پیشی گرفتن آبزی پروری از تولید گوشت قرمز

به گزارش گروه بین الملل زیست نیوز، جهان در سال 2011 به نقطه عطف جدیدی در تکامل رژیم غذایی انسان رسید. در این سال و برای نخستین بار در تاریخ مدرن، تولید ماهی پرورشی جهان از تولید گوشت گاو پیشی گرفت. این شکاف در سال 2012 افزایش یافته و تولید ماهی پرورشی به 66 میلیون تن رسید. تولید گوشت گاو در سال گذشته برابر با 63 میلیون تن بوده است. در سال 2013 نیز می توانیم شاهد مصرف هرچه بیشتر ماهی در جهان باشیم که برای نخستین بار بخش اعظم آن از طریق آبزی پروری و نه صید دریایی فراهم شده است.

تقاضای جهانی برای پروتئین حیوانی رشد بیش از 5 برابری در نیمه دوم قرن بیستم داشته و از این رو، انسان‌ بیش از پیش با محدودیت‌های موجود در مراتع و اقیانوس‌های جهان مواجه شد. تولید سالانه گوشت قرمز از 19 میلیون تن در سال 1950 به بیش از 50 میلیون تن در اواخر دهه 1980 رسید. در همین بازه زمانی، صید ماهی در حیات وحش از 17 میلیون تن به نزدیک 90 میلیون تن افزایش یافت. اما از اواخر دهه 1980، آهنگ رشد تولید گوشت قرمز کند شده و صید ماهی نیز تقریبا بدون تغییر باقی مانده است.

می توان گفت برداشت مواد غذایی بیشتر از سیستم‌های طبیعی دیگر امکان پذیر نیست. بخش عمده‌ای از مراتع جهان برابر و یا بیش از ظرفیت خود مورد استفاده قرار گرفته و ماهیگیری نیز شرایط مشابهی را تجربه می کند. استفاده بیش از حد از مراتع به نابودی پوشش گیاهی آنها منجر می شود که این مساله نیز تخریب خاک و در نهایت بروز توفان‌های گرد و غبار و شن را موجب می شود.

اثر صید بیش از اندازه کمتر مشهود بوده، اما الگوهای ماهیگیری با گذشت زمان حاکی از تلاش بیشتر برای دستیابی به مقدار صید مشابه طی سال‌های گذشته بوده‌اند. بر همین اساس، قایق‌ها و کشتی‌های ماهیگیری سوخت بیشتری را برای سفر به مناطق دور افتاده‌تر و آب‌های عمیق‌تر برای صید ماهی مصرف می کنند. همچنین، ماهیگیران ماهی‌های کوچکتری صید کرده و جمعیت برخی از مشهورترین گونه‌ها به شدت افت کرده است.

نوع پروتئین مصرفی مردم جهان رابطه نزدیکی با مکان زندگی آنها دارد. در مناطقی مانند آمریکا، استرالیا و برزیل مردم تمایل بیشتری به دام‌های علفخوار دارند. در مقابل، پروتئین مصرفی مناطق ساحلی و جزیره‌ها مانند ژاپن را ماهی تشکیل می دهد. امروزه، با توجه به محدودیت در افزایش تولید از مراتع و دریاها، تولید هرچه بیشتر گوشت قرمز و ماهی برای جمعیت رو به افزایش جهان که رشد طبقه متوسط را نیز شاهد است به مزارع پرورش دام و ماهی وابسته است.

در شرایطی که قیمت غلات و سویا طی سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی داشته‌اند، هزینه تولید دام‌هایی که از این مواد تغذیه می کنند نیز افزایش یافته است. از این رو، مصرف کنندگان به واسطه قیمت‌های بالاتر با تغییر رژیم غذایی خود استفاده از منابع پروتئین ارزان‌تر را مد نظر قرار داده که به معنای افزایش استفاده از ماهی‌های پرورشی و کاهش استفاده از گوشت گاو است. در آمریکا که از سال 2004 تاکنون شاهد کاهش مصرف گوشت قرمز در رژیم غذایی مردم بوده، میانگین مصرف گوشت گاو برای هر نفر بیش از 13 درصد کاهش یافته و این رقم برای گوشت مرغ برابر با 5 درصد بوده است. اگرچه مصرف ماهی در آمریکا نیز کاهش یافته، اما میزان آن تنها 2 درصد بوده است.

افزون بر ملاحظات اقتصادی، نگرانی‌های زیست محیطی و سلامت نیز در کاهش مصرف گوشت گاو میان مردم کشورهای صنعتی موثر بوده‌اند. ماهی همواره به عنوان یک منبع پروتئینی و جایگزینی سالم برای گوشت قرمز مطرح بوده است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی غنی از گوشت قرمز با افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند بیماری قلبی و سرطان روده بزرگ در ارتباط هستند.

همچنین، تولید گوشت قرمز به عنوان یکی از بخش‌هایی شناخته می شود که در انتشار گازهای گلخانه‌ای و نابودی زیستگاه‌ها نقش دارد. همچنین کودهای نیتروژنی که برای پرورش خوراک دام استفاده می شوند به نهرها و رودخانه‌ها راه یافته و برخی مواقع به آب‌های ساحلی نیز می رسند که موجب رشد ناگهانی و چشمگیر جلبک‌های بزرگ و ایجاد "مناطق مرده"، آب‌های کم اکسیژن، که ماهی‌ها در آنها زنده نمی مانند، می شود.

در شرایطی که محدودیت‌های سیستم‌های طبیعی در مقیاس جهانی اخیرا مورد توجه قرار گرفته، اما پرورش ماهی قدمتی هزاران ساله دارد. چین که حدود 62 درصد از تولید ماهی پرورشی جهان را به خود اختصاص داده، سابقه‌ای طولانی در پرورش انواع مختلف ماهی کپور دارد. ماهی کپور از منابع مختلف مانند فیتوپلانکتون، علف و یا زئوپلانکتون در زیست بوم‌های کوچک تغذیه می کند. کپور، گربه ماهی و گونه‌های دیگر در مزارع برنج نیز پرورش داده می شوند که مدفوع آنها در حاصلخیزی زمین کشاورزی موثر است. اما تمامی انواع پرورش ماهی این گونه نبوده و برخی ماهی‌های پرورشی مانند قزل آلا و میگو که به سرعت محبوب شده‌اند گونه‌هایی هستند که با غذای ماهی و یا روغن ماهی تولید شده از ماهی‌هایی که در حیات وحش صید شده‌اند، تغذیه می شوند.

همچنین، در شرایطی که مزارع گاوداری جنگل‌های بارانی را تهدید می کنند، مزارع پرورش ماهی نیز جنگل‌های حرا که زیستگاه‌های مهمی برای آبزیان دریایی بوده و از مناطق ساحلی در برابر توفان‌ها محافظت می کنند را تهدید می کنند. آبزی پروری مسئول بیش از نیمی از نابودی جنگل‌های حرا در جهان است که بخش اعظم آن با مزارع پرورش میگو در ارتباط است.

از این رو، راه حل‌های ما برای مقابله با محدودیت‌های طبیعی در زمینه تامین مواد غذایی، خود میزبان مشکلات مختلفی است. میانگین مصرف گوشت گاو برای هر نفر که در حال حاضر برابر با 8.9 کیلوگرم است به نظر نمی رسد به سطح 10.8 کیلوگرم در دهه 1970 برسد. اما مصرف سالانه ماهی برای هر نفر از 11.3 کیلوگرم در دهه 1970 به 19 کیلوگرم رسیده و همچنان روند افزایشی خود را ادامه خواهد داد. از آنجایی که بخش بیشتری از تقاضای جهانی برای ماهی از طریق آبزی پروری تامین خواهد شد، ضرورت پایدار کردن آن غیر قابل انکار است.

جمعیت هفت میلیارد نفری جهان رشد تقریبا 80 میلیون نفری سالانه را شاهد بوده و نمی تواند از محدودیت‌های طبیعی رهایی یابد. در نتیجه، برای زندگی در مرزهای طبیعی کره زمین تجدید نظر درباره شیوه‌های تولید گوشت قرمز و ماهی برای احترام و حفاظت از محیط زیست ضروری است. این به معنای کاهش تقاضا از طریق کند کردن آهنگ رشد جمعیت و مصرف کمتر گوشت قرمز، شیر، تخم مرغ و ماهی برای افرادی بوده که رژیم غذایی آنها غنی از این مواد خوراکی است.