توافقنامه ژنو نقض نشده است

 
جسم و روح توافق ژنو نقض شده است؟

روز پنجشنبه (‌بیستم آذر)، وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای، نوزده شخص حقیقی و حقوقی را در ذیل تحریم‌های امریکا آورد؛ شرکت‌های عیوض تکنیک، نگین پرتو خاور، مارو صنعت، صنایع هوایی قدس و سازمان هوایی ایران جزو این شرکت‌ها هستند.
 
در این باره باید گفت، تحریم افراد و شرکت‌های ایرانی، ‌جدید‌ نیست، ولی اعمال آن پس از توافق ژنو، اعتماد‌سازی در رسیدن به یک تفاهم جامع را خدشه‌دار کرده است. پس از انتشار بیانیه وزارت خزانه‌داری امریکا، هیأت دیپلماتیک ایران در ‌اقدامی انقلابی در واکنش به این کار امریکا، مذاکرات در وین را ترک کرد؛ هرچند باید گفت تحریم‌های اعمال ‌شده علیه این نوزده شرکت، به گفته مقامات آگاه صرفاً در چهارچوب تحریم‌های پیشین بوده ‌و هیچ گونه تحریم جدیدی اضافه نشده است؛ اما این نوع کارها، خلاف اصل حسن نیت می‌تواند تلقی شود.
 
البته در چند روز اخیر دولت امریکا فشار زیادی ‌به کنگره آورد تا آن‌ها را از تصویب تحریم جدید علیه ایران باز‌دارد و حتی پس از موفقیت دولت اوباما در منصرف کردن کنگره، کاخ سفید جشنی برای پیروزی سیاست خارجی اوباما بر کنگره نیز برگزار کرد. در همین چهارچوب برای روشن‌تر شدن مباحث حقوقی «طرح اقدام مشترک ژنو»، «تابناک» با دکتر یوسف مولایی از اساتید برجسته حقوق بین‌الملل گفت‌و‌گویی انجام داده است.
 
مولایی در پاسخ به سوالی پیرامون نوع توافقنامه ژنو از لحاظ حقوق معاهدات، بیان داشت، وقتی نماینده صاحب امضا‌ی یک کشور، هر سندی را که بین دو یا چند دولت ‌امضا می‌کند، این سند جنبه حقوقی پیدا می‌کند؛ بنابراین، صرف رد و بدل شدن اسناد، آن سند جنبه یک قرارداد بین‌المللی را دارا می‌شود.
 
بنابراین، توافق ژنو قرارداد بین‌المللی است، حالا اسم آن اقدام مشترک، تفاهم نامه و یا هر چیز دیگری می‌خواهد باشد.
 
این کارشناس حقوق بین الملل در ادمه گفت، اینکه مفاد یک قرارداد، داوطلبانه است، به این معنا که آثار بین‌المللی بر آن مترتب نیست، نمی‌باشد. بنا بر توافق ژنو، طرفین معاهده تصمیم گرفتند که ‌دواطلبانه اقداماتی اعتماد‌ساز انجام دهند. این اقدام گروه مذاکره کننده برای این بود که این سند، قابل دفاع‌تر باشد، وگرنه داوطلبانه بودن به معنای نفی اثر حقوقی نیست.
 
 
مولایی همچنین در پاسخ به سوالی پیرامون انتقادات به توافق نامه ژنو بیان کرد، این مشکلات و انتقادات را ما در زمان بیانیه الجزایر هم داشتیم. در آن زمان قرارداد الجزایر را بیانیه خطاب کردند، تا یکسری حقوق بر آن مترتب نشود. در توافق ژنو اگر برنامه عمل مشترک نام‌گذاری نشده بود، شاید برای تصویب نهایی به حضور مجلس نیاز شود، که می‌توانست مشکلاتی درست کند.
 
وی در ادامه گفت، به هر حال اسم هر چیزی می‌خواهد باشد. طرفین تعهد وظیفه دارند ‌به تعهدات خود عمل کنند. هرچند بگویند، اقدامات ما داوطلبانه است. تعهدات در ژنو ضمانت اجرا دارد. ایران اگر این قرارداد را اجرا نکند، تحریم‌های که وجود دارد، تشدید و ادامه پیدا می‌کند.
 
اگر طرف مقابل به تعهدات عمل نکند، ایران می‌تواند فعالیت خود را در حوزه هسته‌ای گسترش دهد. پس برای هر دو طرف این طرح اقدام ضمانت اجرا دارد.
 
یوسف مولایی در ادامه بیان داشت، منظور از روح قر‌ارداد، مثل رابطه جسم و جان است. جسم را شما به لحاظ فیزیکی نمی‌بینید ولی جان، جوهره جسم است. شما با چشم روح را نمی‌بینید، ولی وجودش را تأیید می‌کنید.
 
روح قرارداد به این معناست که دو طرف توافق کردند ‌با حسن نیت به گونه‌ای رفتار ‌کنند، که تنش‌هایی که در مناسبات طرفین و پرونده هسته‌ای بوده‌، هرچه بیشتر کاهش پیدا کند. اگر اقداماتی انجام شود که، به این سمت حرکت کنیم که تنش‌ها کاهش پیدا نکند و مناسبات دوباره به مرحله‌ای قبل از امضای این طرح اقدام برگردد، بدون تردید این اقدامات با روح این توافقنامه سازگاری ندارد.
 
مولایی همچنین گفت، به لحاظ تکنیک حقوقی، چون طرفین این پیش بینی را نکرده‌اند که اگر، منشأ تحریم‌ها در گذشته ایجاد شده بود و در آن مسیر، تحریم‌های جدید می‌تواند شکل بگیرد یا خیر؟
 
البته همه تفاسیر هم باید به نوعی با ظاهر قرارداد همخوانی داشته باشد؛ بنابراین، چون این موضوع پیش‌بینی نشده است، قابل تفسیر است. بنابراین تحریم‌های جدید روح قرارداد را مورد خدشه قرار داده، ‌ولی قرارداد را نقض نکرده است.
 
وی ادامه داد، خود مقامات ایرانی نیز ‌‌تلویحی گفته‌اند که این تحریم‌ها با روح قرارداد ناسازگار است و با حسن نیت طرف مقابل ناسازگار است. این سخن به این معناست که تحریم‌های جدید، با ظاهر قرارداد و ساختار قرارداد متناقض نیست.
 
در واقع تحریم‌های جدید تصویب نشده است؛ بنابراین، تحریم‌های جدید با ساختار قرارداد در تعارض نیست؛ هرچند با روح این قرارداد حاکم نیز مطابقت ندارد.
 
ما برای اینکه حسن نیت دولت امریکا را راستی‌آزمایی کنیم، باید ببینیم که دولت امریکا با تمام امکاناتش برای متقاعد کردن کنگره حرکت کرده ‌یا خیر؟ البته شواهد حاکی است که کاخ‌ سفید تلاش خود را انجام داده است.
 
مثلا در چند روز گذشته جشنی در کاخ سفید برگزار شد، مبنی بر اینکه سیاست خارجی اوباما بر کنگره پیروز شده ‌و اوباما آن‌ها را مجاب کرده ‌که تحریم‌های جدید علیه ایران را تصویب نکنند. به همین دلیل بعید است‌ که کاخ سفید خواهان ایجاد تحریم‌های جدید باشد. برداشت این است که منشأ تحریم‌های اخیر در گذشته بوده است.
 
مولایی اشاره کرد، طرفین باید به دنبال این باشند که این موافقت نامه با حسن نیت اعمال شود. این قرارداد با توجه به حسن نیت طرفین راستی‌آزمایی می‌شود. در تفسیر این قرارداد، نباید فقط به ظاهر، الفاظ و عبارت توجه کنیم. به همین دلیل، احراز حسن نیت می‌تواند حکم کند که چه طرفی خواستار نقض این قرارداد نیست و به وعده خود وفا می‌کند.
 
همچنین وی در پایان گفت، بازگشت هیات مذاکره کننده از وین با نیت دفاع از منافع ملی، بدون تردید کار بسیار درستی بوده است. این یک اقدام تاکتیکی برای نشان دادن جدی بودن ایران در مذاکرات بود. ما باید از دیپلمات‌هایمان به دلیل این کار تشکر کنیم.