عربستان بازنده اصلی بحران سوریه است

عصر ایران؛ هومان دوراندیش - در روزهای اخیر، مجدداً این بحث در عرصه سیاست جهانی در گرفته است که برای حل و فصل بحران سوریه، کدام کشورها و گروه‌ها باید در کنفرانس ژنو 2 شرکت کنند. فرانسه جزو مخالفان حضور ایران در این کنفرانس است اما موضع ایالات متحده آمریکا در قبال ایران، تا حدی نرمتر از سابق به نظر می‌رسد. بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز از شرکت ایران در این کنفرانس حمایت کرده‌اند. متن زیر گفتگویی است با دکتر هرمیداس باوند، استاد دانشگاه در رشته روابط بین الملل و از اعضای هیات موسس انجمن علوم سیاسی ایران، درباره کنفرانس ژنو 2 و آینده بحران سوریه.


*مدتهاست که جهان سیاست در انتظار برگزاری کنفرانس ژنو 2 است. چرا بیشتر درباره مدعوین کنفرانس بحث می‌شود و خود کنفرانس برگزار نمی‌شود؟

قبلاً قرار نبود راه حل سیاسی پیگیری شود و بحث بر سر اقدام نظامی علیه رژیم سوریه بود. به تدریج بحث راه حل سیاسی مقبول واقع شد ولی طرف‌های درگیر در ماجرای سوریه، اتفاق نظر ندارند. ابتدا شروطی مثل برکناری بشار اسد مطرح شد ولی کم کم  شرط‌ هایی از این دست تعدیل شد ولی با این حال، هنوز هم توافقی اساسی بین طرف‌های درگیر در قصه سوریه، شکل نگرفته و احتمال تاخیر مجدد کنفرانس ژنو 2 باز هم وجود دارد.

*مسکو و واشنگتن اردیبهشت سال آینده را به عنوان زمان برگزاری کنفرانس یپشنهاد کرده‌اند. آیا می‌توان امیدوار بود که تا قبل از پایان سال خورشیدی جاری، این کنفرانس برپا شود؟

شاید حتی در اردیبهشت هم برگزار نشود و به دلیل پیچیدگی موضوع، کنفرانس ژنو 2 در تاریخی دیرتر از آنچه که مد نظر آمریکا و روسیه است، تشکیل شود. البته درباره زمان برگزاری کنفرانس به ضرس قاطع نمی‌توان چیزی گفت اما به ظن غالب می‌توان حدس زد که در سال 1393 و حتی شاید پس از تاریخ مد نظر آمریکا و روسیه برگزار شود.

*الان در بین طرف‌های درگیر، کشوری وجود دارد که با راه حل سیاسی مخالف باشد؟

نه، دیگر ماجرا به این سو کشیده شده است. قبلاً کشورهای عربی و ترکیه مخالف راه حل سیاسی بودند ولی وقتی آمریکا با پیشنهاد روسیه موافقت کرد، کشورهای عربی و ترکیه هم به تدریج به راه حل سیاسی تن دادند. نگرانی از آثار اقدامات برخی گروه‌ها رادیکال در سوریه، روز به روز بیشتر می‌شود. با توجه به این وضع، آمریکا و کشورهای عربی و ترکیه که ابتدا مخالف راه حل سیاسی بودند، به اجبار  یا به هر دلیل دیگری به راه حل سیاسی متمایل شده‌اند. ولی وقتی تاکید می‌شود مشکل سوریه باید از راه سیاسی و دیپلماتیک حل شود، منطقاً همه طرف‌های ذی‌نفع باید در کنفرانس ژنو 2 حضور داشته باشند تا نتیجه قابل قبولی حاصل شود.

*بهترین نتیجه‌‌ای که از کنفرانس ژنو 2 می‌تواند حاصل شود چیست؟

آنچه علیه مردم سوریه رخ داده، مصداق بارز جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت است. البته سهم طرفین ماجرا یکسان نیست. سهم نیروهای دولتی بیشتر است ولی مخالفین هم مرتکب جنایت شده‌اند و همین امر تا حدی فضا را دگرگون کرده است. از سوی دیگر، خود سوریه هم وجه المصالحه قدرت‌های منطقه‌ای شده است. قدرت‌های منطقه ای برای ارتقای جایگاه خودشان وارد رقابتی در سوریه شده‌اند که کار مردم سوریه را دشوار کرده است.

*با این اوصاف بهترین نتیجه ممکن از کنفرانس ژنو 2 چه می‌تواند باشد؟

اینکه در چارچوب نظم موجود سوریه، مذاکراتی انجام شود. مذاکرات باید با شرکت ایران باشد. ترکیه هم اکنون صریحاً با حضور ایران در این مذاکرات موافقت کرده است ...

*دقیقا برای رسیدن به چه نتیجه‌ای؟

پایان درگیری در سوریه، حفظ چارچوب وضع موجود، کنار رفتن بشار اسد به شیوه‌ای معقول، برگزاری انتخابات آزاد در سوریه و بازگشت پناهندگان به سوریه.

* چقدر می توان احتمال داد که حکومت سوریه با کنار رفتن بشار اسد موافقت کند؟

اگر چارچوب نظم موجود سوریه حفظ شود ولی شخص بشار اسد کنار برود، امکان پذیرش این امر وجود دارد. بشار اسد معتقد است خودش هم باید در انتخابات آزاد کاندیدا باشد. ولی حالت مطلوب این است که با کاندیداتوری بشار اسد موافقت نشود و انتخابات زیر نظر سازمان ملل برگزار شود. الان طرفین درگیر در سوریه، ادعاهای دست بالای خودشان را دارند. آنها وقتی می‌توانند به سازش برسند که ادعاهایشان را تعدیل کنند.

*اگر بشار اسد نتواند کاندیدا شود، جکومت سوریه کاندیدای دیگری در انتخابات خواهد داشت؟

در این نوع سیستم ها معمولاً  تنها یک حزب دولتی وجود دارد. رژیم بشار اسد البته برخلاف برخی کشورهای عربی در وقایع چند سال اخیر منطقه خاورمیانه، با ریزش نیروی چندانی مواجه نشده است. بنابراین طرفداران بشار اسد هم می‌توانند با کاندیدایی که کم و بیش واجد وزن اجتماعی باشد  در انتخابات شرکت کنند. مثلاً در مصر، عمرو موسی که وابسته به رژیم قبلی بود، در انتخابات آزاد کاندیدا شد.

*ایران تا چه حد می‌تواند در مجاب‌کردن بشار اسد به کاندیدا نشدن در انتخابات موثر باشد؟

وقتی روسیه و ایران توافق کنند بشار اسد کنار برود، او هم می‌داند که چاره‌ای جز کنار رفتن ندارد؛ چرا که مهم ترین پشتیبان‌های خارجی‌اش را از دست داده است. در این صورت، اسد حداکثر می‌تواند تا زمان تعیین تاریخ انتخابات آزاد در مقام خود باقی بماند. اگر ایران و روسیه با انتخابات آزاد در غیاب بشار اسد موافقت کنند، او نیز بالاخره به شکلی از قدرت کناره‌گیری می‌کند.

*اگر بشار اسد کنار برود ولی کاندیدای رژیم سوریه انتخابات را ببرد، بشار اسد به یک فرد قدرتمند پشت پرده تبدیل می‌شود یا در این صورت هم باز از عرصه قدرت حذف  خواهدشد؟

اگر کاندیدای مخالفان پیروز شود، اسد خود به خود از صحنه قدرت حذف می‌شود. اگر اسد کنار گذاشته شود، اصلاً اقامت او در سوریه هم قابل بحث خواهد بود. یعنی شاید فضا به گونه‌ای باشد که او دیگر نتواند در سوریه زندگی کند. اما اگر کاندیدای رژیم سوریه پیروز شود، اوضاع فرق خواهد کرد. ممکن است بشار اسد مثل حسنی مبارک که به شرم الشیخ رفت تا زندگی آرامی داشته باشد، به گوشه‌ای از سوریه برود تا زندگی شخصی‌اش را در آرامش دنبال کند. ولی حتی در این صورت هم، چون اتهامات فراوانی متوجه بشار اسد است، شاید حکومت جدید هم نتواند از بشار اسد حمایت کند و مانع از دادگاهی شدن او بشود. یعنی شاید محاکمه بشار اسد  به تحقق آرامش اجتماعی کمک کند.

 در واقع حکومت جدید، حتی اگر از حزب بعث سوریه هم باشد، ممکن است برای بقای خود و یا حاکمیت در آرامش، پشت بشار اسد را خالی کند و پای او را به دادگاه باز کند و یا دست کم مانع از ادامه حضور او در سوریه شود.

*مهم ترین مخالفان شرکت ایران در کنفرانس ژنو 2 کدام کشورها هستند؟

کشورهای عربی و در راس آنها آمریکا.

*‌ولی ظاهراً الان فرانسه بیش از آمریکا مخالف حضور ایران در این کنفرانس است.

اگر آمریکا با جدیت با شرکت ایران در این کنفرانس موافقت کند، فرانسه هم نظر خود را تعدیل می‌کند.

*به نظر شما، آمریکا در نهایت با حضور ایران در این کنفرانس موافقت می‌کند؟

اوباما در قبال وضع تحریم‌های بیشتر علیه ایران ایستادگی کرده است. اینکه در این‌جا هم بتواند مقابل مخالفان ایران ایستادگی کند، کار دشواری است. اما روند کلی سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران، اقتضا  می‌کند تلویحاً با حضور ایران در این کنفرانس موافقت کند. یعنی این موافقت به صلاح آمریکا و همسو با استراتژی دولت این کشور در سیاست خارجی است. ضمناً فرانسه طرف اصلی دعوای سوریه نیست و در مساله سوریه، برخلاف ماجرای لیبی، حضور مسلط و یا حتی حضور موثری هم ندارد.

 اگر قرار باشد شورای امنیت تصمیمی بگیرد، فرانسه می‌تواند با حضور ایران به شکل موثر مخالفت کند؛ ولی اگر در بیرون شورای امنیت در قبال کنفرانس ژنو 2 تصمیم‌گیری شود، مهم نظر دولت آمریکا است و فرانسه نمی‌تواند مانع حضور ایران در این کنفرانس شود.

*ارزیابی شما از وضع سوریه در سال 2014 چیست؟

اگر رژیم سوریه موفق شود دستاوردهای جدیدی علیه مخالفانش داشته باشد، خود مخالفان هم بیش از پیش به حل و فصل مسالمت‌آمیز مشکلات متمایل می‌شوند. ضمناً شکاف بین مخالفان رژیم سوریه هم بیشتر می‌شود. البته مخالفان رادیکال و تکفیری‌ها که ترویست تلقی می‌شوند، حسابشان جداست. به اصلاح رویه آنها نمی‌توان امید چندانی داشت. چند روز پیش حتی سفیر سابق آمریکا در عراق، گفت روند حوادث سوریه به گونه‌ای است که ما داریم به سمت حمایت از بشار اسد کشیده می شویم.

البته نمی‌خواهم بگویم نظر او در تعیین سیاست خارجی آمریکا خیلی مهم است. حرفم این است که فضا به گونه‌ای است که شانس مذاکره جدی در حال تقویت است. هر اندازه که دستاوردهای نظامی رژیم سوریه بیشتر و توان مخالفان کمتر شود، واقع‌نگری مخالفان داخلی و بین المللی رژیم اسد و شانس برگزاری اجلاس ژنو 2 بیشتر می‌شود.

*عربستان در سه سال گذشته با چه انگیزه‌ای این همه برای سرنگونی بشار اسد هزینه کرده است؟ انگیزه اصلی‌اش چیست؟

 عربستان به تبعیت از اردن، نگران چیزی است که از ان به عنوان خطر هلال شیعی در جهان عرب یاد می کنند.  عربستان ایران را سلسله‌جنبان هلال شیعی می‌داند و مدعی است ایران پا در دایره سرنوشت جهان عرب گذاشته و علاوه بر این، تلاش می‌کند تا تقابل با قدرت‌های فرامنطقه‌ای را به درون جهان عرب منتقل کند  و همین موجب ایجاد اختلال در همبستگی جهان عرب شده است.

همچنین جنبش‌های شیعی در بحرین و عربستان، ریاض را نگران کرده است. حکومت‌های استبدادی هم سعی می‌کنند تمام رویدادها و مشکلات داخلی خودشان را به یک قدرت خارجی منتسب کنند. عربستان در مجموع نگران نقش ایران در جهان عرب است و سوریه را سرپل نفوذ ایران در جهان عرب می‌داند.

 ریاض در تلاش بود با سرنگونی رژیم بشار اسد، بخشی از هلال شیعی را از بین ببرد. برای این کار هزینه زیادی هم کرد و امیدوار بود آمریکا هم تا به آخر در این روند نقش‌آفرینی کند. اما آمریکا تغییر رویه داد و عربستان هم شورای امنیت را متهم کرد که یک بام و دو هوا با مسائل جهانی برخورد می‌کند و از عضویت در شورای امنیت هم خودداری کرد. این نقد عربستان بر شورای امنیت، در واقع انتقادی از آمریکا بود. علاوه بر این، احتمال بهبود رابطه ایران و آمریکا هم بر نگرانی‌های ریاض افزوده است و اکنون عربستان پس از آن همه هزینه کردن در وقایع سوریه، به نتیجه مطلوب نرسیده است.

*پس به نظر شما، عربستان بازنده اصلی ماجرای سوریه بوده است؟

تا این‌جا بله. تا الان وضع برخلاف میل عربستان پیش رفته است. حتی وزیر خارجه ترکیه، دو سال پیش که به ایران آمد، با قاطعیت می‌گفت رژیم بشار اسد تا سه ماه دیگر سقوط می‌کند. اما الان نه تنها رژیم بشار اسد سقوط نکرده، بلکه مشکلات جنگ در سوریه، وبال گردن ترکیه شده است. انبوه پناهندگان سوری در ترکیه، دولت ترکیه را گرفتار کرده‌اند. علاوه بر این، مشکلات داخلی روزافزون ترکیه هم مزید بر علت شده است تا دولت ترکیه مایل باشد مساله سوریه هر چه زودتر ساماندهی شود.

*مخالفان بشار اسد در کنفرانس ژنو 2، سکولارها هستند یا ترکیبی از سکولارها و سلفی‌ها؟

من بعید می‌دانم که سلفی‌ها جایگاهی در این کنفرانس داشته باشند. رژیم بشار اسد یک رژیم سکولار است. اقلیت‌های سوریه، مثل دروزی‌ها، علوی‌ها، مسیحی‌ها و حتی تا حدودی کردها، طرفدار یک نظام سیاسی سکولار هستند. اگر حکومتی مذهبی بر سر کار بیاید، اقلیت‌های مذهبی در شرایط دشوارتری قرار می‌گیرند. حتی فکر به قدرت رسیدن یک حکومت مذهبی در سوریه، اقلیت‌های این کشور را نگران می‌کند.

*ولی سوال من این بود که مخالفان اسد در ژنو 2، همگی سکولار خواهند بود یا سلفی‌ها را هم آن‌جا خواهیم دید؟

  کسانی که با هدف دستیابی به دموکراسی در پی سرنگونی رژیم اسد بودند، ماهیتاً سکولارند. سلفی‌ها سکولار نیستند. اگر آنها بتوانند در کنفرانس ژنو 2 نفوذ کنند و سوار موج شوند، این رویداد برخلاف مصالح و منافع اقلیت‌های سوریه خواهد بود. در کنفرانس قبلی هم نیروهای تندرو حضور نداشتند. در یکسال اخیر، تکفیری‌ها حتی با گروه‌های دموکراسی‌خواه مخالف رژیم اسد درگیر شده و حتی مناطقی را از دست آنها خارج کرده‌اند. بنابراین الان نگرانی روزافزون در قبال سوریه، همین رویه سلفی‌ها و تکفیری‌هاست.

*پس جهان غرب سکولارها را به عنوان نمایندگان گروه‌های مخالف رژیم بشار اسد به رسمیت می شناسد.

دقیقاً همین طور است. بنیادگراهای افراطی مخالف رژیم اسد، بر مبانی ارزشی رادیکال خاص خودشان تاکید خواهند کرد و این مانع پیشرفت و کامیابی مذاکرات خواهد شد. البته این گروه‌ها موافق مذاکره با دولت سوریه هم نیستند و از ادامه درگیری‌ نظامی در سوریه حمایت می‌کنند.