راز مگوی ژنو

پایگاه خبری و تحلیلی جمهوریت؛پروانه سیما گهر-  توافق نامه ژنو چند روزی است که عمری بیش از یکماه پیدا کرده است. در این دوره زمانی ابعاد توافق نامه بر دو بخش کلی ابعاد بیرونی و ابعاد درونی تقسیم می شود. ابعاد بیرونی مبتنی بر ضروریات انعقاد این توافق نامه و ابعاد درونی مسئله محرمانه بودن مفاد توافق نامه است.

مسئله اصلی در مرکز ثقل بعد بیرونی  توجه به این مسئله است که روند عادی سازی روابط میان ایران و غرب به خصوص ایالات متحده آمریکا با انعقاد این توافق نامه از خط خارج نخواهد شد. اما واقعیت این است که جناح های واقع نگر به خوبی می دانند که دوره ای آغاز شده است که دیگر ادامه روند روابط در فضای قبلی ممکن نیست و حتی باید یک گام بلندتر از فضای صلح مسلح برداشت.

فاکتور اصلی که باید از جانب غرب پذیرفته شود البته مسئله بالانس قدرت در خاورمیانه است. واقعیت این است که واشنگتن سال های اخیر به شدت از پذیرش نقش و نفوذ ایران در منطقه ابا داشته و در عین حال نیز به خوبی می داند که اعراب دیگر شرکای مطمئنی برای آن ها نیستند ، بنابراین  واشنگتن چاره ای جز به رسمیت شناختن نفوذ ایران در منطقه- و در سایه ان مباحث هسته ای ایران-  ندارد .

طیف های رادیکال دو طرف نیز باید این مرحله سیاست های تهاجمی گذر کنند. مرحله ای که عبور از آن چندان سهل و آسان به نظر نمی رسد.

در خصوص بعد درونی یا همان محرمانه بودن مذاکرات البته در دو کشور مخالفان و موافقانی وجود دارد. در ایران از ابتدای کار ، مسئله "محرمانه " بودن مذاکرات مسئله آفرید. واقعیت این بود که در تمام روزهای انجام مذاکرات که ظریف همچون یک قهرمان با تمام توان و با آخرین رمق خود بر صندلی چرخ دار به سوی انجام مذاکرات می رفت، هرگز حرفی جز دو مورد "غنی سازی خط قرمز ایران است" و "رآکتور اراک هرگز تعطیل نمی شود" شنیده نشد.  مسئله اصلی منتقدان توافق ژنو  نیز همین دو فاکتور است که این روزها دقیقا حول این دو محور ابراز نگرانی کنند.

با وجود این تاکیدات در خصوص این دو فاکتور اصلی و بیان این دو فاکتور در زمره خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران از جانب رییس جمهوری و وزیر امور خارجه، روزنامه کیهان در روز 28 مهر ماه با تیتر یک "اعتراض نمایندگان مجلس به محرمانه بودن مذاکرات ژنو" روی دکه آمد. اندکی بعد وطن امروز روزنامه مهرداد بذرپاش یکی دیگر از نمایندگان منتقد به توفق ژنو نیز توافق نامه را به جام زهر تعبیر کرد.

مذاکرات محرمانه: فضیلت یا خیانت؟

ابتدای امر باید تکلیف خود را با این مسئله روشن کنیم که آیا محرمانه بودن مفاد توافق نامه ای که تمامی جهان را تحت تاثیر قرار می دهد ضروری است یا خیر؟ اگر از لنز دوربین کیهان و طبعا نمایندگان منتقد به محرمانه بودن مذاکرات نگاه کنیم با دو استدلال رو به رو هستیم. نخست این که مبادا دولت آقای روحانی به ژنو رفته باشد و دستاورد و نتیجه زحمت 35 سال تحمل ایرانیان را بر باد داده باشد و دوم این که اگر هیچ مسئله مشکوک و نافی منافع عمومی در این توافق نامه نیست، چرا آن را علنی نمی کنید؟

برای پاسخ به هر دو این مسائل نخستین استدلال ، استدلال برخی از نمایندگان موافق غیر علنی بودن مذاکرات است مبنی بر این که تمامی موارد انعقاد توافق نامه زیر نظر شورای عالی امنیت ملی انجام شده و طبیعتا رهبر انقلاب از جزییات مسئله مطلع هستند و به تعبیر موسی الرضا ثروتی، نماینده اصولگرای مجلس شورای اسلامی برخی نمایندگان نباید از رهبری جلو بزنند و زمانی که رهبری مجوز یک مسئله را صادر کرده مرتب به انتقاد و بهانه جویی در آن خصوص بپردازند.

واقعیت این است که بسیاری انجام مذاکرات را به بازی های فکری تشبیه می کنند که دو طرف هرگز دست خود را برای هم رو نمی کنند چه این که در این بازی ها «بلوف» ، از اجزای اصلی گام های منتهی به برد است.

واقعیت این است که با علنی شدن مذاکرات و نقل تمامی جزییات آن در رسانه ها ، موضوعی با این ابعاد امنیت ملی نقل محافل موافق و مخالف شده و فضای بین دو طرف مذاکره کننده بدون شک متشنج می شود. کما این که به نظر نمی رسد مردم کوچه و بازار در خصوص میزان دقیق فعالیت رآکتورهای آب سنگین و درصد غنی سازی دغدغه ای داشته باشند.

برای آنان حفظ عزت کشور و انقلاب و توجه به مصلحت مهم است و در زمانی که می بینند دنیا با ما آشتی کرده و رییس جمهورمان در سالن های مملو از روسای کشورهای دیگر سخنرانی می کند و بخشی از تحریم ها قرار است رفع شود و در کنار ان دولت با مجوز رهبری مشغول به کار است و مجریان این عوامل فرزندان رهبر انقلاب خوانده می شوند، لبخند رضایت بر لب دارند.

بنابراین دغدغه این که "مردم باید از مفاد و جزییات توافق نامه ای که صد درصد مملو از لغات و اصطلاحات امنیتی است، مطلع باشند چرا که آگاهی حق مردم است" چندان واقعی به نظر نمی رسد. کما این که مردم طی سال های گذشته هرگز ندانستند چرا تیم مذاکره کننده قبلی به نتیجه نرسید. از اساس این نمایندگان تا دیروز هرگز انتقادی در خصوص علت عدم دستیابی یا لزوم اطلاع از مواردی که مانع از رسیدن به توافق می شد نداشتند، در حالی که مذاکرات هسته ای در دولت یازدهم و دولت دهم از لحاظ ضریب شفافیت تفاوتی ندارد.

بنابر این این دو استدلال مخالفان توافق در داخل کشور زمانی که با حساب های ساده ارزیابی می شود چندان دغدغه هایی از جنس نگرانی در خصوص منافع مردم نیستند.

بعداز گذر از این مرحله به این گزینه می رسیم که شاید نمایندگان منتقد توافق ژنو به تیم مذاکره کننده اعتماد ندارند. اما دلیل این بی اعتمادی چیست؟ آیا تیم مذاکره کننده مردانی تازه کار هستند و فوت و فن مذاکره را نمی دانند و با بی کفایتی و نادانی خود دستاوردهای سی و پنج ساله ملتی را به باد خواهند داد؟ سوال دوم این که آیا تیم مذاکره کننده افرادی هستند که در وفاداری ان ها به انقلاب شک است؟

در پاسخ به گزینه اول حتی اگر چشم هایمان را بر رزومه و کارنامه تیم مذاکره کننده بیندیم- که در نقل کارنامه رییس این تیم همین بس که ظریف سربازی خود را در سازمان ملل گذرانده و بیش از هر ایرانی دیگر از لابی های آشکار و پنهان نهادهای دیپلماتیک غرب آگاه است- کافی است به اظهارات مقامات مذاکره کننده غربی در این خصوص توجه کنیم که وزیر امور خارجه بریتانیا ظریف را مذاکره کننده سرسختی می داند و  کری در مصاحبه های غیر رسمی خود از فریاد های ظریف پای میز مذاکره برای یادآوری خط و خطوط قرمز ایرانیان یاد می کند.

و اما سوال دوم ; آیا تیم مذاکره کننده مردانی هستند که در وفاداری آنان به کشور و انقلاب شبهه است و به تعبیری یکی از نمایندگان نوظهور مجلس نهم "تصمیم دارند مملکت را دو دستی به آمریکایی ها بدهند؟"

قبول این پرسش با فرمایش رهبری که آنان را فرزندان انقلاب و فرزندان خود خوانده و در نخستین ساعات انعقاد توافق در پیامی از رییس جمهور تقدیر کرد، چندان راحت نمی نماید. علاوه بر این که این محمد جواد ظریف در مجلس با رایی بالا مورد اعتماد واقع شد ، بنابراین اگر شکی در رزومه اعتقادی و انقلابی وی است، چرا این برادران روزهای نه چندان دور به وی اعتماد کردند؟!

اگر پاسخ تمامی این سوالات را قانع کننده ندانیم برای رسیدن به پاسخ نهایی در خصوص لزوم یا عدم لزوم محرمانه بودن مذاکرات باید شرایطی را تصور کنیم که مذاکرات علنی انجام می شد و دغدغه ها در خصوص محرمانه بودن رفع می گردید.

مذاکرات علنی و دستاوردهایی که هرگز محقق نمی شد

با هم شرایطی را تصور کنیم که متن توافق نامه ژنو همچون لوایح بودجه یا دستور کار کمیسیون ها در اختیار نمایندگان و به طبع در فضای رسانه ای قرار می گرفت. باید بسیار ساده لوح باشیم که در شرایطی که غرب و ایران در حال تلاش برای رسیدن به توافق هستند، اسرائیل و اعراب ساکت می نشینند و با اطلاع از امتیازهایی که قرار است به ایران داده شود سکوت می کنند.

بدون شک لابی های صهیونیستی- که در تمامی کشورهای 5+1 کم نیز نیستند- فعال تر از آنچه بودند می شدند و با تمام توان کارشکنی می کردند. در مقابل نیز سایه این توافق بر روابط ریاض- واشنگتن خواب را از چشم سعودی ها گرفته است. بنابراین در این بخش محرمانه بودن مذاکرات ضروری بود چه این که فنون رزم سیاسی ایجاب می کند که دشمنان را احمق یا کوته فکر فرض نکنیم.

بنابراین ممانعت از سوء استفاده دشمنان ساده ترین دستاوردی است که در این خصوص می توان متصور شد. علاوه بر این که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه دیپلماتیک در صورتی که از ابتدای کار جزییات توافق به صورت علنی اعلام می شد مدیریت انتظارات افکار عمومی و اقلیت های خاص در کشورهای دو طرف توافق نامه چندان راحت نبود.

جدا از این باید فاکتور رفتارهای خشونت آمیز را نیز در این دوره مدیریت می کردیم. نمونه بمب گذاری سفارت ایران در بیروت به خوبی گویای این مسئله است که اعلام جزییات می تواند چه تبعاتی را به همراه داشته باشد که کم ترین آن بمب گذاری بود که جان بیش از 20 نفر را گرفت.

در این شرایط با انتقادهایی بی سر و تهی که از داخل به توافق می شد- که اکثر آن ها نیز از جانب جناح مغبون در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و جریان هایی بود که با روحانی و مردانش زاویه داشتند- دولت بر سر میز مذاکره با این بحران رو به رو می شد که باید طرف مقابل را متقاعد می کرد که به عنوان نماد حاکمیت بر سر میز مذاکره حاضر شده است.

مسئله دیگر این است که حتی اگر با شعبده بازی و جادوگری تمام این بحران ها نیز  رفع می شد- که به حق مدیریت این موارد در زمان علنی شدن مذاکرات قدرت جادو میخواست- آیا متن توافق نامه برای عموم قابل درک بود؟

نوذر شفیعی ، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس پیش از این در گفت و گو با جمهوریت مطرح کرد که متن توافقات ژنو به زبان تخصصی است و علت ابهام های نمایندگان نیز همین مسئله است. وی در این گفت و گو تاکید دارد که زبان انعقاد توافق نامه به زبانی تخصصی است که درک آن حتی برای اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز دشوار است.

نگاهی به استدلال "دانستن حق مردم است"

منتقدین توافق نامه ژنو در بحث محرمانه بودن آن با دیسیپلینی مدافع حقوق ملت از حق دانستن مردم از جزییات توافق هسته ای صحبت می کنند. در این بین اما جزییات توافق هسته ای تنها مسئله ای نیست که در انظار عمومی و رسانه ها در خصوص آن از جانب دولت و حاکمیت با مردم بحث نمی شد.

کما این که جزییات توان دفاعی نیز هرگز به اطلاع مردم نمی رسد و مردم نیز اهمیت محرمانه بودن این مسائل را با احتمال سوءاستفاده های دشمن در خصوص آن به خوبی می دانند و هرگز حق دانستن را بر امنیت کشور مقدم نمی دانند. مردم بعضا از محتوای جلسات غیر علنی مجلس نیز آگاه نمی شوند و بنابراین نمی توان هر ندانستنی را تضییع حق دانست.

علاوه بر این که اعلام جزییات به آنچه منتقدان توافق ژنو آن را "مردم" می دانند، طبیعتا منجر به اظهار نظرهای مختلفی از چهره های مطرح در لایه های جامعه و اقشار مختلف در رسانه ها می شد و با این کار فرصت چانه زنی – به عنوان یکی از اصول انجام مذاکره- با چالش جدی مواجه می گردد.

نمونه هایی از مذاکراتی که همواره محرمانه ماندند

اهمیت و ضرورت محرمانه ماندن مذاکرات تنها مختص توافق نامه ژنو نیست. کما این که پیش از این نیز مذاکرات دیگری در خود ایران نیز محرمانه بوده است.

مذاکرات ایران بر سر قطع نامه 598به صورت کلی بیان و مفاد آن هرگز علنی نشد و مذاکرات مربوط به گروگان های آمریکایی در جریان تسخیر لانه جاسوسی نیز به صورت محرمانه پیگیری می شد . در خارج از ایران نیز توافق نامه ای که نیکسون با چین امضا کرد هرگز به صورت علنی حتی به مردم آمریکا اعلام نشد.

کمیسیون امنیت ملی مجلس به عنوان کمیسیون تخصصی چه می گوید؟

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از ابتدای انعقاد توافق ژنو با توجه به ریشه های سیاسی مختلف اعضا ، مواضع مختلفی داشت. در این خصوص محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران و عباس عراقچی معاون وی و علی اکبر صالحی ، رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز برای ادای توضیحات در کمیسیون حاضر شدند اما در نهایت موافقان موافق ماندند و مخالفان نیز هم.

یک دسته از اعضای کمیسیون با این دید به این مسئله نگاه می کنند که ماهیت این توافق ها محرمانه است و علاوه بر این دولت جزییات را در کمیسیون توضیح داده است . این دسته نگرانی در باب اصل غنی سازی ندارند و از ادامه فعالیت گذشته رآکتور آب سنگین اراک اطمینان دارند. عوض حیدر پور ، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس پیش از این در گفت و گو با جمهوریت از اعلام جزییان سند نان پیپر توافق نامه مربوط به موارد اجرایی توافق نامه توسط عباس عراقچی در کمیسیون خبر داد.

نوذر شفیعی ، عضو دیگر کمیسیون امنیت ملی نیز تاکید دارد که ابهام های مربوط به این موضوع ناشی از برداشت های مختلف مربوط به متن توافق نامه است . وی در گفت و گو با خبرنگار جمهوریت مطرح می کند که رآکتور آب سنگین اراک در حال انجام فعالیت های ساختمانی بوده و این فعالیت ها هم چنان ادامه دارد. جدول زیر اظهارات برخی از اعضای کمیسیون را در این خصوص که در گفت و گو با جمهوریت مطرح شده است، بیان می کند. همچنین لازم به یادآوری است که به تازگی در نشست مشترک دولت و مجلس مقرر شد رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس علاءالدین بروجردی به نمایندگی از کمیسیون متبوع خود در جریان جزییات توافق قرار گیرد.

نگران چه هستیم؟

جای تاسف بسیار است که می توان به این نتیجه رسید که انتقادات مطرح شده در خصوص توافق ژنو به خصوص در بحث محرمانه بودن  آن بیش از آن که به دلیل ابعاد کارشناسی باشد به دلیل موضع گیری با دولت و گروه سیاسی پیروز در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم است. نکته جالب توجه این است که از مسئولان رده بالای نظام که از مفاد توافقنامه اطلاع دارند آهنگ مخالفی شنیده نمی شود.

حتی علی لاریجانی ، رییس مجلس شورای اسلامی که سابقه فعالیت در شورای امنیت ملی را دارد و امروز رییس یکی از سه قوه کشور است، هرگز انتقادی در خصوص این توافق را مطرح نمی کند. بد نیست به خاطر داشته باشیم که علی لاریجانی پیش از این در زمان انعقاد توافق نامه سعد آباد در کسوت رییس صدا و سیما انتقادات جدی به این توافق نامه داشت و آن را "دادن در غلطان و گرفتن آب نبات" نامید. اما امروز در قامت رییس قوه مقننه خواهان پرهیز نمایندگان از اظهار نظر های تند می شود. این تغییر گردش بدون شک از جانب فردی که به خوبی از منافع انقلاب و کشور آگاه است خود باید اطمینان خاطری برای قوه مقننه باشد و از رفتن به سمت ادبیات رادیکالی و موضع گیری های تند از  علیه دولتی که زیر این اندازه فشار است پرهیز کرد.

در این بین فشار بر دولت منتخب ملت برای اعلام جزییات توافق نامه ای که علنی بودن نه در عرف دیپلماتیک آن می گنجد و نه به مصلحت مردم و کشور است، با انگیزه های سیاسی و به دور از مصلحت اندیشی هرگز حرکتی با دغدغه کشور تعبیر می شود. باید گوش داد به نوای حضرت حافظ : آن کس است اهل بشارت که اشارت داند *** نکته ها هست بسی مَحرمِ اسرار کجاست؟