خاطرات مرتضی احمدی؛ از زندانی شدن تا وزیر ارشادی متفاوت

ایرنا- علیرضا مرادی: هنرمند پیشکسوت سینما و تلویزیون وقتی در یک روز خنک بهاری دعوت ما را پذیرفت، از همه خاطراتش گفت از ترور شاه تا شش تایی معروف فوتبال.از نقش اصغر فرهادی و عباس کیارستمی در سینما هم گفت. این را هم گفت که شنیده علی جنتی از وزیر های قبلی ارشاد بهتر است.

 
از هم دوره های او خیلی نمانده اند. بسیاری شان به رحمت خدا رفته اند. چندتایی شان در بستر بیماری عده ای شان هم ما خبرنگار را مورد کم لطفی قرار می دهند. اما پیشکسوت رادیو، تلویزیون و سینما ایران دعوت ما را با مهربانی پذیرفت و آمد. تا روایت های شهر فرنگش را با دیگر شنوا باشیم.
 
 احمدی 90 سال پیش یعنی دهم آبان 1303 در جنوب تهران متولد شد. هنرمندی که تمام گونه های هنر نمایش را از بازی در سینما و تلویزیون گرفته تا تئاتر و دوبله را تجربه کرده است. او در سال های اخیر تجربه نوشتن را هم با کتاب ها و تحقیقاتی ازجمله ˈآواز کوچه باغیˈ و ˈضربی خوانی ˈ به دست آورده است. آثار مکتوبی که هرکدام بخشی از فرهنگ تهران قدیم را در برمی گیرد.
 
از آخرین باری که او را دیده بودم خمیده تر شده بود و گرد پیری بر صورتش بیشتر نمایان بود. اما همچنان چهره قدیمی تهران را در حافظه هنری اش داشت. او آنقدر راوی خوبی است که برای همکلام شدنش زیاد لازم نیست میان حرفش بپری و سوال کنی خودش سیر تا پیاز زندگی هنری اش را روایت می کند. با او به گفت وگو نشستیم و آنقدر خاطره شنیدنی از 6 تایی معروف در فوتبال تا اتفاقات سینما داشت که دیدار مان را طولانی کرد.
 
 
 
*من قدیمی تر از راه آهنم
 
در یکی از محلات جنوب تهران متولد شدم، آن موقع بهش می گفتند سبزی کاری، امین الملک و بعد که راه آهن احداث شد، اسمش را گذاشتند «راه آهن». یعنی در واقع من توی اون محل از راه آهن قدیمی ترم.
 
 
 
*تئاتری شدم اما نه به سادگی
 
سال 1321 به عنوان پیش پرده خوان وارد تئاتر شدم. البته به این راحتی ها نبود. با اینکه کم سن وسال بودم اما پشتکار زیادی داشتم. یادم می آید 6 ماه هی می رفتم و می آمدم. یکبار یک آقایی من را می بیند و می پرسد، این پسره اینجا چه کار دارد؟ می گویند می خواهد پیش پرده خوان شود. آمد پیش من و گفت چقدر پول داری؟ گفتم 5 زار. گفت صدات چطوره؟ گفتم دوستان می گن بد نیست. دست توی جیبش کرد یه کاغذ در آورد گفت برو این مطلب رو حفظ کن بیا. 10 روز بعد رفتم. جمعه بود من را فرستادن روی صحنه. همان روز پیش پرده ای خواندم که کسی آن را نخوانده بود. پیش پرده ای که سوژه روز بود. شایعه شد بود که در جنگ جهانی 36 هزار دختر از اروپا وارد ایران می شود. دختر هایی که از دست نیرو های نازی فرار کرده اند. مرد ها خوشحال و زن ها ناراحت. این پیش پرده من هم درباره همان 36 هزار دختر بود که بعد از خواندن آن آنقدر مورد توجه خانم ها قرار گرفت و من رو تشویق کردند که موجب شهرت نسبی من شد. فردای آن روز در تئاتر شهر با من قرار داد بستن. از همان موقع دیگه من هم پیش پرده می خواندم و هم روی صحنه تئاتر می رفتم. سال 1327 همه هنرمندان تئاتر از آقای محسنی گرفته تا دوستانی مثل شیبانی و محسنی کنار رفته بودن و تنها من در تئاتر ماندم. تماشاگرها عادت کرده بودن که قبل از تئاتر برایشان پیش پرده بخوانم.
 
 
 
*در تمام عمرم فقط 7 سال تهران نبودم
 
در تئاتر چون شعرهای تندی می خواندیم. دستگاه متعرض شده بود و می گفتند باید جلوی تئاتر را بگیریم. اوایل سال 1332 بود که دستگاه امنیتی از بیخ و بن پیش پرده و تئاتر را قدغن کرد. من هم بعد از کودتای 28 مرداد سال 1332 تقریبا 7 سالی از هنر دور شدم. رفتم اهواز. البته معتقد بودم کودتا فقط کودتای نظامی نبود. بلکه کاملا کودتای فرهنگی بود. چون در وهله اول جلوی چاپ کتاب را گرفتن. نویسنده و مطبوعات را تحت سانسور شدید داشتند. وقتی نویسنده نتواند بنویسد چه اتفاقی برای کشور می افتد. من هم که تاب دیدن این چیز ها را نداشتم از تهران رفتم. در تمام عمرم فقط همین 7 سال را تهران نبودم.
 
 
 
*زمان ترور شاه در دانشگاه تهران بودم
 
من هم بچه راه آهن بودم و هم کارمند آنجا. با بچه محل ها و دوستان همکار تیم خوبی درست کرده بودیم. یک روز آقایی به اسم ˈناصر فخرآراییˈ که به ناصر یه گوش معروف بود چون نصف یکی از لاله های گوشش بریده شده بود، آمد سره تمرین فوتبال ما. گفت من با بچه های ˈدوشان تپهˈ یه تیم تشکیل دادیم می خوایم با شما مسابقه بدیم. گفتم من شنیدم تو خیلی بی رحمی و توی بازی زیاد خطا می کنی. گفت نه قول می دم آروم بازی کنیم. گفتم اگه بچه ها رو بزنی بد تلافی می کنم. خلاصه قول داد خطا بازی نکند. چند روز بعد هم بازی کردیم تا اینکه وسط های بازی آقای ˈشاپور سرحدیˈ یکی از بازیکنان ما که اتفاقاً چند ماه پیش فوت کرد رو همین آقای فخرآرایی زد. من دفاع بازی می کردم. دویدم تا وسط زمین و محکم زدم به ساق پاش. دعوامون شد و همین درگیری کم کم باعث دوستی ما شد. با هم رفت آمد داشتیم. وضع مالی بسیار بدی داشت. بعدها فهمیدم توی یک چاپخانه تو خیابان خیابان لاله زار کار می کرده. چاپ خونه تعطیل شده بود اون هم بی کار.
 
خلاصه با هم سینما می رفتیم. اما یکدفعه اون وضعش تغییر کرد. من رو چلوکبابی می برد. تند تند لباس عوض می کرد. من مشکوک شده بودم تا اینکه یه روز آمد گفت احمدی می خوای شاه رو ببینی. گفتم آره گفت یه برنامه ای توی دانشگاه تهران هست شاه میاد تو هم بیا با من بریم. سه روز بعد با هم رفتیم. ناصر یه دوربین چهار گوش هم دستش بود. تقریبا آخر های سالن نشسته بودیم. شاه که آمد ناصر بلند شد از شاه عکس بگیره. ظاهراً توی دوربینش کلت بود من هم نفهمیدیم که یکدفعه شاه درو خودش پیچید و افتاد. سرلشکر ˈشمع دوستˈ که کنار شاه بود هفت تیرش رو کشید. تا شاه گفت نزن اون زد و جا در جا ناصر فخرآرای رو گشت. در ها رو بستن شروع کردن به سوال و جواب کردن. من رو هم گرفتن. گفتن با کی آمدی. گفتم با فخرآرایی. گرفتنم و تا چهار صبح 6 بار از من بازجویی کردن دیدن من هر بار همون صحبت ها رو می گم. چهار صبح هم منو بردن در خونمون تحویل پدرم دادن گفتن به شرط اینکه از تهران خارج نشی. البته بعد از اون هم هیچ وقت به سراغ من نیومدن. به نظرم بیشتر یه سیاه بازی بود می خواستن ترور شاه رو به گردن حزب توده بندازن و اونها رو سرکوب کنن. چون شاه هم دو روز رفت بیمارستان بعد یه چسبی روی صورتش زدن و گفتن به خیر گذشته.
 
 
 
* سال 40 استدیو ˈگفتار فیلمˈ برای دوبله در ایران راه اندازی شد
 
دوبله در ایران ابتدا در ایتالیا انجام می شد. دوستان کمی بودن مثل خانم مهین بزرگی، آقای نصرت الله کریمی، زندی، ایرج دوستدار، منوچهر اسماعیلی و چند نفره دیگه برای دوبله فیلم ها به ایتالیا می رفتن. چون اون موقع ما دستگاه دوبله در ایران نداشتیم. البته اینطور دوبله کردن خیلی پرهزینه می شد. چند صباحی بعد آقای صدری و جواهری صاحب سینما ˈخورشیدˈ که تمام فیلم های مصری و عربی را وارد ایران می کردن گفتن که چرا ما هنرمندان رو ببریم ایتالیا تا فیلم ها رو دوبله کنن فیلم ها رو بیاریم اینجا و همین جا استدیو راه اندازی کنیم. سال 1340 استدیو ˈگفتار فیلمˈ راه اندازی شد و دوبله در ایران به صورتی فراگیر شد که آوازه اش در تمام دنیا پخش شد. من هم جزو این گروه بودم اما هیچ وقت به ایتالیا نرفتم چون تازه وارد گروه شده بودم وقتی هم که قرار شد بریم ایتالیا همزمان شد با ازدواجم شد و بعد از آن هم دیگه کار رو منتقل کردن به ایران.
 
 
 
*دوبله پینوکیو را بداهه انجام دادیم
 
دوبله آن زمان این طور بود که وقتی فیلمی را می خریدن دیالوگ آن را هم همراه فیلم می آوردن. تنها فیلمی که خردیده شد و دیالوگ های آن نیامد پینوکیو بود. این سریال کارتونی چند سالی توی استدیو ماند و تلویزیون هم هی می گفت این سریال چی شد؟. تا اینکه آقای ˈآرکادیˈ هموطن ارمنی ما که صاحب فیلم بود گفت چون دیالوگ های آن را نداده اند فیلم رو برگردانیم. من به همراه چند تا از دوستان نشستیم و گفتیم بیاییم از حرکت های اینها خودمان دیالوگ بگوییم. با خانم ناهید امیریان و آقای کنعان کیانی که گربه نره رو صحبت می کرد، فیلم را بداهه دوبله کردیم. من نقش معروف روبای مکار رو می گفتم. قسمت اول را دوبله کردیم. آقای ارکادی فرستاد تلویزیون خیلی خوششون آمد و گفتن دوبله یعنی همین. این طوری باید دوبله کرد. خلاصه 26 قسمتِ نیم ساعته بود که اون موقع برای نیم ساعت 120تومان می دادن. ما اعتراض کردیم که بداهه خیلی مشکل است. تلویزیون آنقدر خوشش آمد بود که گفت باشه بابت نیم ساعت من 240 تومان به شما می دهیم. این طور شد که پینوکیو دوبله شد و همین طور ماند. هنوز هم پینوکیو با همان سبک که ما دوبله کردیم در حال پخش است.
 
 
 
*6 تایی معروف را در استادیوم بودم
 
من عاشق پرسپولیسم. تلویزیون فوتبال پخش کند محال است از خانه بیرون بروم. بازی شش تایی معروف استقلال و پیروزی من در استادیوم بودم. آن موقع کارمند راه آهن بودم و حقوقم 700 تومان می شد. همان روز حقوق گرفته بودم و برای دیدن بازی به استادیوم آزادی رفتم. گفتم یا ابوالفضل(ع) هر گلی که پرسپولیس بزند صد تومان را صدقه کنار می گذارم. پرسپولیس گل اول را زد، صد تومان از آن جییب در آوردم و در جیب دیگر گذاشتم. گل دوم را هم زدند، اینکار را کردم. همینطور گل سوم، چهارم و پنجم هم زده شد. گل ششم که زده شد، گفتم: یا حضرت ابوالفضل(ع) غلط کردم، حداقل صد تومان برای خودم بگذار. خیلی برایم لذت بخش بود. الان از من می پرسند چرا فیلم بازی نیست. ما هم هیچ وقت نفهمیدم چرا فیلم این بازی دیگر پخش نشد. دوستان آن موقع می گفتن رییس فوتبال ما استقلالی بوده و فیلم بازی را از بین برده. نمی دونم راست است یا دروغ. البته ما که کیفمان را بردیم.
 
 
 
*دیر ازدواج کردم اما به پای همسرم ماندم
 
34سالگی ازدواج کردم و همسرم زهرا جوانشیر 33 ساله بود. هر دو کارمند راه آهن بودیم. بسیار خوشبخت بودیم. اولین بچه ما آزیتا به دنیا آمد و 3سال بعد مازیار، ما دیگر غمی نداشتیم و با هم کارها را انجام می دادیم و به بچه ها می رسیدیم. متاسفانه همسرم سرطان سینه گرفت و ما دیر متوجه شده بودیم. اما همه کار کردیم. عمل کردیم، خارج رفتیم، 7سال طول کشید و سرطان تمام وجودش را گرفت. به فعالیت های هنر ی ام نمی رسیدم اما روحیه همسرم خیلی خوب بود. زمانی که زهرا فوت کرد بالاسر قبرش قسم خوردم که خودم بچه ها را بزرگ می کنم و نمی گذارم زیر دست کسی بیفتند. هیچ وقت نتوانستم زن بهتر از زهرا پیدا کنم برای همین ازدواج نکردم.
 
 
 
*بهترین سریالی که بازی کردم هیچ وقت پخش نشد
 
مهمترین سریالی که بازی کردم متاسفانه هیچ وقت پخش نشد. سریال ˈچنگکˈ. آقای ˈجلال مقامیˈ نقش مسیحی بود و من نقش یک کلیمی را بازی می کردم. کل این سریال با بازی ما دو تا پیش می رفت. با مشقت های فراوان این سریال را ساختیم. در کاشان فیلم برداری می کردیم. کویر گرم و پر از حشرات بود. 2 ماه تمام ما آنجا حضور داشتیم. آخر سریال توی یک برکه آب من باید می مُردم. آب زلال بود اول بار که من رفتم داخل آب خاک رُس ته آب بود و گِلی شد. دوباره که می خواستیم فیلمبرداری کنیم کارگردان گفت یک روز باید منتظر بمانیم تا آب دوباره زلال شود. وقت نداشتیم. برای همین آب و آهک را قاطی کردن تا برکه زلال نشان داده شود و من داخل آب رفتم. خلاصه وقتی فیلمبرداری تمام شد تمام بدنم سوخته بود. حالا شما مقایسه کنید با بازی هایی که امروز بازیگرای ما می کنن. سختی زیادی برای این سریال کشیدم اما نفهمیدم چرا هیچ وقت پخش نشد.
 
 
 
*فیلم اتوبوس را از دیگر فیلم هایم بیشتر دوست دارم
 
اولین فیلمی که بازی کردم «ماجرای زندگی» بود. نقش اول را به آقای علی محزون داشت من هم نقش دوم را داشتم. اواسط فیلم تهیه کننده با کارگردان دعوایش شد و ادامه کارگردانی را دادن به آقای نصرالله محتشم انجام داد. بعد از اون هم حدوداً 45 فیلم بازی کردم که آخریش ˈستاره هایˈ آقای جیرانی سال 89 بود. فیلم ˈاتوبوسˈ را بیشتر از دیگر فیلم هایم دوست دارم. این فیلم سه رول درجه یک داشت. ˈحمید طاعتیˈ رئیس ده بالایی ها بود. ˈمرحوم هادی اسلامیˈ رئیس ده پاینی ها و من هم کدخدا بودم. به نظرم جزو آثار خوب بود و اتفاقاً استقبال خوبی هم در زمان پخش از آن شد. هنوز هم گاهی از تلویزیون پخش می شه. فیلمنامه رو داریوش فرهنگ نوشته بود و آقای یدالله صمدی هم کارگردانش بود.
 
 
 
*فرهادی و کیارستمی می توانند سینما ما را متحول کنند
 
آخرین فیلمی که در سینما دیدم فیلم ˈکلکسیونرˈ بود محصول آلمان. چند سالی هست که سینما ایران فیلم خارجی پخش نمی کند. به نظرم این رفتار غلط است. روز به روز سینما دنیا دارد جلو می رود. کارهای هنری لازم و ملزوم هم هستند. هنرمندان های ما باید ببینند چه پیشرفت هایی در سینما دنیا به وجود آمده و آنها هم استفاده کنند. وقتی هنرمندانی در سینما ایران افتخار آفرینی می کند باید حمایت شوند.
 
اصغر فرهادی و عباس کیارستمی می توانند سینما ما را متحول کنند. کیارستمی در کن داوری می کند. اینها جزو افتخارات کشور ما هستند. تنگ نظری باعث شده سینما ما پیشرفت خوبی نداشته باشد. یه مطلب کوتاهی خواندم که وزیر ورزش چین الان 21 سال است دارد کار می کند. برخی مدیریت ها در مکان های حساس اهمیت دارد و باید حمایت شود. اما مدیریت در کشور ما در جاهای حساس حمایت نمی شود تا برنامه مناسب داشته باشد.
 
 
 
*ضعف فیلمنامه در سینما داریم
 
فیلم ها به مراتب ضعیف تر شدند. هر چند تکنولوژی به کمک ساخت فیلم آمده است. شما ببینید فیلم ها نه قصه دارن نه کار کارگردانی آنچنانی در آنها به چشم می آید. فقط سالی یک یا دو تا کار می بینیم و الا باقی فیلم ها چنگی به دل نمی زند. ما تا ضعف فیلمنامه در سینما را درست نکنیم هیچ اتفاقی در سینما نخواهد افتاد.
 
 
 
*بعد از شکرستان هنوز کاری نکرده ام
 
آخرین برنامه ای که داشتم انیمیشن شکرستان در تلویزیون بود که تا سال 92 هم پخش می شد. در آن صدا پیشه بودم. اتفاقاً از برنامه های خوب تلویزیون بود. فعلاً تعطیل شده. گفتن می خوان دوباره شروع کنن اما فعلا خبری نیست. این هم یکی از معضلات تلویزیونه که کار خوب داشته باشه، نمی تونه ادامه بده. تمام بچه ها من رو به خاطر صدا پیشگی این کار می شناسن. بیرون که می رم پدرها و مادرها من رو به بچه ها نشون می دن و می گن فلانی توی شکرستان. یعنی تقریباً بچه های زیادی این برنامه رو دنبال می کنم. امیدوارم با من یا بدون من دوباره این برنامه شروع بشه.
 
 
 
*نقشِ نشسته باشد بازی می کنم
 
نقش های نشسته یا پیرمردی که خیلی آهسته راه می رود را می توانم بازی کنم. منتهی نقش باید یک حس قوی یا چیز خاصی داشته باشد که بتوانم هنرم را نشان بدهم. بالاخره مردم از من انتظار دارند. با این همه سابقه بازی، نقش هایم باید چیزی داشته باشد. این روز ها تهیه کننده ها نمی خوان پول خوب بدن برای همین می رن سراغ بازیگره تازه کار که اصلا بازی بلد نیستن. از اونها با پول کم یه نقشه کوتاه می گیرن. برای اینکه پول خرج نکنن.
 
 
 
*سریال کلاه پهلوی به تهرانی ها اهانت می کرد
 
سریال سرزمین کهن با آن همه هزینه ساخته شد اما به دلیل اهانت به بختیاری ها جلوی پخش آن را گرفتن. کار درستی بود و فیلم ساز های ما باید به این نکته توجه کنن. اما متاسفانه در سریال های ما بار ها و بارها به بچه های تهران اهانت کردن. هر وقت می خواهند بچه های تهران قدیم رو نشون بدن دو یا سه تا آدم ها چاقو کش، باج خور رو یه کت و شلوار مشکی و یه کلا شاپو سرش می کنن و اینها می شن نماد تهرانی ها. این قدر توهین کردن ولی واقعا هیچ کس صداش درنمی یاد. سریال کلاه پهلوی که از اول تا آخرش کلاً بچه تهرونی های رو باج خور نشون می داد کسی هم صداش در نیامد. این یه فرهنگ غلطه که در میان کارگردان ها ما مُد شده و بچه ها تهران رو با شکل و شمایل ناجور و خلاف کار نشون می دن. من به نمایندگی از همه بچه تهرونی ها به این نوع فیلم ها اعتراض می کنم. شما صدای ما رو به گوش اونها برسونید.
 
 
 
**حالا که کمتر می توانم کار کنم تصمیم گرفتم بنویسم
 
رمان «مردی که هیچ بود» و کتاب «فرهنگ کامل بر و بچه های تهرون» را نوشتم. هر دو کتاب نگارشش تمام شده و برای ویراستاری فرستادم. کتاب «پیش پرده خوانی و تاریخچه آن» را هم به وزارت ارشاد تحویل دادم مجوز گرفته. البته با کسر بیش از 20 ترانه. کار ها من هیچ کدام نه سیاسی هستند و نه غیر اخلاقی اما خب سلیقه ها فرق دارد. من همیشه به دوستانم می گفتم هر چی رو که دیدین و توی ذهنتون هست رو بیارین روی کاغذ یه روزی اینها به درد می خوره. شما ببینید من وقتی کتاب «کهنه های همیشه نو» تمام ترانه های تخت حوضی را نوشتم که، تمام مطرب های مرده بودن. دو تاشون زنده بودن که یکیشون تبریز بود، یکی شون هم اهواز. الان تقریبا تمام آداب قدیم بچه های تهرون رو روی کاغذ آوردم که وقتی مُردم اینها حداقل از بین نره. حالا که کمتر می توانم کار کنم تصمیم گرفتم بنویسم. مدتی بود که با وزارت ارشادی ها صحبت می کردم که بیایید موسیقی های تخت ِ حوضی را تا من زنده هستم بخوانم و شما ضبط کنید تا برای آینده ما بماند. اگر من فوت کنم تمام اینها هم از بین می رن. اینها همه فرهنگ و تاریخ مردم تهران و ایران است. اما دیدم توجهی نمی کنن. الان با آقای ˈچمن آراˈ رئیس موسسه بتهوون تمام آنها را ضبط کرده ایم. تقریباً 100 ترانه شده که تا حالا 25 تا از آنها در قالب دو تا سی دی منتشر شده است.
 
 
 
*90 درصد مردم در سن من آلزایمر می گیرند
 
از 16سالگی ورزش را شروع کردم و تا حالا هیچ وقت ترکش نکردم. الان هم با همین وضعیتم هر روز نرمش و پیاده روی می کنم. تقریباً 90 درصد مردم در سن 90 سالگی آلزایمر می گیرن و من فقط به خاطر ورزشه که آلزایمر نگرفتم. عاشق دمپختک و کله جوش هستم. خیلی کم شیرینی می خورم.
 
 
 
*شنیدم آقای جنتی نسبت به دیگران بهتر است
 
با هنرمندان صحبتی ندارم چون مثل هم هستیم. مردم هم محبتشان آنقدر زیاد است که زنده بودنم بخش زیادی اش به آنها مربوط می شود. شما مطبوعاتی ها را زیاد دوست دارم چون زبان ما هستید. از طریق شما ست که ما می توانیم با مردم حرف بزنیم. جایی که می توانیم حرف دلمون رو بزنیم. 2 سال است کسی به من سر نزده احوالی نپرسیده. مسئولان بی توجه اند به ما سری نمی زنند. من هم توقعی ندارم. ما 20 نفر از قدیمی های تئاتر و رادیو بودیم دوستانی مثل تابش، نوذری، زندی مقبلی، محمدی، محسنی که با کمال تاسف از تمام این 20 نفر فقط من مانده ام. الان هم پیشکسوتای هنر ما 2 نفر باقی ماندن یکی عزت الله انتظامی و دیگری من. از من بگذریم اما پیشکسوت ها رو باید دریابیم. شنیدم آقای جنتی نسبت به دیگران بهتر است. امیدوارم.