همه چیز درباره ناباروری

چنانچه مسئله باردار شدن برای شما و همسرتان تبدیل به یک نگرانی شده است،‌ بدانید تنها شما نیستید که دچار این مشکل هستید . 10 تا 15 %‌ از زوج ها در ایالات متحده نابارور هستند. ناباروری به معنای عدم توانایی در بارداری، علی رغم وجود روابط جنسی متعدد و  بدون جلوگیری کردن از بارداری در عرض حداقل یک سال، تعریف می شود. چنانچه تعریف ناباروری شامل حال شما و همسرتان می شود، ‌این احتمال وجود دارد که عامل قابل درمانی، تلاش تان برای بچه دار شدن را مختل نماید.

ناباروری می تواند به دلیل یک عامل منفرد در فرد یا در همسر وی ایجاد شده باشد و یا ترکیبی از عوامل مختلف از حامله شدن فرد و  یا  تداوم حاملگی جلوگیری می کنند.

خوشبختانه درمان های مختلف موثری برای غلبه بر ناباروری وجود دارند که احتمال بارداری را به طور قابل توجهی می افزایند.
 
نشانه ها

بیشتر زوج ها در طی 6 ماه اولی که تلاش شان  برای باردار شدن را آغاز می کنند به هدفشان یعنی (باردار شدن) نایل می گردند. به طور کلی بعد از 12 ماه آمیزش بدون جلوگیری، حدود 85 % از زوج ها باردار می شوند و اغلب زوج های باقی مانده نیز بلاخره با یا بدون درمان به هدف می رسند.

نشانه اصلی ناباروری عدم توانایی زوج ها در باردارشدن است و نشانه مهم دیگری وجود ندارد.
در برخی موارد خانم های نابارور دوران قاعدگی غیر نرمالی دارند. این احتمال وجود دارد که یک مرد نابارور نیز نشانه هایی از مشکلات هورمونی مانند تغییراتی در رشد موها و یا عملکرد جنسی اش داشته باشد.
 
علت

فرایند تولید مثل انسان، فرایند پیچیده ای است. برای باردار شدن بایستی فرایند تخمک گذاری و لقاح به درستی صورت گیرند.

هر ماه غده هیپوفیز در مغز یک خانم پیامی را برای تخمدان ها به منظور آماده سازی یک تخمدان جهت تخمک گذاری صادر می کند.

هورمون های هیپوفیزی (هورمن FSHو هورمن LH)تخمدان ها را تحریک به رهاسازی تخمک می کنند که این مرحله تخمک گذاری نامیده می شود . در این مدت که معمولاً در روزهای 14 تا 28 سیکل قاعدگی واقع است، زن بارور می باشد.

تخمک در طول لوله فالوپ حرکت می کند و می تواند در مدت تقریباً 24 ساعت بعد از رهاسازی اش بارور شود. احتمال حاملگی در هنگامی که آمیزش یک تا دو روز پیش از تخمک گذاری صورت گرفته باشد، بیشتر است.

برای اینکه بارداری صورت گیرد می بایستی در این مدت یک اسپرم با تخمک در لوله فالوپ ترکیب شود. اسپرم قابلیت بارورسازی تخمک را تا 72 ساعت دارد و باید همزمان با تخمک در لوله فالوپ حضور داشته باشد. به منظور رسیدن یک اسپرم به تخمک، مرد باید نعوظ و انزال کافی برای تحویل مایع منی به واژن داشته باشد. باید تعداد اسپرم به اندازه کافی باشد و باید شکل درستی داشته و در مسیر درست حرکت کند. به علاوه زن باید محیط رحمی و واژن سالمی داشته باشد تا امکان حرکت اسپرم به سمت تخمک وجود داشته باشد.

چنانچه تخمک بارور گردد تخم حاصله به درون رحم حرکت کرده جاییکه به آستر رحمی می چسبد و یک فرایند رشد 9 ماهه را شروع می کند.

در برخی از زوج ها که قصد بچه دار شدن دارند، با اختلالی در این فرایند پیچیده روبه رو می شوند که منتج به ناباروری می گردد. هر یک از والدین و یا هر دوی آنها می توانند علت ایجاد ناباروری باشند:

•     در حدود 20 درصد از موارد ناباروری به دلیل اختلال در جنس مرد می باشد.
•    در حدود 30 تا 40 درصد از موارد، ناباروری به دلیل اختلالی در هر دو جنس زن و مرد می باشد.
•    در 40 تا 50 درصد باقی مانده ناباروری به طور کامل به دلیل وجود اختلالی در زن می باشد.
 
دلایل ناباروری زنان

دلایل معمول ناباروری زنان عبارتند از: آسیب لوله فالوپ، التهاب آندومتر، اختلالات تخمدان، بالا بودن سطوح هورمون پرولاکتین، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، یائسگی زودهنگام، فیبروئید خوش خیم رحمی و چسبندگی لگنی.

•    آسیب یا انسداد لوله فالوپ: معمولاً آسیب لوله فالوپ به دلیل التهاب لوله فالوپ می باشد. Chlamydiaکه یک بیماری انتقالی جنسی است بیشترین و رایج ترین  علت این عارضه می باشد. ممکن است  فرد متوجه التهاب لوله فالوپ  نشود و نشانه ای در وی وجود نداشته باشد؛ ولی همچنین می تواند منجر به درد و تب نیز شود. آسیب لوله ای منتج به نوعی حاملگی می شود که تخم بارور شده قادر به عبور از لوله فالوپ و جایگذاری در رحم نیست (حاملگی خارج از رحم ). بخشی از عفونت لوله ای منجر به ایجاد مشکلاتی در باروری می شود. خطر حاملگی خارج از رحم با هر بار ابتلا به عفونت لوله ای افزایش می یابد.

•    آندومتریوز: آندومتریوز زمانی ایجاد می گردد که بافت رحمی در خارج از رحم جایگذاری و رشد داشته باشد و معمولاً عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تحت تاثیر قرار می گیرد. این جایگذاری به سیکل هورمونی پاسخ داده و همزمان با آستر رحمی به صورت ماهانه رشد کرده و دچار ریزش و خون ریزی می شود و بدین نحو منتهی به التهاب می شود. درد لگنی و ناباروری در زنان مبتلا به آندومتریوز معمول هستند.

•    نارسایی تخمدان: برخی از موارد ناباروری زنان به دلیل نارسایی تخمدانی است . اختلال قسمتی از مغز که تنظیم تخمدانی را به عهده دارد می تواند منجر به سطوح پایین دو هورمن LH  , FSHشود. حتی بی نظمی ناچیزی در سیستم هورمونی می تواند از آزاد سازی تخمک توسط تخمدان جلوگیری کند (عدم تخمک گذاری). دلایل اختلالات هیپوفیز- هیپوتالاموسی که منتج به عدم تخمک گذاری می شوند عبارتند از صدمات فیزیکی، تومور، ورزش شدید و گرسنگی . به علاوه برخی از داروها نیز می توانند با نارسایی تخمدان مرتبط باشند.

•    بالابودن میزان پرولاکتین (هیپر پرولاکتینمیا): هورمن پرولاکتین، سینه را تحریک به تولید شیر می کند. سطوح بالای آن در زنانی که باردار یا شیرده نیستند می تواند تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین افزایش سطوح پرولاکتین می تواند تعیین کننده وجود تومور هیپوفیزی باشد . به علاوه برخی از داروها می توانند سطوح پرولاکتین را افزایش دهند . ترشح شیر در صورت باردار نبودن یا شیرده نبودن نشانه ای از سطوح بالای پرولاکتین است.

•    سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): در این سندرم بدن شما مقدار زیادی هورمون آندروژن تولید می کند که تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین این سندروم با مقاومت انسولین و چاقی نیز مرتبط است.

•    یائسگی زودهنگام (نارسایی تخمدان نارس): یائسگی زودرس به معنای قطع قاعدگی و تخلیه تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی است. اگرچه علت مشخصی ندارد ولیکن شرایط خاصی با ایجاد یائسگی زودهنگام مرتبط اند که عبارتند از: بیماری های سیستم ایمنی، شیمی درمانی یا پرتو درمانی و استعمال دخانیات.

•    فیبروئیدهای رحمی: فیبروئیدها تومورهای خوش خیمی هستند که در دیواره رحمی وجود دارند  و در زنان سنین 30 تا 40 سال معمول هستند . فیبروئیدها به ندرت از طریق مسدود کردن لوله های فالوپ منجر به ناباروری می شوند . غالباً فیبروئیدها در جایگذاری تخم بارور شده مداخله ایجاد می کنند.

•    چسبندگی رحمی: چسبندگی های رحمی گروهی از بافت های همبند جای زخم هستند که ارگان ها را بعد از عفونت رحمی، آپاندیسیت یا جراحی های شکمی و رحمی به یکدیگر متصل می کنند. این بافت های همبند می توانند در باروری اختلال ایجاد کنند.

دلایل دیگرمربوط به زنان

•    برخی از داروها: ناباروری های زودگذر می توانند با مصرف برخی از داروها ایجاد گردند . در بیشتر موارد ناباروری بعد از قطع دارو ی مربوطه برطرف می گردد.

•    مشکلات تیروئیدی: نارسایی های غده تیروئید اعم از پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) و یا کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسسم) می توانند در سیکل قاعدگی اختلال ایجاد کرده و منجر به ناباروری شوند.

•    سرطان و درمانهای آن: سرطان های خاصی – به ویژه سرطان های دستگاه تولید مثلی زنان – به شدت بر باروری زنان اثر مخرب دارند. پرتودرمانی و شیمی درمانی هر دو توانایی تولید مثل زنان را تحت تاثیر قرار می دهند. شیمی درمانی برعملکرد تولید مثل و باروری زنان و مردان اثر مخرب دارد.

•    دیگر شرایط پزشکی: شرایط پزشکی مرتبط با بلوغ دیررس و یا آمنوره (قطع قاعدگی) می توانند بر باروری زنان اثرگذار باشند و دیگر شرایطی مانند بیماری کوشینگ، بیماری سلولهای خونی داسی شکل ، بیماری کلیوی و دیابت.

•    دریافت کافئین: مصرف بالای کافئین می تواند منجر به ناباروری در زنان شود.
 
عوامل خطر

فاکتورهای خطر

بسیاری از عوامل خطر برای هر دو جنس مرد و زن مشابه هستند و عبارتند از:

•    سن: بعد از سن 32 سالگی پتانسیل باروری در زنان به تدریج کاهش می یابد. شیوع ناباروری در زنان مسن تر به دلیل نسبت بیشتر غیرطبیعی بودن وضعیت کروموزمی آنها می باشد که با بالارفتن سن در تخمک ایجاد می گردد. همچنین زنان مسن تر مشکلات بیشتری در رابطه با سلامتی دارند که با باروری در آنها تداخل ایجاد می کند. خطر سقط جنین نیز با افزایش سن افزایش می یابد . مردان در سنین بالاتر از 40 سال کمتر از مردان جوان قابلیت باروری دارند.

•    استعمال تنباکو: مردان و زنانی که استعمال تنباکو دارند شانس بچه دار شدن خود را کاهش می دهند و احتمال درمان های ممکن را نیز کم می کنند. تکرر سقط جنین در زنانی که سیگار می شکند از درصد بالاتری برخورداراست.

•    مصرف الکل: میزان و سطح بی خطری از مصرف الکل در زنان وجود ندارد. مصرف متوسط الکل در مردان باروری را کاهش نمی دهد.

•    چاق بودن: در میان زنان آمریکایی، غالباً ناباروری به دلیل سبک زندگی بی تحرک  و چاق بودن آنها است. به علاوه تعداد اسپرم های مردان با چاق بودن آنها تحت تاثیر قرار می گیرد و کاهش می یابند.

•    لاغر بودن مفرط: زنان در معرض خطر ناباروری عبارتند از زنانی که مبتلا به نارسایی های خوردن و نارسایی هایی مانند بی اشتهای عصبی (انورکسیا نروزا) و یا پرخوری عصبی (بولیمیا) و نیز زنانی که از رژیم های غذایی با محدودیت شدید کالری پیروی می کنند، می باشند. گیاهخواران محض نیز مشکلات ناباروری را به دلیل کمبود دریافت برخی از ریزمغذی های مهم مانند ویتامین ب12 ، روی، آهن و اسید فولیک تجربه می کنند.

•    فعالیت بدنی بیش از حد: در برخی از مطالعات، فعالیت بدنی بیش از 7 ساعت در هفته با مشکلات تخمدانی مرتبط بوده است. از طرف دیگر عدم فعالیت بدنی کافی با چاقی نیز مرتبط است در نتیجه از این طریق نیز می تواند ناباروری را افزایش دهد.

•    دریافت کافئین: نتیجه یکسان و واحدی در رابطه با ارتباط مصرف بیش از حد کافئین با کاهش باروری وجود ندارد. برخی از مطالعات احتمال کاهش باروری را با افزایش مصرف کافئین نشان داده اند درحالیکه دیگر مطالعات اثر معکوس فوق را نشان نداده اند. به هر جهت به طور قطع نشان داده شده که کافئین بر باروری زنان نسبت به مردان اثر بیشتری را دارد. دریافت بالای کافئین  ریسک سقط جنین را افزایش می دهد.
 
آمادگی برای ویزیت پزشک

چنانچه شما و همسرتان برای مدت حداقل 6 ماه برای باردار شدن تلاش کرده اید ولی بی نتیجه بوده است، از پزشک معالج تان وقت ملاقات بگیرید. پزشکت بسته به سن و تاریخچه سلامتی برایتان انواع ارزیابی های بالینی یا آزمایشها را تجویز می نماید.

یک متخصص زنان برای خانم ها و یک متخصص ارولوژیست برای مردان و یا پزشک خانواده آنها می توانند در تشخیص وجود مشکل و  نیازمندی به درمان کمک نمایند. در این صورت می بایستی شما و همسرتان کلیه آزمایشات ناباروری را انجام دهید. در این قسمت اطلاعاتی که به شما در آماده سازی برای اولین ویزیت کمک می کنند آورده شده است.

کارهایی که شما می توانید انجام دهید:

جزئیات مربوط به تلاش خود برای باردار شدن را بنویسید. پزشک شما به اطلاعات زیر نیاز خواهد داشت: زمانی که شروع به تلاش برای بچه دار شدن کردید، تکرر آمیزش ها، زمان آمیزش ها مطابق با سیکل ماهیانه تان و... .

اطلاعات مهم بالینی خود را یادداشت کنید: هر نوع بیماری یا مشکلی که شما به آن مبتلا بوده اید و هر نوع دارویی که اکنون مصرف می کنید.

سوالات خود را برای پرسیدن از پزشک  آماده کنید.

لیستی از مهم ترین سوالات خود تهیه کنید و بدین ترتیب بهترین بهره را از جلسه ملاقات با پزشکتان ببرید. برخی از سوالات پایه ای مربوط به ناباروری عبارتند از:

دلایل ممکن برای عدم باروری ما چیست؟
چه نوع آزمایشاتی را باید انجام دهیم؟
چه نوع درمانی را برای آغاز کار پیشنهاد می کنید؟
درمانی را که شما پیشنهاد می کنید چه نوع عوارض جانبی را در پی دارد؟
احتمال چند قلوزایی با درمان پیشنهادی شما چه قدر است؟
درمان پیشنهادی شما را برای چند دوره باید اجرا کنیم؟
اگر درمان آغازین پیشنهادی شما عمل نکرد، چه درمانی را بعد از آن پیشنهاد خواهید کرد؟
آیا عوارض طولانی مدتی در پی این درمان و یا دیگر درمان های ناباروری وجود دارد؟
علاوه بر سوالاتی که از قبل تهیه کرده اید، چنانچه در طول ویزیت، مطلبی را متوجه نشدید حتماً در آن رابطه از پزشک خود سوال نمایید.
 
آنچه باید از پزشک انتظار داشت

پزشک از هریک از شما دو نفر سوالاتی را خواهد پرسید. آمادگی داشتن برای پاسخگویی به آنها این امکان را به پزشک شما می دهد تا تشخیص سریع تری داشته و سریع تر وارد گام های بعدی مراقبت و درمان شود.

سوالاتی که معمولا از زوج ها می شود، عبارتند از:

برای چه مدت است که رابطه جنسی بدون جلوگیری دارید؟
چه مدت است که برای باردار شدن به صورت فعال تلاش می کنید؟
هر چند وقت یکبار آمیزش جنسی دارید؟
آیا از ژل یا  لغزنده کننده ای در حین رابطه جنسی خود استفاده می کنید؟
آیا هر یک از شما دو نفر استعمال دخانیات دارد؟
آیا مبتلا به بیماری دیگری بوده اید مثلاً بیماری های انتقالی جنسی (std) هستید؟
نقش استرس در زندگی شما چقدر است؟
چه میزان از رابطه خود احساس رضایت دارید؟

سوالاتی مربوط به خانم ها:

از چه سنی دوران قاعدگی شما شروع شد؟
معمولا دوران قاعدگی شما به چه شکلی است؟ آیا منظم است؟ آیا طولانی است؟ آیا پریود سنگینی دارید؟
آیا قبلاً حامله بوده اید؟
آیا در گذشته در رابطه با ناباروری ارزیابی و تلاشی داشته اید؟
آیا در گذشته درمانی برای دیگر بیماری ها داشته اید؟
آیا در حال حاضر دارو، مکمل غذایی و یا استروئیدهای آنابولیک مصرف می کنید؟
آیا از الکل و یا داروهای آرام بخش استفاده می کنید؟
رژیم معمول روزانه شما به چه شکلی است؟ آیا روزانه کافئین مصرف می کنید؟
آیا به طور منظم ورزش می کنید؟ چه میزان؟
آیا وزن شما اخیراً تغییر داشته است؟
 
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

به طور کلی نباید خیلی نگران ناباروری بود مگر اینکه شما و همسرتان به طور منظم برای حداقل یک سال آمیزش داشتید. به هرجهت اگر شرایطی به شرح زیر برای شما مصداق دارد باید زودتر از گذشت یک سال  با پزشک خود مشورت کنید:

•     اگر خانمی هستید با سن بالاتر از 30 سال  و یا به مدت 6 ماه دوران قاعده گی نداشته اید.
•     اگر خانمی هستید با سابقه سیکل های پریودی دردناک یا نامنظم، درد لگنی، آندومتریوز، بیماری التهابی لگن (PID)و یا سقط جنین های مرتبط .
•     اگر آقایی با تعداد اسپرم کم هستید و یا سابقه مشکلات جنسی، پروستات و یا بیضه دارید.
 
آزمایش های تشخیصی

قبل از انجام هر نوع تست و آزمایشی باید بدانید که نیاز به یکسری تعهدات و الزامات وجود دارد. پزشک شما باید عادات روابط جنسی را بداند و ممکن است توصیه های مبنی بر تغییر برخی از آن عادات برای شما داشته باشد. ممکن است تست ها و دوره "آزمون و خطا"برای مدت چندین ماه به طول بیانجامد. در یک سوم از زوج های نابارور علت مشخصی یافت نمی شود ( ناباروری ناشناخته).

ارزیابی و سنجش ناباروری پروسه هزینه بری است و در برخی موارد شامل مراحل سخت و دشواری نیز می شود، و گاهی اوقات نیز هزینه صرف شده توسط بیمه پرداخت نمی گردد. نهایتاً نیز ضمانتی وجود ندارد که بعد از تمامی تست ها و مشاوره ها، حاملگی صورت گیرد.
 
تست های مخصوص زنان

برای باروری یک زن لازم است که تخمدان ها به طور منظم تخمک های سالم را آزاد کرده و بایستی دستگاه تناسلی وی اجازه حرکت اسپرم و تخمک ها را از لوله های فالوپ بدهد تا تخمک توسط اسپرم بارور شود. بنابراین ارگان های تولید مثلی یک زن باید سالم بوده و عملکرد های خود را داشته باشند.
بعد از اینکه پزشک شما سوالات خود در رابطه با تاریخچه پزشکی، سیکل قاعدگی و عادات روابط جنسی را تکمیل کرد، نوبت به انجام آزمایشات جسمی می رسد که شامل تست هایی  می باشد.

آزمون های باروری عبارتند از:

•    تست های تخمک گذاری: آزمایش خون برای اندازه گیری سطوح هورمون ها انجام می شود تا مشخص شود که آیا شما تخمک گذاری دارید.

•    رادیوگرافی از رحم و لوله های رحمی: از طریق این تست وضعیت رحم و لوله های فالوپ ارزیابی می شود. ماده حاجب به درون رحم تزریق می شود و از طریق اشعه Xپیشروی این ماده در رحم و لوله های فالوپ ارزیابی می شود. مسدود بودن یا دیگر مشکلات مرتبط از این طریق تشخیص داده می شوند و ممکن است از طریق جراحی تصحیح شوند.

•    لاپاراسکوپی: این فرایند تحت بیهوشی کامل  و از طریق وارد کردن وسیله ای به درون حفره شکمی و رحمی صورت می گیرد و بدین شکل لوله های فالوپ، تخمدان ها و رحم ارزیابی می شوند. برش کوچکی به اندازه 8 تا 10 میلی متر در زیر ناف ایجاد می کنند و سوزنی به درون حفره شکمی وارد می کنند. معمولاً مقداری از گاز دی اکسیدکربن به درون حفره شکمی تزریق می شود تا فضایی را برای داخل کردن لاپاراسکوپ آماده کنند. لاپاراسکوپ تلسکوپی با لنز تهیه شده از فیبرهای شیشه ای حاوی نور است که روشنایی ایجاد می کنند. معمول ترین عارضه ایجاد شده از طریق لاپاراسکوپی، آندومتریوز و ایجاد جای زخم می باشند. از این طریق پزشکتان قادر خواهد بود بی نظمی ها و یا انسداد موجود در لوله های فالوپ و رحم را تشخیص دهد. لاپاراسکوپی را به صورت سرپایی انجام می دهند و نیاز به بستری شدن نمی باشد.

•    آزمایش هورمونی: آزمایشات هورمونی به منظور چک کردن سطوح هورمن های تخمدان، هورمون های تیروئیدی و نیز هورمون های غده هیپیوفیزی صورت می گیرند.

•    تست های مربوط به تخمدان: معمولاً این تست ها به منظور تعیین میزان کارایی تخمک رها شده بعد از تخمک گذاری انجام می شوند. معمولاً انجام این تست ها در اوایل سیکل دوران عادت ماهانه شروع می شود.

•    تست های ژنتیکی: تست های ژنتیکی به منظور تعیین هر نوع نارسایی ژنتیکی احتمالی انجام می شوند.

•    تست اولتراسوند (فراصوت) لگن: این تست نیز در جهت تعیین بیماری های مربوط به لوله های فالوپ و رحم انجام می گیرد.

لازم به ذکر است که نیازی به انجام همه تست های ذکر شده در قبل از تشخیص علت ناباروری نیست. تست انتخابی و ترتیب آنها بستگی به توافق ایجاد شده در جلسات ویزیت بین شما و پزشکتان دارد.
 
درمان دارویی

درمان ناباروری بستگی به علت ناباروری، مدت زمان نابارور بودن، سن والدین و بسیاری ترجیحات شخصی دارد. برخی علت های ناباروری قابل درمان نیستند. به هرجهت امکان باردار شدن یک خانم از طریق تکنولوژی و فرایندهای مرتبط به تولیدمثل وجود دارد.

درمان برای زوج ها

روش های زیر برای زن یا مرد و یا هر دوی آنها استفاده می شوند:

تعداد آمیزش های خود را افزایش دهند. داشتن 2 تا 3 بار آمیزش جنسی احتمال باروری را افزایش می دهد. به هر جهت تعداد انزال های بیشتر می تواند از تعداد اسپرم ها نیز بکاهد. اسپرم در دستگاه تناسلی زنان تا 72 ساعت مقاومت می کند و یک تخمک نیز می تواند تا 24 ساعت بعد از تخمک گذاری بارور باقی بماند.
 
درمان های مربوط به زنان

اصلی ترین درمان برای زنان نابارور که به دلیل اختلالات در تخمک گذاری دچار ناباروری شده اند، مصرف داروهای باروری می باشد. این داروها تخمک گذاری را تنظیم می کنند و یا منجر به تحریک تخمک گذاری می شوند. به طور کلی آنها مشابه هورمون های طبیعی مثل LHوFSH  عمل می کنند و روند تخمک گذاری را فعال می نمایند.

داروهای معمول باروری عبارتند از:

•    کلومیفن (کلومید، سروفن): این دارو به صورت خوراکی استفاده می شود و در زنانی که دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک و یا دیگر نارسایی های تخمدانی هستند، تخمک گذاری را تحریک می کنند. این دارو منجر به رهاسازی هورمون های LH وFSHاز غده هیپوفیز می شوند و این دو هورمون نیز باعث رشد فولیکول تخمدانی یعنی فولیکولی که حاوی تخمک است، می شوند.

•    گنادوتروپین های یائسگی انسانی یا hMG (رپروکسن): این داروی تزریقی برای زنانی استفاده می شود که به خودی خود به دلیل نارسایی غده هیپوفیزی تخمک گذاری ندارند. برخلاف داروی کلومیفن که غده هیپوفیز را تحریک می کند، این دارو و دیگر گنادوتروپین ها به طور مستقیم تخمدان ها را تحریک می کنند. این دارو شامل هر دو هورمون LH وFSHمی باشد .

•    هورمون تحریک کننده فولیکول یا FSH(براول ، گنال F): عملکرد FSHتحریک تخمدان ها به منظور رشد و بالغ شدن فولیکول ها ی حاوی تخمک می باشد.

•    گنادوتروپین های جنین انسانی یا HCG(اویدرل، پرگنیل): این دارو در ترکیب با کلومیفن، HMGو FSHاستفاده می شود . این دارو فولیکول را تحریک به رهاسازی تخمک می کند.

•    آنالوگ هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH): این درمان برای زنانی با سیکلهای نامنظم تخمدانی  و یا زنانی که تخمک گذاری نابالغی را قبل از رسیدن کامل فولیکول دارند، استفاده می شود. آنالوگ های GN-RHبه طور پیوسته GN-RHرا به غده هیپوفیز تحویل می دهند و در این حالت تولید هورمونی تغییر می یابد؛ در نتیجه پزشک توانسته است منجر به رشد فولیکولی از طریق FSHشود.

•    مهار کننده های آروماتاز (آروماتاز آنزیمی است که تبدیل تستوسترون را به ترکیب آروماتیک استرادیول تسریع می کند): این دسته از داروها که شامل لتروزول (فمارا) و آناسترازول (آریمیدکس) هستند در درمان سرطان پیشرفته سینه به کار می روند. گاهی اوقات پزشکان این دارو را برای زنانی که تخمک گذاری ندارند و به درمان کلومیفن سیترات نیز پاسخ نداده اند، به کار می برند. لتروزول توسط سازمان غذا و دارو به عنوان دارویی برای ایجاد تخمک گذاری تایید نشده است. داروسازان به پزشکان اخطار داده اند که از این داروی برای هدف درمان ناباروری استفاده نکنند چراکه عوارض جانبی مضری را به همراه دارد. این اثرات جانبی عبارتند از نارسایی های مادرزادی و سقط جنین.

•    متفورمین (گلوکوفاژ): این داروی خوارکی برای زیاد کردن میزان تخمک گذاری استفاده می شود. این دارو زمانی استفاده می شود که مقاومت به انسولین، علت شناخته شده ناباروری باشد. مقاومت به انسولین در توسعه سندرم تخمدان پلی کیستیک نقش دارد.

•    بروموکریپتین (پارلودل): این دارو برای زنانی استفاده می شود که به دلیل سطوح افزایش یافته پرولاکتین سیکل های تخمک گذاری نامنظمی دارند؛ پرولاکتین هورمونی است که در زنان شیرده باعث تولید شیر می شود. بروموکریپتین تولید هورمون پرولاکتین را مهار می کند.
 
داروهای باروری و خطر حاملگی های چند قلویی:

داروهای تزریقی باروری احتمال تولدهای چند قلوزایی را افزایش می دهند داروهای خوراکی باروری مانند کلومید، احتمال چند قلوزایی را در حد کمتری افزایش می دهند. استفاده از این داروها نیاز به کنترل دقیق از طریق آزمایشات خون، آزمایشات هورمونی و اندازه گیری های اولتراسوند سایز فولیکول تخمدان دارد.

به طور کلی، هرچه تعداد جنین ها بیشتر باشد، ریسک نوزاد نارس و درد زایمانی بیشتر است. نوزادان نارس در معرض ریسک بیشتر مشکلات و بیماری های مختلف هستند. این ریسک ها در سه قلو بیشتر از دو قلوها و حاملگی های تک نوزادی است. ریسک حاملگی های چند قلویی می تواند کاهش یابد چنانچه خانمی برای راه اندازی تخمک گذاری به تزریق HCGنیاز داشته باشد، و آزمون های اولتراسوند نشان دهند که تعداد زیادی فولیکول بهبود یافته اند، در این حالت است که این خانم و پزشک وی می توانند تصمیم بگیرند که تزریق HCGرا محدود و یا قطع کنند. به هر جهت برای بسیاری از زوج ها، میل و علاقه به بچه دار شدن بر نگرانی بارداری چندقلویی غالب است.

زمانیکه چندین جنین در یک بارداری به وجود می آیند، برداشت یک یا تعداد بیشتری از جنین ها (کاهش بارداری چندقلویی) می تواند شرایط بهتری را برای جنین های بقایافته ایجاد کند. این کار مشکلات احساسی جدی ای را  برای بسیاری از افراد به وجود می آورد. چنانچه شما و همسرتان می بایستی تحت درمان با داروهای باروری قرار گیرید، بهتر است قبل از شروع درمان در رابطه با امکان فوق الذکر با پزشک خود مشاوره داشته باشید.

جراحی

برحسب علت، جراحی نیز می تواند یکی از راه های درمان ناباروری باشد. مسدود شدن لوله های فالوپ و یا دیگر مشکلات مربوط به لوله های فالوپ را می توان از طریق جراحی اصلاح نمود. از طریق تکنیک های لاپارسکوپی می توان عمل های بسیار ظریف و حساسی را در لوله های فالوپ انجام داد.

معمولاً درمان ناباروری که علت آن آندومتریوز باشد، کار دشواری است. اگرچه هورمون هایی که در قرص های ضدبارداری یافت می شوند، در درمان التهاب آندومتر و از بین بردن درد موثر هستند، ولی در درمان ناباروری کاربردی نداشته اند. چنانچه شما مبتلا به آندومتریوز هستید، پزشک شما از درمان تخمک گذاری برای شما استفاده خواهد کرد یعنی از داروهایی که منجر به تحریک و تنظیم تخمک گذاری می شوند و یا اینکه از تخمک گذاری خارج از رحم استفاده خواهد کرد یعنی تخمک و اسپرم در آزمایشگاه ترکیب شده و نهایتاً تخم حاصله به درون رحم منتقل می شود.
 
تکنولوژی تولید مثل کمکی (ART)

ART انقلابی در درمان ناباروری است. در ایالات متحده  سالانه هزاران کودک در نتیجه ARTبه دنیا می آیند . پیشرفتهای پزشکی بسیاری از زوج ها را قادر به داشتن کودک بیولوژیک خودشان کرده است. تیم ARTکه کمک به بچه دار شدن زوج های نابارور می کنند عبارتند از: پزشک، روانشناس، متخصص جنین شناسی، تکنیسین آزمایشگاه و پرستار.

معمول ترین اشکال ARTعبارتند از:

•    باروری خارج از رحم (IVF):
IVFیکی از موثرین اشکال ARTمی باشد. در این فرایند تخمک بالغ را از طرف خانم برداشته و آن را با اسپرم مرد در ظرفی در آزمایشگاه بارور می کنند و جنین حاصله را 3 تا 5 روز بعد از بارور شدن در رحم مادر جایگذاری می کنند. زمانیکه هر دو لوله فالوپ مسدود شده باشند،IVFپیشنهاد می شود. این درمان در بسیاری از شرایط دیگر نیز استفاده می شود من جمله آندومتریوز، ناباروری ناشناخته، ناباروی به علت فاکتورهایی از طرف مرد و نارسایی های تخمک گذاری. IVF  احتمال چندقلو زایی را افزایش می دهد چراکه معمولاً چندین تخم بارور شده در بافت رحم جایگذاری می شوند. همچنین در IVF  نیاز به تست های مکرر خون و تزریق روزانه هورمون ها می باشد.

•    برنامه کمکی به نام Assisted Hatching:
این تکنیک کمک به جایگذاری جنین در لایه های رحمی می کند.

ARTدر شرایط زیر بهتر عمل می کند:

 زمانیکه خانم رحم سالمی دارد، به خوبی به داروهای باروری پاسخ می دهد ، به صورت طبیعی تخمک گذاری دارد  و یا شرایط خوبی دارد و  می تواند به خوبی از تخمک اهدا شده استفاده کند . در این تکنیک مرد باید اسپرم سالم داشته باشد و یا اینکه باید اسپرم اهدا شده از فرد دیگر موجود باشد . درصد موفقیت  ART بعد از سن 35 سالگی کاهش می یابد.
 
عوارض درمان

عوارض خاصی با درمان ناباروری به وجود می آیند . این عوارض عبارتند از:

حاملگی چند قلویی: بیشترین و معمول ترین عارضه  در درمان با  ARTحاملگی چند قلویی است . کمیت جنین های نگهداشته شده و بالغ شدن آنها و نهایتاً متولد شدن آنها، تصمیمی است که توسط زوج ها گرفته می شود. چنانچه چندین جنین در طی لقاح به وجود آمده باشند، برداشت یک یا چند تا از آنها امکان پذیر است(کاهش بارداری چندقلویی )؛ بدین شکل احتمال بقا برای جنین های باقی مانده افزایش می یابد .

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS): در صورت تحریک بیش از حد، تخمدان ها بزرگ می شوند و منجر به درد و نفخ می گردند . معمولاً علائم خفیف و متوسط این سندرم نیاز یه درمان ندارند و از بین می روند اگرچه بارداری میتواند بهبودی این علائم را به تاخیر بیاندازد . ندرتاً تجمع آب در حفره شکمی و قفسه سینه باعث تورم شکمی و تنگی نفس می شود .این  تجمع آب می تواند حجم خونی را کاهش داده و فشار خون کاهش یابد . موارد شدید این سندرم نیاز به درمان فوری و اورژانسی دارند . زنان جوان و کسانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند نسبت به بقیه در معرض بالاتر خطرسندرم OHSSهستند.

خون ریزی یا عفونت: همچون هر فرایند تهاجمی دیگری، در درمان های ناباروری وتکنولوژی های مربوط به آن نیز خطر خونریزی و ناباروری وجود دارد.

وزن کم هنگام تولد: بالاترین درصد خطر وزن کم هنگام تولد به حاملگی های چند قلویی مربوط می شود . در تولد تک نوزادی نیز بالاترین خطر وزن کم تولد به درمان از طریق ARTمربوط می شود.

نارسایی های مادرزادی: امکان ارتباط بین نارسایی های مادرزادی با ARTوجود دارد . به تحقیقات بیشتری برای تایید این ارتباط نیاز می باشد  .اگر تصمیم به دنبال کردن این درمان دارید ، این فاکتور را نیز بسنجید. تاکنون ARTموفق ترین درمان افزایش باروری بوده است.

•    گنادوتروپین‌ جفتی (CHORIONIC GONADOTROPHIN (HCG)
•    کلومیفن‌ (CLOMIPHEN CITRATE)
•    منوتروپین‌ها (MENOTROPINS (HMG)
 
تغییر شیوه زندگی

پشتیبانی، حمایت و سازگاری

سازش و سازگاری با ناباروری کار دشواری است. ناباروری مقوله مبهمی است ؛ شما نمی توانید پیش بینی کنید این پروسه چقدر طول می کشد و یا چه نتیجه ای به دنبال دارد. الزاماً  با تلاش سخت کوشانه افراد ناباروری بر طرف نمی گردد. بار احساسی تحمیلی بر زوج ها مسئله مهمی است و باید مورد توجه قرار گیرد و معمولاً  برنامه ریزی برای مرحله سازش و سازگاری می تواند کمک کننده باشد.
 
برنامه ریزی برای ناراحتی ها و سختی های احساسی:

تصمیم بگیرید که چه نوع درمان و فرایندی تا چه زمان برای شما و همسرتان قابل قبول است و سعی کنید حد نهایی آن را برای خود تعیین کنید. درمان های ناباروری هزینه های بالایی دارند و معمولاً تحت پوشش بیمه نیستند و بارداری موفق به تلاش های تکرار شده بستگی دارد . برخی از زوج ها تمرکز زیادی بر درمان دارند و فرایندها و درمان های باروری را تاز زمانیکه از لحاظ احساسی و مادی تهی شوند ادامه می دهند.

•    انتخاب های دیگری هم وجود دارند ، آنها را در نظر بگیرید.

انتخاب های دیگر را تعیین کنید و در ابتدای فرایند درمان آنها را نیز در نظر بگیرید انتخاب هایی مانند: سرپرستی کودکان پرورشگاهی، قبول تخمک و اسپرم دهنده از فرد دیگر، و یا حتی نداشتن بچه در زندگی. در این صورت از میزان استرس خود در طول درمان می کاهید و در صورت شکست درمان احساس ناامیدی کمتری خواهید داشت.

•    در رابطه با احساسات خود صحبت کنید و آنها را با نزدیکان خود درمیان بگذارید.

محل انجمن های مشاوره و گروه های حمایت کننده را تعیین کرده و از آنها قبل و بعد از درمان کمک بگیرید؛ بدین نحو آنها در تحمل فرایند و آسان ساختن تحمل نتیجه شکست درمان به شما کمک خواهند کرد.
 
مدیریت استرس احساسی در طول درمان

•    طب سوزنی. نشان داده شده است که این درمان سنتی استرس را کاهش داده و خوش بینی را در طول  IVFافزایش می دهد. با وجودی که طب سوزنی اثری بر احتمال بارداری ندارد ولیکن مسیر فرایند درمان را برای شما لذت بخش می سازد.

•    به آرامش رسیدن و ریلکسیشن را تمرین کنید. درمان های ذهنی رفتاری که از متدهایی شامل آموزش ریلکسیشن و مدیرت استرس استفاده می کنند، ارتباط مستقیمی با میزان بالاتر بارداری دارند.

•    احساسات خود را ابراز کنید. به جای اینکه در تنهایی احساس گناه یا احساس عصبانیت کنید، با دیگران در ارتباط باشید.

•    با کسانیکه به آنها علاقه مندید، در اتباط باشید. صحبت کردن با همسر ، خانواده و دوستان می تواند بسیار سودمند باشد. معمولاً بهترین حمایت ها از طرف افرادی است که به شما نزدیک هستند و شما را دوست دارند.

مدیریت اثرات احساسی نتیجه کار

نتیجه درمان ناباروری تان هرچه باشد، شما با مشکلات روحی روبه رو خواهید شد. چنانچه اثرات هر یک از این نتایج برای شما و یا همسرتان بسیار سنگین است، به دنبال کمک های تخصصی باشید:

شکست: استرسِ شکست می تواند حتی در قوی ترین و عاشقانه ترین روابط نیز مخرب باشد. این اثر مخرب در افرادی که خود را برای رویارویی با نتیجه شکست آماده کرده اند نیز اتفاق می افتد. پاسخ های احساسی معمول عبارتند از: عصبانیت، احساس گناه، شوکه شدن، مشکلات عزت نفس، مشکلات جنسی و مشکلات زناشویی.

موفقیت: چنانچه درمان موفقیت آمیز نیز باشد، تجربه استرس و ترس از شکست در طول بارداری وجود دارند. چنانچه تاریخچه افسردگی و اضطراب در شما وجود دارد، بعد از تولد نوزادتان در معرض ابتلای مجدد به این مشکلات هستید.

چندقلو زایی: بارداری موفقی که منتج به چندفلوزایی می شود، خود مولد مشکلات جدید و استرس احساسی هم در طول بارداری و هم بعد از زایمان است.
 
پیشگیری

بیشتر انواع ناباروری ها در آقایان قابل پیشگیری نیستند. به هرجهت از مصرف دارو، دخانیات و مصرف بیش از حد الکل اجتناب نمایید. همچنین دمای بالا نیز می تواند تولید اسپرم و توانایی حرکت آن را تحت تاثیر قرار بدهد. اگرچه معمولاً  این اثر گذری و موقتی است ولیکن بهتر است از وان حمام داغ و حمام بخار اجتناب نمایید.

اگر شما آقایی هستید که همچنان مطمئن نیست آیا در آینده قصد پدر شدن دارد، وازکتومی را که راهی برای عقیم شدن دائمی است، انتخاب نکنید. اگرچه امکان برگشت این شرایط از طریق جراحی وجود دارد ولیکن در این صورت خطراتی به دنبال دارد که می توانند از طرق دیگر باروری را تحت تاثیر قرار دهند.
 
یک خانم می تواند احتمال باروری را از طریق روش های زیر افزایش دهد:

•         در حد اعتدال ورزش کنید. ورزش منظم بسیار حائز اهمیت است. اما چنانچه شما بسیار شدید ورزش می کنید طوریکه پریود منظمی ندارید و یا پریود شما قطع شده است، باروری شما تحت تاثیر قرار گرفته است.

•          از اضافه وزن ویا کمبود وزن دوری کنید. اضافه وزن و یا کمبود وزن ترشح هورمون های شما را تحت تاثیر قرار می دهند و منجر به ناباروری می شوند.

•          از مصرف الکل و دخانیات اجتناب نمایید. این مواد توانایی شما برای باردار شدن را کاهش می دهند و شما را از داشتن یک بارداری سالم محروم می کنند. الکل نخورید و استعمال دخانیات را کنار بگذارید. از داروها و مواد غیر مجاز مانند ماری جوانا و کوکائین اجتناب نمایید.

•          دریافت کافئین را محدود کنید. خانم هایی که قصد باردار شدن دارند باید دریافت کافئین خود را به کمتر از 200 میلی گرم در روز محدود کنند (یعنی یک یا دو فنجان قهوه)

•          دریافت دارو را محدود کنید. مصرف هر دو نوع داروی تجویزی و غیر تجویزی می تواند احتمال باردار شدن و یا حفظ بارداری را کاهش دهد. پزشک خود را از هر نوع دارویی که به طور منظم دریافت می کرده اند، مطلع سازید.