در نشست نقد و بررسی مستند «آزادراه» چه گذشت؟

به گزارش هنر و تجربه، در ابتدای این نشست علی علایی مقدمه‌ای کامل راجع به ساخت و پرداخت ایده فیلم مستند بیان کرد:« رفتن به سراغ چنین ایده‌هایی جسارت می‌خواهد زیرا اگر کمی در ساخت و پرداخت آن دچار اشکال شود، یک ایده مستند خوب تبدیل به یک گزارش تلویزیونی می‌شود البته در فضای مستندسازی، مستند گزارشی و تحقیقی هم وجود دارد که برخی از آن‌ها ناب و محض هم محسوب می‌شوند که جز مستندهای عینیت‌گرا هستند و آن‌چه مخاطب می‌بیند را به صورت عینیت بروز می‌دهد. درواقع این نوع از مستندسازی تصمیمی است که کارگردان راجع به رویکردش به سوژه می‌گیرد که در آخر به مستندسازی منجر می‌شود. نمونه‌هایی از مستندهای صنعتی نیز وجود دارند که در نوع خود بسیار برجسته هستند، برای مثال مستند «پیکان» از کامران شیردل که مراحل ساخت پیکان را به تصویر می‌کشید. هنوز این نوع از مستندسازی دیده و تدریس می‌شود. در حقیقت وقتی مستندساز بخواهد عناصر فیلم مستند را رعایت کند، در تمامی موارد ممکن است. حال چه به سراغ گزارش برود چه موضوعاتی که گستره اجتماعی دارند. »

در ادامه خان‌جهانی راجع به چگونگی ساخت «آزادراه» توضیح داد:« هنوز خیلی از ساکنین تهران نمی‌دانند آزادراه تهران – شمال از کجا می‌گذرد. من هروقت که در مسیر شمال کشور درباره این آزادراه با دوستانم حرف می‌زدم دقیقا درست نمی‌دانستند این مسیر از کجا آغاز می‌شود! این مساله باعث شد که من کنجکاو شدم و این سوژه را دنبال کردم تا بالاخره متوجه شدم شروع آزادراه تهران – شمال از میدان شهران و جایی حوالی کن آغاز می‌شود. در ابتدای پژوهش‌هایم متوجه شدم دو ارگان وزارت راه و بنیاد مستضعفان و جانبازان که مسئول و متولی این فیلم هستند، به هیچ عنوان حاضر به همکاری با من نیستند، حتی یک روز یکی از کارمندان این ارگان‌ها به من گفت از اینجا هیچ نتیجه‌ای نمی‌گیری، قیدش را بزن! همین حرف انگیزه مرا چند برابر کرد. »

در ادامه نشست خان‌جهانی به چگونگی جمع‌آوری اطلاعات و منابع برای ساخت این مستند اشاره کرد:« در مصاحبه‌هایی که در این مستند است، مشخص شد این پروژه نه مهندس مشاور دارد و نه مجری! در حقیقت ما برای مصاحبه با این افراد، وزیر راه و رییس بنیاد مستضعفان و جانبازان خیلی تلاش کردیم که در آن زمان هیچ‌کدام حاضر به صحبت نشدند. در برخی از صحنه‌ها ما مجبور شدیم صحبت‌های تلویزیونی وزیر قبل که تصاویر آرشیو شده‌ای بود را در فیلم بگنجانیم. البته در ماه گذشته بود که وزیر راه تماس گرفتند و خواستند که فیلم را ببینند و ما فیلم را در پردیس کوروش به اتفاق هم دیدیم که خیلی هم آن را دوست داشتند و بعد از آن حمایت‌های ویژه‌ای برای نصب بیلبوردهای تبلیغاتی فیلم انجام دادند. البته چون در پایان فیلم دولت آقای روحانی برای حمایت از به سرانجام رسیدن آزادراه تهران – شمال وعده‌ای دادند، حدودا دو هفته پیش دیداری با معاون اول رییس جمهور داشتیم که متوجه شدیم دوستان در آن‌جا به شدت مشغول به کار هستند و قرار است این پروژه تا پایان سال ۱۳۹۵ به اتمام برسد و آقای جهانگیری قول دادند که فاز اول آن را افتتاح کنند، البته که فاز اول آن، فاز مهمی هم هست زیرا زمانی که از میدان شهران به سمت تونل البرز و دشت دیزین حرکت کنیم حدودا ۴۰ دقیقه بعد به منطقه گچسر می‌رسیم. اگر دقت کرده باشید در فیلم همه دولت‌ها برای این‌که رای جمع کنند وعده می‌دهند که این آزادراه را به اتمام برسانند، اما این دولت قولش را به ما داده، حالا ما امیدواریم که عملی شود. »

علایی در ادامه راجع به سرانجام نرسیدن این پروژه بعد از سال‌ها افزود:« شاید یکی از علت‌ها سو مدیریت باشد، شاید اصلا بحث افراد حقیقی یا حقوقی وجود نداشته باشد بلکه با یک شمایلی شناخته شوند که سو مدیریت‌ها باعث بلاتکلیفی آزادراه شده است. به نظر من فیلمی همچون آزادراه باید ایده اصلی و محوری فیلمش را بر همان سو مدیریت متمرکز می‌کرد ولی با مطایبه‌هایی که می‌کند ایده اصلی کمی دچار اختلال می‌شود. به نظر من اگر قرار باشد پروژه‌ای به سرانجام برسد، می‌رسد و در دو دهه اخیر در ایران راه هم به خوبی ساخته شده است. برای مثال از خرم‌آباد به پل زال و اندیمشک راهی ساخته شد و کسی هم متوجه نشد چه زمانی زاگرس را شکافتند و این راه را ساختند. چه بسا که ساخت آن سخت‌تر از پروژه ساخت آزادراه تهران – شمال است. پس اگر اراده شود تا کاری انجام بشود امکان‌پذیر است و مسیر خرم‌آباد تا اهواز دو ساعت کوتاه‌تر شد، چرا؟ چون آن‌جا مسیری اقتصادی است. متاسفانه بزرگراه تهران – شمال اولویتی نسبت به بزرگراه‌های دیگر ندارد، چون تفریحی است وگرنه موضوعش خیلی پیش‌تر حل می‌شد. همه این بحث‌ها در زیربافت فیلم تنیده شده است.»

خان‌جهانی در ادامه بحث مهم‌ترین قسمت مستندسازی را تحقیق و پژوهش دانست:« تحقیق و پژوهش مهم‌ترین بخش یک اثر است که متاسفانه در جشنواره سی و چهارم فیلم فجر آن را حذف کرده‌اند و اصناف سینمای مستند هم هیچ اعتراضی به این حرکت نکردند. من هر چه برای این فیلم تحقیق کردم باز هم احساس می‌کردم که کم بود و دوباره به نقطه صفر می‌رسیدم. درآخر هم نسخه اولیه این فیلم بعد از یک‌بار بازبینی به کلی تغییر کرد و چیزی شد که حالا اکران شده است. »

همچنین خان‌جهانی راجع به سبک فیلم‌سازی خودش توضیح داد:« همیشه ایده برایم مهم بوده است. یعنی سعی می‌کنم همیشه یک ایده هرچند کوچک داشته باشم و بر مبنای آن جلو بروم، و ایده‌هایی که با اتفاقات سیاسی گره می‌خورد را دوست دارم. به طور مثال فیلم «صندلی ۲۵۷» جز فیلم‌هایی از من است که خیلی دوستش دارم چون ایده‌اش از علاقه شخصی من برمی‌آید و درحال تلاش برای اکران آن هم هستم. »

کارگردان «آزادراه» از اکران فیلمش در گروه هنر و تجربه ابراز خرسندی کرد:« هنر و تجربه اتفاق خوبی بود که در یک سال اخیر افتاد و فرصتی شد برای دیده شدن فیلم‌هایی که مهجور مانده بودند. اگر هنر و تجربه نبود آزادراه کجا می‌توانست اکران شود؟»

از دیگر حاضرین جلسه دیروز، مجیدرضا مصطفوی، کارگردان فیلم «انارهای نارس» بود. او نیز در پایان این جلسه راجع از مسیر ایده تا اجرای این مستند پرسید. خان‌جهانی در پاسخ به این سوال توضیح داد:« همان‌طور که گفتم مرحله آماده‌سازی این فیلم به نوعی پایان ناپذیر بود ولی بیشتر سوژه‌ها در همان لحظه اتفاق می‌افتاد. نکته دیگری که مطرح بود ما اجازه گرفتن پلان هوایی نداشتیم و شاید بسیاری از قسمت‌ها لازم به این کار بود، البته شاید ذوق زدگی ابزار جدید سبب می‌شد به تصاویر توریستی برسیم و این مناسب فیلم «آزادراه» نبود.»

در پایان این مراسم محسن خان‌جهانی خبر از ساخت «آزادراه ۲» داد، که البته به سرانجام رسیدن آن بستگی به سرانجام رسیدن پروژه آزادراه تهران – شمال دارد. مستند «آزادراه» به کارگردانی محسن خان‌جهانی  از ششم آبان در گروه هنر و تجربه  به نمایش درآمده و اکران آن هم‌چنان ادامه دارد.