7 نکته درباره روابط منطقه ای ایران و ترکیه

در این باره می توان به موضوعات مرتبط زیر اشاره کرد.

اول - این سفر در مقطعی انجام می شود که رابطه تهران - آنکارا شرایط بسیار بدی را تجربه می کند. رسانه های رسمی و حکومتی در ایران و ترکیه هر از چندی اتهاماتی را علیه مقامات و سیاست های خارجی یکدیگر مطرح می کنند.

ایران و ترکیه برسر موضوعات و پرونده های مختلف منطقه ای با اختلاف نظر شدیدی روبه رو هستند و به همین دلیل روز به روز بر شدت کمی و کیفی اختلافات میان دو طرف افزوده می شود.

همچنین این برای نخستین بار است که با وجود حضور یک دولت اسلامگرا در ترکیه، روابط آن با ایران سرد شده و دو طرف با اختلافات زیاد منطقه ای روبه رو هستند.

این سفر از حساسیت بالایی برخوردار است. در صورتی که دو طرف بتوانند به راه حلی یا توافقی برای حل اختلافات خود بیابند، می توانند از شدت گرفتن اختلافات و تنش در روابط دوجانبه جلوگیری کنند و ظرفیت های دو کشور را در مسیر همکاری قرار دهند.

ایران و ترکیه دو همسایه قدیمی اند. دو همسایه که با نگاهی به گذشته 500 ساله خود هم جنگ می بینند و هم صلح اما همیشه رقیب یکدیگر بوده اند. دو رقیب منطقه ای که جبر جغرافیایی آنها را به هم پیوند داده اما در حدود 200 سال اخیر یادگرفته اند همیشه و در هر حال در کنار رقابت، روابط دوجانبه و کیفیت آن را به دور از اختلافات منطقه ای، سالم نگه دارند.

دوم - الف - نخستین، مهمترین، اساسی ترین و محوری ترین اختلاف ایران و ترکیه، بر سر مسئله سوریه و به طور دقیق و مشخص، سرنوشت بشار اسد رئیس جمهوری این کشور است.

این اختلاف را می توان سرمنشاء و ریشه دیگر اختلاف جدی میان ایران و ترکیه دانست. در صورتی که این اختلاف به شکلی حل یا کنار رود به احتمال بسیار، حجم بسیار زیادی از مشکلات و اختلافات دو کشور نیز به سمت حل شدن حرکت خواهد کرد.

اصولا روابط ایران و دولت اسلامگرای ترکیه به ریاست رجب طیب اردوغان تا قبل از آغاز بحران در سوریه در سال 2011، در عالی ترین سطح ممکن بود تا جایی که یکی از مراجع تقلید مهم شیعه در قم پیشنهاد داده بود جایزه صلح نوبل را باید به اردوغان داد اما با آغاز بحران در سوریه، شرایط تغییر کرد.

ترکیه خواهان کناره گیری بشار اسد رئیس جمهوری سوریه از قدرت است. ترکیه خواهان کناره گیری اسد از قدرت با هر راه ممکن از جمله سیاسی و مسلحانه و نظامی است. ترکیه از طیف های مختلف مخالفان مسلح اسد و گروه های متنوع مسلح در خاک سوریه حمایت های مالی، تسلیحاتی و دیپلماتیک می کند.

در مقابل، ایران از حضور بشار اسد در قدرت و حفظ دولت قانونی این کشور حمایت می کند. طرح کناره گیری بشار اسد از قدرت به عنوان بخشی از راه حل بحران در سوریه را مردود می داند و بر مقابله با گروه های تروریستی و گروه های مسلح فعال در خاک سوریه و مخالفان مسلح در سوریه تاکید می کند.

ترکیه حمایت و پشتیبانی همه جانبه ایران از بشار اسد را عامل عمیق تر شدن بحران در سوریه می داند و همزمان، تهران حمایت های تسلیحاتی ترکیه از گروه های مسلح و تروریستی در خاک سوریه را عامل ادامه بحران در سرزمین شام اعلام می کند.

ایران کناره گیری بشار اسد از قدرت را خط قرمز می داند و ترکیه باقی ماندن او در قدرت را.

در یک کلام می توان گفت سرنوشت بشار اسد مهمترین اختلاف نظر فعلی ایران و ترکیه است که باعث شده روابط دو کشور را بسیار سرد کند.

ایران به رابطه با کشورهای بسیاری از جمله ترکیه از دریچه سوریه می نگرد. ایران براساس موضع کشورهای مختلف نسبت به بحران سوریه، روابط خود را با آنها تنظیم می کند.
بحران سوریه در سال 2011 باعث شد روابط ایران و ترکیه سرد شود.

ب - ایران و ترکیه علاوه بر بحران سوریه درباره دیگر موضوعات منطقه ای نیز اختلاف نظر دارند. مهمترین این موضوعات به این شرح است: 

در موضوع عراق، ترکیه از پررنگ شدن حضور و نفوذ ایران در این کشور ناراضی است و سعی می کند به طرق مختلف علاوه بر حضور اقتصادی – فرهنگی، در عراق حضور امنیتی، سیاسی و نظامی نیز داشته باشد اما معمولا از راه های ناشیانه ای برای این منظور استفاده می کند به همین دلیل این کشور در این زمینه ها در عراق در حاشیه قرار گرفته است.

در بحران یمن نیز ایران از دولت تشکیل شده توسط حوثی ها و حزب کنگره ملی به رهبری علی عبدالله صالح (رئیس جمهور سابق یمن) حمایت می کند و در مقابل ترکیه در کنار کشورهای عربی از دولت عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری یمن مستقر در ریاض و کابینه اش مستقر در بندر عدن یمن حمایت می کند و آن را به رسمیت می شناسد.

ترکیه در کنار کشورهای عربی از حمله نظامی گسترده ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی به یمن برای تصرف صنعا، و بازگرداندن دولت هادی به آن حمایت می کند اما ایران این حمله نظامی را تجاوز نظامی می داند که تاکنون منجر به قربانی شدن شمار زیادی از غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان یمنی و تخریب گسترده زیرساخت های این کشور می داند.

در لبنان نیز به عنوان یکی از شاخه های بحران سوریه، ایران از موضع جناح 8 مارس به رهبری حزب الله لبنان حمایت می کند و ترکیه از جناح 14 مارس به رهبری حزب المستقبل به ریاست سعد حریری.

این اتفاق، بحران بزرگی را در روابط مسکو – آنکارا به وجود آورد. روسیه مجموعه مجازات ها از جمله تحریم های اقتصادی و توقف اعزام گردشگر به ترکیه را به اجرا گذاشت.

ایران در این اختلاف، جانب مسکو را گرفت زیرا دو طرف در بحران سوریه، دارای موضع مشترک و نزدیک به یکدیگر هستند و ترکیه در مقابل این موضع قرار دارد.
این اتفاق باعث شد ترکیه بیش از پیش تحت فشار قرار بگیرد.

البته این نکته نیز قابل تامل است که این حادثه، در نهایت به سود ایران است زیرا روسیه و ترکیه را به صورت جداگانه، مجبور می کند به تهران نزدیک شوند.

روسیه سعی کرده است برای جبران توقف ورود مواد غذایی و میوه و سبزیجات از اروپا و ترکیه به دلیل تحریم شدن از سوی اولی و تحریم کردن دومی، به ایران نگاه کند. این فرصت استثنایی برای تولیدکنندگان مواد غذایی ایران است تا هم برای تولیدات خود بازار جدید بیابند و هم مجبور شوند کیفیت محصولاتشان را ارتقا دهند.

همزمان روسیه که خود تحت تحریم آمریکا و اتحادیه اروپاست و همزمان خود ترکیه را نیز تحریم کرده است به گردشگران ایرانی نیز به عنوان منبع درآمد جدیدی می نگرد به همین دلیل ایران و روسیه، صدور ویزا برای شهروندان یکدیگر را آسان تر کرده اند و خبرهای نیمه رسمی از تلاش برای لغو دو طرفه ویزا میان دو کشور منتشر شده است.

چهارم – ایران ، روسیه، سوریه، عراق و حزب الله لبنان ائتلاف نظامی نانوشته ای را شکل داده اند. هدف از این ائتلاف مقابله با داعش در عراق و مقابله با طرف های مسلح و گروه های مسلح ضددولت و مخالفان مسلح دولت بشار اسد در سوریه است.

ترکیه خود را در طرف مخالف این ائتلاف می داند. به همین دلیل در کنار قطر، عربستان سعودی و امارات، ائتلاف نظامی جدیدی را شکل می دهند که هدف اصلی آن سوریه و برکناری بشار اسد از قدرت خواهد بود.

انتقال جنگنده های عربستان سعودی به پایگاه اینجرلینک ترکیه با هدف بمباران مواضع داعش در سوریه، اعلام آمادگی ترکیه، عربستان سعودی، امارات و قطر برای عملیات نظامی زمینی در خاک سوریه علیه داعش نیز از نشانه های این ائتلاف است.

قطعا مقامات ایرانی در ملاقات با نخست وزیر ترکیه درباره حمله زمینی نیروهای نظامی این کشور و عربستان سعودی به خاک سوریه هشدار جدی خواهند داد.

این اتفاقات نشان می دهد ایران و ترکیه در دو جبهه نظامی مقابل یکدیگر قرار گرفته اند.

پنجم - ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی بعد از مرگ برادر بزرگترش ملک عبدالله در سال گذشته و تکیه زدن بر کرسی قدرت، طرحی نو درانداخت. در این طرح نو، تمرکز بر مقابله با ایران قرار گرفت.

براین اساس ریاض اختلافات خود با آنکارا برسر مسائلی از جمله اخوان المسلمین، مصر و فلسطین را کنار گذاشت و هر دو تصمیم گرفتند بر موضوع دیگری اشتراک نظر پیدا کنند و در یک جبهه مشترک حاضر شوند و آن جبهه، مقابله با ایران است.

ترکیه از ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی در یمن حمایت می کند. از ائتلاف جدید مبارزه با تروریسم با عنوان ائتلاف اسلامی عضویت دارد. از ادعاهای عربستان سعودی درباره دخالت ایران در امور داخلی کشورهای عربی حمایت می کند.

این نیز یکی از مشکلات در روابط تهران – آنکاراست.

ششم - ایران و ترکیه بر سر مسئله دیگری نیز در رقابت خاموش بایکدیگر هستند و آن موضوع حماس است.

به دنبال آغاز بحران سوریه، شکاف میان حماس و دولت بشار اسد ایجاد شد. تا قبل از بحران، روابط نزدیک و تنگاتنگی میان حماس و دولت دمشق وجود داشت و دولت اسد از حماس حمایت تسلیحاتی، مالی و سیاسی می کرد اما پس از بحران، خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس، سوریه را ترک کرد و دفاتر حماس در این کشور تعطیل شدند و روابط میان دو طرف قطع شد.

خالد مشعل پس از ترک سوریه، روابطش با ایران نیز به تیرگی گرایید.او به قطر رفت و در دوحه مستقر شد و روابطش با انکارا و دولت اردوغان گرم و گرم تر شد.

از سال 2011 تاکنون خالد مشعل حداقل 4 مرتبه به ترکیه سفر و با اردوغان دیدار کرده است اما از در 5 سال اخیر او هیچ سفری به تهران نداشته است.

ترکیه در کنار شماری از کشورهای عربی تلاش کردند پس از 2011 جای خالی ایران را در حمایت از حماس پر کنند.

هفتم - کلید حل مشکلات منطقه ای ایران و ترکیه در دمشق و به صورت دقیق در موضوع سرنوشت بشار اسد نهفته است. تا زمانی که این مسئله حل نشود تنش در روابط منطقه ای و دوجانبه ایران و ترکیه نیز ادامه می یابد.

ایران تلاش می کند ترکیه را به دلیل مخالفت با دولت بشار اسد، مجازات کند.

با این حال اگر ایران و ترکیه به دنبال همکاری منطقه ای باشند زمینه های زیر برای این منظور مناسب هستند.

الف - مبارزه با تروریسم - ایران و ترکیه هر دو هم اکنون داعش را گروه تروریستی می دانند و بر مبارزه با آن تاکید می کنند. ایران می گوید برای جنگ با داعش، مشاوران نظامی و داوطلبان خود را به سوریه اعزام کرده است. توپخانه ارتش ترکیه نیز بارها مراکز داعش را بمباران کرده است.

ب – فعالیت های انسان دوستانه: ایران و ترکیه هر دو بر دور ماندن شهروندان عادی و غیرنظامی از خشونت ها و درگیری ها و جنگ تاکید می کنند. ایران و ترکیه می توانند در زمینه کمک های انسان دوستانه به مناطق و شهرهای واقع در خط مرزی سوریه با ترکیه همکاری کنند.

علاوه بر این ترکیه هم اکنون میزبان بزرگترین تعداد آوارگان و پناهجویان فراری از جنگ داخلی در سوریه است. کمک رسانی به این انسان ها می تواند زمینه ای برای نزدیکی دیدگاه ها و همکاری ها میان دو طرف ایجاد کند.

بیشتر بخوانید:

جایگاه ایران در ائتلاف استراتژیک مصر - عربستان سعودی

تماشاخانه

میهمان‌هایی که به خانه برنمی‌گردند / مهمان ایران می‌شوند اما گلوله نصیب‌شان می‌شود / جسد‌هایی که در بازار فروخته می‌شوند (فیلم)

موجودات فضایی به زمین بازگشته‌اند..؟ رویت مجدد اشیاء پرنده ناشناس در کانون توجهات (فیلم)

فیلم های دیگر