استفتا بر سر کلاه گیس/ مشکل کاناپه چیست؟

قانون نوشت: موضوع مورد مناقشه در مورد «کاناپه» هرچیزی که باشد ،کسی فعلا نمی خواهد درباره آن حرفی بزند

در حالی که بسياري روز 17 دی ماه منتظر بودند تا نام «کاناپه» به عنوان یکی از مهم ترین فیلم های سی و پنجمین جشنواره فجر اعلام شود اما این اتفاق نیفتاد تا اولین حاشیه جشنواره امسال رقم بخورد. موضوع مورد مناقشه بين عياري و هيات انتخاب جشنواره سي‌وپنجم در وهله اول «کلاه گیس» اعلام شد و گفتند كه استفاده بازيگران از كلاه‌گيس سبب شده تا آخرين ساخته عياري در رده مغضوبان اين دوره جشنواره فيلم فجر قرار بگيرد. كم‌كم اما اوضاع تغيير كرد و فضا به سمت و سوي ديگري رفت. زمزمه‌هايي مبني بر ايرادات موضوعي فيلم و سياه‌نما بودن آن مطرح و سپس از سوي دبيرجشنواره به صورت تلوييحي اعلام شد كه هيات انتخاب سي وپنجم علاوه بر موضوعاتي مانند استفاده عياري از كلاه‌گيس،با محتواي آخرين ساخته ي او نيز مشكل دارد و در نهايت تمام اين حواشي به سمت‌وسويي رفت تا عياري جزو بزرگ‌ترين غايبان بخش مسابقه جشنواره فيلم فجر در سال ٩٥ باشد.

عياري:منتظر نظر نهايي جشنواره در مورد موضوع فيلم هستم

کیانوش عیاری در گفت و گو با روزنامه «قانون» درباره استفاده بازيگران زن «كاناپه» از كلاه گيس، گفت: « 4 تا از بازیگران خانمی که در فیلم «کاناپه» حضور دارند از کلاه گیس استفاده کرده اند، سر این بازیگران با نمره چهار از ته تراشیده شده است و فیلم زمانی که موهای این بازیگران تراشیده شده موجود است که حتی توسط یک خانم این امر انجام شده است».

او در پاسخ به این سوال که آیا ایراداتی که هیات انتخاب به فیلم «کاناپه» وارد کرده است فقط به استفاده از کلاه گیس برای بازیگران زن محدود می شود؟ گفت:« دقیقا من منتظر همین مساله هستم که این موضوع برای من روشن شود که آیا موضوع فیلم برای هیات انتخاب تلخ بوده است و یا فقط و فقط مساله استفاده از کلاه گیس است که باعث شده آن‌ها فیلم را تاييد نکنند». عياري در صحبت‌هايش تاكيد مي كند كه حتي آنقدر حواسش به رعايت مسائل شرعي در فيلم جمع بوده كه در صحنه‌اي كه زنگ در خانه را مي‌زنند بازيگر زني كه كلاه‌گيس دارد، قبل از بازكردن درخانه و ورود نامحرم، از روسري استفاده مي‌كند.

كلاه‌گيس و تصميم‌گيري‌هاي دوگانه!

اما آیا به سر كردن کلاه گیس توسط بازيگران زن در فیلم‌ها و سریال های ایرانی موضوعی بی سابقه است؟! مجموعه «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی یکی از اولین مواردی است که در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، بازیگران زن از کلاه گیس استفاده کرده اند. این مجموعه تلویزیونی که در سال 62 ساخته شده در 45 قسمت از شبکه یک پخش شد. محمدعلي نجفي درباره تجربه استفاده از كلاه گيس براي بازيگران زن در سريال سربداران به «قانون» گفت: «اقتضای کار ایجاب می كرد که بعضی از صحنه هايي كه بازيگران زن در آن حضور دارند، با موی باز تصويربرداري شود اما پس از ساخت سريال بخش هايي كه در آن بازيگران زن بدون روسری به تصوير كشيده شده بودند، سانسور شد ولی باز هم بخش هايي كه ملکه ها به ايفاي نقش مي‌پرداختند، نمایش داده شد. در واقع بايد بگويم صحنه هايي كه مربوط به بازي افسانه بايگان در نقش تركان خاتون بود در گريم اين بازيگر از كلاه گيس استفاده شد كه سانسور هم نشد».

تبعيض ميان سلحشور و عياري

نمونه معروف دیگری که بازیگران زن در آن با پوشش کلاه‌گیس جلوی دوربین رفته اند، سریال «یوسف پیامبر» است که به کارگردان فرج ا... سلحشور در سال 87 از شبکه یک سیما در 45 قسمت پخش شد.

در آن زمان گریم های این مجموعه مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت، از جمله نوع گریمی که برای مصطفی زمانی بازیگر نقش حضرت یوسف استفاده شد. طراح گریم این سریال، سعید ملکان است که پیگیری برای تماس با وی بی نتیجه ماند اما در حاشیه نشست بررسی این سریال که سال 88 انجام شده است، فرج ا... سلحشور درباره انتقادات برخی علمای دینی از تند بودن آرایش هنرپیشه های این مجموعه، گفته بود: « این موضوع را قبول دارم و در آثار بعدی ام حتما مورد توجه جدی قرار می دهم و باید بگویم حتی در نحوه پوشش لباس هنرپیشه های زن این سریال بی دقتی صورت گرفته است و چند بار هم موارد بدحجابی در نوع پوشش زلیخا دیده شد که جای اصلاح داشت ».

شاید این صحبت های سلحشور، یکی از معدود مواردی باشد که در آن زمان به نوع حجاب بازیگران زن در این سریال پرداخته شده و حتی به استفاده گسترده کلاه گیس توسط اکثر بازیگران این مجموعه اشاره ای نشده است؛ در حالي‌كه گريم بازيگران اين مجموعه علاوه بر كلاه‌گيس با آرايش‌هاي غليظي همراه بود كه جلوه استفاده از كلاه‌گيس را بيشتر هم مي‌كرد.نكته قابل تامل ديگر بعد رسانه‌اي و تفاوت ضريب نفوذ سينما و تلويزيون است.حقيقت اين است كه ميزان مخاطبان سينما و تلويزيون با يك‌ديگر قابل مقايسه نيست و اگرنمايش فيلم‌هاي سينما تنها به چند سالن سينما محدود مي‌شود ،تلويزيون در هر خانه‌اي وجود دارد و مخاطبان بسيار زيادي شاهد برنامه‌هاي آن هستند. در واقع بیشتر انتقادات مراجع به این سریال از منظر محتوا و داستان فیلم بود و نه نوع پوشش بازیگران زن و مراجع تقلید در زمان پخش این سریال از تلویزیون اعتراضی نکردند. برای نمایش فیلم «کاناپه» هم هنوز اعتراضی از سوی مراجع نشده است چون فیلم هنوز به نمایش در نیامده اما اینکه چرا دست اندرکاران جشنواره فیلم فجر پیش از بروز هر گونه اعتراضی نمایش فیلم را منوط به نظر مراجع دانسته اند، سوالی است که هنوز پاسخی به آن داده نشده است زیرا نمونه های فراوان استفاده از کلاه گیس در سینما و تلویزیون ایران پس از انقلاب وجود دارد که با اعتراض مراجع مواجه نشده است و یا اگر هم شده به قدری نبوده که موجب توقیف سریال و یا فیلم سینمایی شده باشد.

استفاده بازيگران از كلاه‌گيس اشكالي ندارد

آيت ا... ناصر مکارم شیرازی درباره استفاده زنان از کلاه گیس حتی اگر به عنوان زینت هم استفاده نشود، می گوید:« کلاه گیس باید پوشیده باشد وگرنه اشکال دارد».

این مرجع تقلید درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس در تماسی که «قانون» با دفتر آیت ا... مکارم شیرازی داشت، می گوید: کلاه گیس در حضور نامحرم باید پوشیده باشد، اما درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس باید گفت: پوشش‌هایی مثل معمای شاه که بازیگران زن استفاده می کنند، اشکالی ندارد چون چیزی روی موهایشان کشیده شده و کلاه گیس درست نکرده اند و پوشش همه بازیگران در این مجموعه یک شکل است و مدل های مختلفی استفاده نشده است و یک پوشش معمولی روی موهایشان کشیده شده است اما کلاه‌گیس‌هایی که در مغازه ها وجود دارد و با مدل های مختلفي‌هستند و در رنگ و نوع آرایش مو با هم متفاوت هستند، به عنوان کلاه گیس شناخته شده اند و اگر نامحرم ببیند، حرام است. نمي‌توان گفت كه كلاه‌گيس حرام است

آیت ا... العظمی یوسف صانعی در پاسخی که به استفتا روزنامه «قانون» داده است، می گوید:«استفاده از کلاه گیس اگر ترویج بی حجابی باشد، اگر چه موی اصلی را هم بپوشاند جایز نیست».

وی درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس می گوید:«در صورتی که تماشاگران بدانند که با کلاه گیس است و موهای خودش کاملا پوشیده شود و طوری باشد که منشا فساد و تبلیغ فرهنگ بی حجابی در جامعه نشود، نمی توان گفت حرام است».

كلاه‌گيس به قصد زينت نباشد

آیت ا... اسدا.. بیات زنجانی هم در پاسخی به استفتا روزنامه «قانون» می گوید:« استفاده از كلاه گيس اگر زينت محسوب شود، جايز نيست. در فيلم هم شامل همين قاعده است و باید اضافه كرد كه اگر موجب گناه بيننده شود، جايز نيست».

با توجه به اینکه مراجع در این مورد نظرات متفاوتی دارند، اما می توان نتیجه گرفت که استفاده از کلاه گیس نباید باعث ترویج بی حجابی در جامعه شود.

موضوع كلاه‌گيس است يا چيز ديگري؟

پس شاید مساله اصلی در فیلم «کاناپه» کلاه گیس نباشد زیرا این موضوع در فیلم ها و سریال های ایرانی امری مسبوق به سابق است. موضوع مورد مناقشه در مورد «كاناپه» هرچيزي كه باشد ،کسی فعلا نمی خواهد درباره آن حرفی بزند.اما با توجه به نمونه هایی که در استفاده از کلاه گیس در صدا و سیما وجود دارد و محدودیت های بیشتری درباره حجاب که در این رسانه نسبت به سینما اعمال می شود، شاید حذف «کاناپه» برای حضور در سی وپنجمین جشنواره فیلم فجر دلایل دیگری داشته باشد.

«کاناپه»، روایت زندگی دو خانواده‌ای است که می‌خواهند با هم وصلت کنند، اما در نهایت یک کاناپه باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی آن‌ها می‌شود. روز هفدم دی ماه در نشستی که برای معرفی فیلم های بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر برگزار شد، محمدحیدری، دبیر جشنواره، درباره دلایل عدم پذیرش «کاناپه» توسط هیات انتخاب، گفت: فیلم کیانوش عیاری بیشتر به دلیل محتوا و موضوع فیلم مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اینکه تصمیم جشنواره باید قاطع و سریع باشد، به دلیل شرایط خاص این فیلم، تصمیم گیری درباره آن نیاز به ورود مراتب بالاتری داشت و ما به آن‌ها موکول کردیم».

در گفت و گوی حیدری صحبتی از نوع پوشش بازیگران این فیلم به میان نیامده است و موضوع مطرح شده درباره محتوای فیلم و شرایط خاص آن است. پس از صحبت های دبیر جشنواره، عماد افروغ از اعضای هیات انتخاب جشنواره هم درباره اتفاقی که برای «کاناپه» افتاد در گفت و گو با «تماشاگران» تاكيد كرده است: «اکران فیلم عیاری نیاز به حکم حکومتی دارد».

با توجه به اینکه تعداد اندکی تا کنون موفق به دیدن «کاناپه» شده اند و اظهارات عیاری درباره موضوع تلخ اين فيلم و صحبت‌هاي محمد حيدري كه به محتواي فيلم اشاره كرده است، شاید استفاده بازیگران زن از کلاه گیس تنها دلیل پذیرفته نشدن این فیلم در جشنواره سی و پنجم نبوده باشد و قرار است كيانوش عياري هم همچون بهرام بيضايي و ناصر تقوايي سرنوشتي مشابه داشته باشد.

مقام معظم رهبري: بنا بر احتياط واجب بايد كلاه‌گيس پوشيده شود

«قانون» براي آگاه شدن از فتواي رهبري در خصوص استفاده بازيگران زن از كلاه‌گيس با دفترپاسخگويي به سوالات ديني آستان قدس رضوي تماس گرفت و نظر رهبرانقلاب در اين خصوص را جويا شد كه به شرح زير است:

حضرت آيت‌ا... خامنه‌اي درخصوص استفاده زنان از كلاه‌گيس در سريال‌ها و آثار نمايشي فرموده‌اند كه:« خانم ها بنا بر احتياط واجب بايد كلاه‌گيس‌شان را از نامحرمان بپوشانند».

آيت ا... ناصر مکارم شیرازی:استفاده بازيگران از كلاه‌گيس اشكالي ندارد

آيت ا... ناصر مکارم شیرازی درباره استفاده زنان از کلاه گیس حتی اگر به عنوان زینت هم استفاده نشود می گوید:«کلاه گیس باید پوشیده باشد وگرنه اشکال دارد». این مرجع تقلید درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس در تماسی که «قانون» با دفتر آیت ا... مکارم شیرازی داشت، می گوید: کلاه گیس در حضور نامحرم باید پوشیده باشد، اما درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس باید گفت: پوشش هایی مثل معمای شاه که بازیگران زن استفاده می کنند، اشکالی ندارد چون چیزی روی موهایشان کشیده شده و کلاه گیس درست نکرده‌اند و پوشش همه بازیگران در این مجموعه یک شکل است و مدل های مختلفی استفاده نشده است و یک پوشش معمولی روی موهایشان کشیده شده است اما کلاه گیس هایی که در مغازه‌ها وجود دارد و مدل های مختلف هستند و در رنگ و نوع آرایش مو با هم متفاوت هستند، به عنوان کلاه گیس شناخته شده اند و اگر نامحرم ببیند، حرام است.

یوسف صانعی : نمي‌توان گفت كه كلاه‌گيس حرام است

آیت ا... العظمی یوسف صانعی در پاسخی که به استفتا روزنامه «قانون» داده است، می گوید:«استفاده از کلاه گیس اگر ترویج بی حجابی باشد، اگر چه موی اصلی را هم بپوشاند جایز نیست». وی درباره استفاده بازیگران زن از کلاه گیس می گوید:«در صورتی که تماشاگران بدانند که با کلاه گیس است و موهای خودش کاملا پوشیده شود و طوری باشد که منشا فساد و تبلیغ فرهنگ بی حجابی در جامعه نشود، نمی توان گفت حرام است».

اسدا... بیات زنجانی :كلاه‌گيس به قصد زينت نباشد

آیت ا... اسدا... بیات زنجانی هم در پاسخی به استفتا روزنامه «قانون» می گوید:« استفاده از كلاه گيس اگر زينت محسوب شود، جايز نيست. در فيلم هم شامل همين قاعده است و باید اضافه كرد كه اگر موجب گناه بيننده شود، جايز نيست». با توجه به اینکه مراجع در این مورد نظرات متفاوتی دارند، اما می توان نتیجه گرفت که اگر استفاده از کلاه گیس باعث ترویج بی حجابی در جامعه نباشد و به عنوان تزیین سر از آن استفاده نشود، اشکال ندارد.