زیست فناوری و تامین سلامت و امنیت غذایی

بیوتکنولوژی یک فناوری و یک کارخانه تولیدی است، یا به اقتصاد کمک می‌کند و یا به یک موجود زنده کمک می‌کند تا با بهبود عملکردش اقتصادی شود. می‌توان گفت بیوتکنولوژی با مفهوم غذا آغاز شد. علم بیوتکنولوژی به واسطه یک ژنوم کامل و یا یک ژن و یا قطعه ژنی، تغییری در یک فرایند ایجاد و باعث ارتقا در محصول نهایی می‌شود. مثلا استفاده از مخمر در خمیر نان نیز یک روند بیوتکنولوژی محسوب می‌شود. در نتیجه استفاده از قطعات ژن در جهت بهبود یک فرایند که از نظر اقتصادی دارای قیمت و ارزش بالا است توسط علم بیوتکنولوژی می‌باشد.

مطابق آمار حدود 12% جمعیت جهان از گرسنگی رنج می‌برند و یک هشتم جمعیت جهان دارای گرسنگی مزمن هستند و این انگیزه محکمی برای صنعت بیوتکنولوژی غذایی است. علمی به نام Nutrigenomics اشاره دقیقی به عملکرد هر ژنوم موجود غذاخواری دارد که با بررسی ژنوم موجود مورد نظر به نوع رژیم غذایی موجود مورد نظر پی برده و نشان می‌دهد عملکرد ضعیف موجود یا در اثر سهل انگاری و یا در اثر نبود ماده غذایی غنی حاصل می‌شود.

اگر توده‌ای از کاه گندم را در اختیار میکروارگانیسم‌های باکتریایی و یا قارچی قرار دهیم ماده‌ای به نام کمپوست حاصل می‌شود و کمپوست حاصله اگر در اختیار قارچ خوراکی قرار بگیرد به عنوان ماده تولید قارچ مزرعه‌ای تولید شده و این روند نیز به عنوان بیوتکنولوژی قدیمی و یا Old Biotechnology یاد می‌شود که در آن تغییری در ساختار ژن ایجاد نمی‌شود. تولید سس سویا، پنیر، استخراج بعضی فلزات از معادن و تولید برخی اسیدهای آلی در عرصه صنعت به واسطه بیوتکنولوژی قدیمی و یا Old Biotechnology ممکن شده است.

در حوزه بیوتکنولوژی غذایی می‌توان گفت مهمترین بحث در حوزه پروبیوتیک‌ها می باشد. در حقیقت موجوداتی که تولیداتشان برای بقا انسان‌ها است و برخلاف آنتی بیوتیک‌ها که موجودات ضد حیاتی هستند جز موجودات حیاتی محسوب می‌شوند.

تحقیقات نشان داده است که موجودات هرچه روند تکاملشان را طی کنند از حجیم خواری به سمت متراکم خواری سوق پیدا می‌کنند. متراکم خواری تقاضای بدن برای دریافت غذای مورد نیاز بدن می‌باشد و تمایل بدن به خوردن غذای اضافه کاهش می‌یابد. در نتیجه هرچه غذا غنی تر باشد با حجم کمی از غذا نیاز کل بدن برآورده شده و احساس سیری به انسان دست می‌دهد.

بیوتکنولوژی نوین اشاره به اصلاح ساختمان مواد غذایی در جهت بهبود و غنی شدن آن فرآورده دارد. طبق آمارهای موجود در سال 1990 شاهد افزایش غلظت آنزیم‌ها در صنایع غذایی بوده‌ایم که نشان دهنده سوق به سوی بیوتکنولوژی نوین و افزایش ارزش غذایی محصولات کشاورزی دارد.

در بیوتکنولوژی کشاورزی هدف کاهش عوامل استرس زای گیاهی مانند خشکی، شوری، کم آبی، آفات و عوامل بیماری‌زا هستند که به طور مستقیم برروی محصول غذایی انسان تاثیر می‌گذارد.

ماندگاری غذایی نیز بر امنیت غذایی تاثیر مستقیمی دارد. با شناخت این عوامل ما دقیقا خواهیم فهمید که از بیوتکنولوژی باید در چه راستا و هدفی استفاده کنیم.

در بخش سلامت ما می‌توانیم مواد غذایی خود را به دارو تبدیل کنیم که علاوه بر رفع نیاز غذایی دارای خاصیت دارویی و درمانی در مقابل بیماری‌ها را نیز دارا باشد. آینده غذایی بیوتکنولوژی غذایی شامل تولید واکسن با پایه گیاهی در حوزه سلامت می‌باشد.

ایران کشوری با میانگین بارندگی بسیار کم است که به طور مستقیم بر روی کشاورزی ایران تاثیر دارد. در نتیجه برای رفع مشکلات کشاورزی و غذایی نیاز به یک روش نوین برای رفع معضلات کشاورزی و غذایی داریم که می‌توان با استفاده از این علم نیاز آبی گیاه را کاهش دهیم.

بحث تولید روغن نیز در کشور ما بسیار مهم است چون دارای منابع محدود اراضی و آب هستیم و حدود 90 درصد روغن‌های مصرفی ما وارداتی هستند، در نتیجه اگر بتوانیم روغن چربی اشباع حیوانی را تبدیل به روغن غیر اشباع بکنیم یک قدم کلیدی برای استقلال اقتصادی کشور برداشته‌ایم همچنین ما می توانیم روغن مصرفی خود را در بیوراکتورهای صنعتی تولید کنیم که این موارد همگی نیازمند تحقیقات بیشتری در این راستا هستند.

دکتر حسین عسکری؛ همایش نگرش نو در بیوتکنولوژی و سبک زندگی

تهیه و تنظیم: پونه پورامینی، دبیر انجمن ایمنی زیستی ایران