محمد علی نجفی و شهرداری تهران؛ بیم ها و امیدها

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- موافقت محمد علی نجفی با پذیرش (نامزدی) شهرداری تهران  که از جانب حسین مرعشی دیگرگزینه جدی این مسؤولیت اعلام شده  را می توان به این معنی دانست که تا کمتر از یک ماه دیگر او اداره اَبَر شهر تهران را بر عهده می گیرد و جانشین «محمد باقر قالیباف»ی می شود که رکورد طولانی ترین دوره یک شهردار را به نام خود ثبت کرده است.

اجماع شورای جدید شهر بر سر محمد علی نجفی امری قطعی است و مرعشی هم پیش تر گفته بود اگر این گزینه جدی باشد مایل به رقابت نخواهد بود و تنها دو احتمال یا اتفاق می تواند شهردار شدن نجفی را منتفی کند:

 یکی انصراف خود او به هر دلیل - از جمله حجم بالای بدهی ها یا دریافت نکردن تضمین های کافی برای حمایت دولت - است و دیگری دریافت احتمالی پیام های منفی از جانب دستگاه هایی  که همکاری یا حمایت آنها را برای مدیریت شهری لازم می داند.

احتمال بالای شهردار شدن آقای نجفی تا همین جا بیم ها و امیدهایی را برانگیخته والبته امیدها و وجوه مثبت غلبه دارد و این قلم در دسته امیدواران قرار دارد.

مهم ترین نکات مثبت آقای نجفی را می توان این گونه برشمرد:

1- او زاده و بالیده همین شهر است. از این رو از این شهر خاطره دارد و هویت فرهنگی شهر برای او تعریف شده است. سنت انتخاب شهرداری که در تهران به دنیا آمده و در همین شهر بزرگ شده باشد غالبا رعایت می شد اما با شهردارشدن غلامحسین کرباسچی که متولد قم – و نه اصفهان- بود این روند شکست.

کرباسچی البته با تغییر و تحول عظیمی که در تهران ایجاد کرد این موضوع را به حاشیه برد و حتی این ذهنیت را که شهردار باید اهل همان شهر باشد زدود چون تهران خسته و افسرده دوران جنگ هشت ساله در دوره او چهره دیگری به خود گرفت و از سوی دیگر چون در زمره مبارزان پیش از انقلاب به حساب می آمد با تهران و تهران نشینان بیگانه نبود.

نوبت اما به قالیباف که رسید تهران این بار شهرداری به خود دید که اساسا متعلق به این شهر نبود. در کوچه باغ های تهران قدم نزده و خاطرات کودکی او در شهرهایی دیگر رقم خورده بود. در نگاه قالیباف، تهران نه یک کالبد زنده که یک کارگاه بود که در آن باید تونل ساخت و پل کشید.

او دیر به این واقعیت پی برد که تهران به پیاده راه بیشتر نیاز دارد و انصاف این است که به پل طبیعت و باغ کتاب به عنوان یادگاران مهم اواخر این دوره هم در کنار همه آسیب هایی که به هویت شهر وارد آمد اشاره شود.

نخستین شهردار تهران (مهندس توسلی) زاده وبالیده تهران بود و شهرداران بعدی همچون رضا زواره ای و محمد نبی حبیبی هم در ورامین به دنیا آمده بودند که به تهران و خصوصا حال و هوای جنوب شهر تهران نزدیک است.

متولد تهران بودن البته فی نفسه فضیلت نیست اما برای شهرداری تهران امتیاز است کما این که متولد اصفهان و رشت و شیراز بودن برای شهرداری این شهرها امتیاز به حساب می آید.

2- نجفی را به عنوان فردی سالم و درست کردار و راست گفتار می شناسیم. یک نمونه شاید کفایت کند. او در حال دفاع از پایان نامه دکتری خود در آمریکا بود که به خاطر انقلاب بازگشت و هر چند دیگران در موقعیت های مشابه از عنوان «دکتر» استفاده کردند اما او چنین نکرد.

دانشگاه صنعتی شریف با او چون واجد مدرک دکتری برخورد کرد و به این اعتبار در 30 سالگی وزیر علوم و آموزش و عالی هم شد اما جالب است بدانید به عنوان «مربی» از دانشگاه شریف بازنشسته شده نه استادیار و دانشیار.

کسی که هم وزیر علوم بوده و هم 9 سال وزیر آموزش و پرورش و در دولت های مختلف منهای دوره احمدی نژاد عضو کابینه بوده شأن معلمی را همواره پاس داشته و این در روزگاری که ارزش های اخلاقی رو به افول گذاشته و انواع اتهامات مالی متوجه شماری از مدیران سابق است فضیلت اندکی نیست.

3- محمد علی نجفی از پایه گذاران اولیه «کارگزاران سازندگی» است اما بیش از هاشمی رفسنجانی فقید به سید محمد خاتمی تمایل داشت و از این رو از او مانند برخی دیگر چون عطاء الله مهاجرانی به عنوان جناح چپ کارگزاران یاد می شد.

در سال 74 بود که 16 عضو دولت سازندگی شامل 4 معاون رییس جمهور، رییس کل بانک مرکزی و شهردار تهران به اضافه 10 وزیر موجودیت « جمعی از خمت گزاران سازندگی» را برای فعالیت های انتخاباتی اعلام کردند.

رییس جمهور وقت نهی خود را برداشت و مدیران او به فعالیت سیاسی روی آوردند و راه خود را از راست سنتی جدا کردند. پس از چندی آیت الله خامنه ای از اصل فعالیت سیاسی و رقابت حمایت کردند اما حضور وزیران را به صلاح ندانستند و 10 وزیر از جمله همین آقای نجفی کنار رفتند و 6 نفر باقی ماندند و با عنوان «کارگزاران سازندگی ایران» فهرست انتخاباتی دادند و بعد تبدیل به حزب شدند و غلامحسین کرباسچی دبیر کل آن شد.

بنا بر این نجفی ریشه کارگزارانی دارد در عین حال که مورد قبول اصلاح طلبان طیف مشارکت هم هست و می توان گفت در میانه ایستاده است.

ماهیت سیاسی شهردار را برخی پاشنه آشیل می دانند و می گویند این شایبه را ایجاد می کند که مانند احمدی نژاد و قالیباف سودای ریاست جمهوری دارد. از آن طرف اما گفته می شود شهرداری تهران جایگاهی بالا دارد و اگر شهردار واجد عنصر سیاسی و نه سیاسی کار نباشد در مناسبات او با دولت اخلال و اختلال ایجاد می شود. ضمن این که تا بوده شهرداران عنصر سیاسی داشته اند.

اولین شهردار پس از انقلاب - محمد توسلی- اکنون رییس دفتر سیاسی نهضت آزادی است و شهردار دیگر – محمد نبی حبیبی- دبیر کل حزب مؤتلفه است و غلامحسین کرباسچی نیز که یکی از 4 شهردار شاخص قبل و بعد از انقلاب است ( در کنار بوذرجمهری، نیک پی و قالیباف) دبیر کل حزب کارگزاران است و خود باقر قالیباف سه بار نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد  در آستانه وداع با شهرداری در پی راه اندازی جریان سیاسی تازه ای با عنوان «نواصول گرایی» است.
شهرداری تهران نهادی خدماتی – اجتماعی و غیرسیاسی است اما شهردار تهران نمی تواند فاقد فهم و عنصر سیاسی باشد و هنر این است که این دو تفکیک شوند.

4- در کنار این امید ها این بیم هم هست که یکی از مهم ترین سرمایه های اصلاحات در نهادی هزینه شود که هر قدر هم برای اصلاح آن کوشیده شود بالذات قابلیت فساد دارد چون با مِلک سر و کار دارد و راه کسب ثروت و افزایش ثروت در این مملکت ، مِلک است.

 از این منظر تا محمد علی نجفی شهردار شود اقتدارگرایان روی او زوم می کنند و هر اتفاقی در شهر بیفتد به حساب اصلاح طلبان می گذارند. اتفاقاتی که هر لحظه محتمل است. معیار آنان در نقد نهادها این است که مدیریت آن در اختیار کیست. مثلا حالا که فرهاد رهبر رییس دانشگاه آزاد شده انتقادشان فرو نشسته و می روند سراغ شهرداری تهران که 12 سال با آن کار نداشتند چون «مدیریت جهادی» داشت.

با این حال نمی توان تن به آب نزد چون «تر» می شویم. باید به آب زد اما نه بی گدار و با فن شنا هم آشنا بود...

5- این نگرانی هم ابراز می شود که محمد علی نجفی برای این کار زیادی محترم و متشخص است و کمتر اجرایی است. اما مگر وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش و ریاست سازمان برنامه و بودجه مناصبی اجرایی نبودند که نجفی 12 سال آنها را اداره کرده است؟

ضمن این که قرار نیست شخص شهردار همه بار اجرا را بر دوش بگیرد. می تواند به شهرداران مناطق اختیارات بدهد و در واقع آنان اند که شهر را اداره می کنند. کار عمرانی را هم شخص شهردار انجام نمی دهد. معاونت عمرانی است که پروژه ها را پیش می برد و کارگزارانی ها از این دست آدم ها و مدیرها کم ندارند. یادمان باشد که کرباسچی همچنان هست و قالیباف نیز ابتدا بی میل نبود به عمل گرایی شهره شود و اصطلاحا  کرباسچیِ اصول گرایان باشد ( وجه تکنوکراتیک و فن سالارانه).

همه اینها به کنار اما دو نگرانی جدی و در واقع دو دغدغه عمده وجود دارد:

نخست این که منایع درآمدی شهرداری رو به افول اند و شهرداری تهران ناگزیر از اتخاذ استراتژی کاهش هزینه خواهد بود. ادامه تراکم فروشی نه به صلاح است و نه اخلاقی و اصطلاحا «ته» ش را هم درآورده اند. با این اوصاف پول از کجا بیاورند؟ اگر از دولت بگیرند که استقلال عمل شهرداری از بین می رود اگر عوارض شهری را افزایش دهند نارضایتی ایجاد می کند. تراکم فروشی هم شهر را از این که هست غیر قابل سکونت تر می کند.

نگرانی و دغدغه جدی دوم حجم بدهی های شهرداری است که از 20 تا 60 هزار میلیارد تومان ذکر شده است.  اگر بدهی ها 20 هزار میلیارد تومان و طلب از دولت نیز همین عدد باشد مشکل زیادی ظهور و بروز نمی کند اما در غیر این صورت محمد علی نجفی یک نهاد فربه و بحران زده را تحویل می گیرد و تمام مهارت ریاضی خود را به کار گیرد تا از این اعداد به جایی برسد.

همین که شهرداری تهران هوای تازه ای به خود می گیرد و ذهنیت متفاوتی بر آن حاکم می شود خبر فرخنده ای است. اگر شهردار جدید بتواند به تراکم فروشی پایان دهد یا این شیوه درآمد زایی را اصلاح کند و کم کند، شهر را از شهر سواره ها به شهرسوارگان و پیادگان بدل سازد و وعده تحقق نیافته تبدیل پادگان ها به بوستان های عمومی را جامه عمل بپوشاند گام های بزرگی برداشته است.