فناوری اطلاعات مشاغل قدیمی را حذف می کند/ نرم افزارهای کاربردی، عامل ایجاد شغل و ثروت

عصر ایران؛ یوسف ناصری- فناوری اطلاعات، یکی از تکنولوژی های نوین است و در این میان کامپیوتر، یکی از ابزارهای این فناوری است. با استفاده از فناوری اطلاعات (Information Technology/IT)  حداقل می توان به راحتی نامه ها را رد و بدل کرد و مانند گذشته نیاز به مراجعه فیزیکی به اداره و دفتری به نام پُست نیست. اما بخش اصلی داستان به توان ثروت آفرینی این تکنولوژی برمی گردد.

اخیرا، با درآمیختن فناوری اطلاعات و امکانات ارتباطی جدید، فناوری ارتباطات و اطلاعات(ICT) شکل گرفته و در سطح جهانی، سالیانه بازاری به ارزش 3500 میلیارد دلار در این حوزه ایجاد شده.

عصر ایران در گفت و گو با مهندس احسان قدیری، به این موضوع پرداخته که چگونه با استفاده از فناوری اطلاعات و حوزه های مرتبط با آن می توان اشتغال و ثروت ایجاد کرد.

قدیری لیسانس کامپیوتر و فوق لیسانس تجارت الکترونیک دارد و در بخش خصوصی در حوزه فناوری اطلاعات، فعالیت دارد. گفت و گوی عصر ایران با او درباره اشتغال زایی از طریق فناوری اطلاعات در ادامه می آید.

***

*صحبت هایی مطرح است درباره این که فناوری اطلاعات یا فناوری ارتباطات و اطلاعات باعث کاهش اشتغال می شود. برخی هم اعتقاد دارند این فناوری باعث افزایش اشتغال می شود. شما که سال های زیادی است در این حوزه فعالیت دارید با این فناوری ایجاد اشتغال می شود یا واقعا تعداد اشتغال را کاهش می دهد؟

- ما نمی توانیم به صورت مطلق بگوییم فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک و عموما فناوری های نوین، شغل ایجاد می کنند  یا شغل از بین می برند. فناوری اطلاعات و خصوصا رویکرد تجارت الکترونیک که تخصص من بیش تر در تجارت الکترونیک است، اصولا در خدمت کارآفرینی است.

تجارت الکترونیک به طور ویژه با کارآفرینی گره خورده و الان می بینیم که چه شرکت هایی در دنیا به وجود آمده اند و دارند چه تغییراتی در دنیا ایجاد می کنند چه در دنیای ارتباطات، چه در دنیای کسب و کار و چه در جوامع.

همه اینها برگرفته از تجارت الکترونیکی است. هر کدام از این رویکردها می توانند صدها عنوان شغلی و هزاران فرصت شغلی ایجاد کنند. اما واقعیت این است که دارند یک مقدار شغل ها را دگرگون می کنند.

هر فناوری جدیدی که می آید برخی از شغل های قدیمی تر را که ممکن است کیفیت کمتری داشته باشند تغییر بدهد و شغل های نوین تر و فناورانه تری را ایجاد کند. برای مثال مبحث تجارت الکترونیک به چه صورت برای ما می تواند شغل آفرینی کند؟ تجارت الکترونیکی، می تواند هزینه های راه اندازی یک کسب و کار، هزینه های مرتبط با فروش خدمات و محصولات یک کسب و کار، هزینه های معاملات و هزینه های بازاریابی را  به شدت کاهش بدهد.

از آن طرف تجارت الکترونیکی می تواند به کسب و کارها، این فرصت را بدهد که در 365 روز سال و 7 روز هفته و 24 ساعت، توسط مشتریان دیده شوند. پس می تواند امکان کسب و کار و امکان عرضه محصولات و خدمات را افزایش بدهد.

تجارت الکترونیکی می تواند به شرکت های کوچک و متوسط(SME)  بسیار کمک کند که بتوانند برای خودشان کارآفرینی کنند و افراد بتوانند برای خودشان شغل ایجاد کنند یا برای خودشان در حوزه تخصصی خودشان شغل دوم ایجاد کنند.

با این دید اگر به این مساله توجه کنیم به شدت، کارآفرین است و به شدت اشتغال زا است. شرکت «علی بابا»، یک شرکت چینی فعال در حوزه تجارت الکترونیک است.  تجربه شرکتی مثل «علی بابا» را اگر اسم ببرم این شرکت  شغل های زیادی ایجاد کرده است.

*این شرکت علی بابا چه تعداد شغل ایجاد کرده است؟

- این شرکت 14 میلیون شغل مستقیم و غیر مستقیم ایجاد کرده. این شرکت در سال 1999 میلادی تاسیس شده ولی در سال 2014 حدود 230 میلیارد دلار ارزش گذاری شد و در مدت نسبتا کوتاهی تا این حد موفق بوده است.

*در ایران هم با استفاده از این فناوری و مخصوصا در سال های اخیر که استفاده از تلفن همراه یا موبایل افزایش پیدا کرده است نرم افزارهایی ایرانی رواج پیدا کرده و تاکسی اینترنتی راه اندازی شده. در همین زمینه نرم افزارهایی مثل «اِسنَپ» و «تِپسی» در ایران به سرعت معروف شده اند.
درخواست تاکسی با این نرم افزارها موجب شده که هزینه حمل و نقل کاهش پیدا کند. قیمت کمتر این نوع شرکت های فعال در بستر اینترنت، به خاطر خارج کردن رقبا از بازار است یا این طور نیست و به معنای واقعی قیمت تمام شده پایین آمده و اینها هم قیمت حمل مسافران را پایین می آورند؟

-رقبای این سیستم هایی که اسم بردید هم می توانند از فناوری اطلاعات استفاده کنند. با همین روش می توانند هزینه های خودشان را کاهش بدهند. برای مثال، در مورد تاکسی که صحبت کردید و خصوصا تاکسی سرویس و آژانس های تاکسی تلفنی، اینها معمولا یک مسیر را با مسافر می رفتند و مسیر برگشت را یا خالی برمی گشتند یا به صورت گذری.

در صورتی که این فناوری می تواند کاری کند که تاکسی های آژانس ها، بتوانند دو مسیر رفت و برگشت شان را مسافر داشته باشند. پس به طور واقعی هزینه ها را می توان کاهش داد. برای آن راننده ها نیز به صرفه بود. بنابراین، آژانس های تاکسی تلفنی هم می توانند از فناوری اطلاعات استفاده کنند و هم برای خودشان صرفه ایجاد کنند و هم برای مصرف کننده.

یک مثال دیگر بزنم. الان دولت جدید روی کار آمده و دولت دوم آقای روحانی تشکیل شده است. در زمان انتخابات، همه کاندیداها از فناوری اطلاعات صحبت می کردند برای اشتغال زایی. در صورتی که به این اندازه از خیلی از صنایع دیگر یاد نشد.

فرض کنید ما می خواهیم صادرات انجام بدهیم. بنگاه های کوچک و متوسط ما با هزینه های گزافی که بازارهای صادراتی دارد چگونه می توانند صادرات داشته باشند.

سیستم ها و نرم افزارهایی که در مورد صادرات وجود دارد می تواند کمک کند که یک فعال اقتصادی، یک بازرگان و یک تولید کننده بنگاه کوچک و متوسط در بازارهای صادراتی مثل کشور عراق یا تاجیکستان یا افغانستان، پاکستان، ترکیه و ایتالیا به صورت مجازی حضور داشته باشد، در آنجا تبلیغات کند، برند او در دسترس باشد و کالا دیده شود.

بعد هم وارد کننده آن کشور، ایشان را ببیند. در صورتی که شرکت ایشان، یک شرکت 10 نفره باشد می تواند در همان فضای مجازی مذاکره کنند و کالای خودشان را صادر کنند.

فناوری اطلاعات، این امکان را ایجاد می کند و این صادرات می تواند انجام شود. آیا این وضع برای ما ایجاد اشتغال می کند؟
با صادرات، امکان افزایش تولید به وجود می آید و تولید انجام شده هم از بین نمی رود. از این طریق می توانیم شغل ایجاد کنیم و هم این که همان تولید کننده ما به چند نفر نیروی جوان نیاز دارد که بروند برایش مذاکره کنند، بازاریابی کنند و بازار را مدیریت کنند.

همان شرکت چینی علی بابا نیز به همین صورت است. تولید کننده و بازرگانی که در کشور چین است کالای خودش را عرضه می کند. این تولید کننده، هم از طریق تولید شغل ایجاد کرده است و هم این که کسانی که این خدمات را ارائه می کنند شغل ایجاد کرده اند.

*شرکت آمریکایی اَپِل که تولید کننده گوشی آیفون است اپلیکیشن ها و نرم افزارهای ایرانی فعال در حوزه تحویل غذا و تاکسی اینترنتی مثل همین «اِسنپ» و همچنین «تپسی» و «علی بابا» را از آپ استور اپل به خاطر بحث تحریم های آمریکا حذف کرد و کاربران ایرانی نمی توانند با گوشی های آیفون به این نرم افزارها دسترسی داشته باشند.
آیا این اشتغال زایی که در ایران با این امکانات اتفاق افتاده بود می شود بگوییم موقتی است یا همین مشاغل می تواند به صورت دائم تداوم داشته باشد؟

-اگر سوال این است که آیا این اشتغال ها پایدار است، باید گفت که بعضی اشتغال ها، پایدار هستند و برخی هم فصلی و برخی نیز موقت. فناوری اطلاعات یا آی تی(I.T) هم از این مساله، به دور نیست.

فناوری اطلاعات، هم اشتغال های موقت ایجاد می کند و هم اشتغال های پروژه ای ایجاد می کند و هم اشتغال های پایدار. سیاستگذاران محترم باید شرایط را بیش از گذشته مهیا کنند.

اگر به فناوری اطلاعات، توجه بیشتری شود ما می توانیم اشتغال های پایدارتری ایجاد کنیم. اصولا در حوزه فناوری اطلاعات، استارت تاپ ها فعالیت دارند که ایده های خلاقانه را اجرا می کنند. استارت تاپ ها، معمولا خیلی سرمایه و امکانات ندارند. ایده و خلاقیت و دانش دارند.
واقعا نیاز است که از استارت تاپ ها حمایت شود. این حمایت ها می تواند هم مادی باشد و هم معنوی.

*تحقیقی انجام شده و مقاله آن در سال 1388 در خصوص اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال منتشر شده بود. نتیجه گیری این تحقیق این بوده که این فناوری در کوتاه مدت اثر منفی بر اشتغال دارد و در بلند مدت اثر مثبت خواهد داشت.
نسبت به این نتیجه گیری تغییر خاصی در این سال ها اتفاق افتاده است یا می شود بعد از چند سال همان نتیجه را برای الان قابل تعمیم بدانیم؟

-در گذشته یک عده ماشین نویس در سازمان ها بودند و دبیرخانه وجود داشت. الان خیلی از سازمان ها آن ماشین نویسی و دبیرخانه را حذف کرده اند. از این جهت آن نتیجه گیری مقاله می تواند درست باشد.

اما از طرف دیگر خیلی از آن سازمان ها برای این که خدمات خودشان را گسترده تر کنند مجبور شده اند سیستم های خدماتی و درگاه پیشخوان خدمات ایجاد کنند. همه اینها اشتغال ایجاد می کند. چرا که بدون فناوری اطلاعات کار نمی کنند.

*در این مقاله اشاره شده به این که فناوری اطلاعات بر نیروی کار ماهر اثر مثبت دارد و بر نیروی کار غیر ماهر اثر منفی دارد.

-با این قسمت موافق هستم. ما در فناوری اطلاعات به نیروی کار ماهر یا ماهرتر نیاز داریم. نیروی کاری که به حوزه تخصصی خودش وارد باشد و در فناوری اطلاعات هم مهارت داشته باشد.

شما در نظر داشته باشید حدود 10 سال از انتشار آن مقاله گذشته است. در این مدت سطح مهارت های فناوری اطلاعات در بین مردم ما، به شدت افزایش پیدا کرده است. پس این نگرانی، کمتر است و مثلا نقشه کشی ساختمان به جای این که روی کاغذ انجام شود، امروزه به وسیله کامپیوتر انجام می شود.

فناوری اطلاعات کیفیت را بالا می برد. کمیّت کار را هم می تواند بالا ببرد. می تواند هزینه ها را کاهش بدهد.

* چند دهه است که ایران به فناوری اطلاعات ورود پیدا کرده ولی اخیرا اعلام شده که سهم این فناوری در اقتصاد ما 2.5 درصد است. چرا تا این حد سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد کشور ما پایین است و نتوانسته جایگاه قابل توجهی در اقتصاد ما پیدا کند؟

-یک بحث، بحث صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات است مثل بازی رایانه ای یا تولید انیمیشن و تولید نرم افزار حسابداری. نقش دوم، این است که فناوری اطلاعات مثلا صنعت پوشاک یا کشاورزی یا خدمات یا خودرو را متحول کند یعنی به عنوان پشتیبان.

ما باید به این حوزه توجه داشته باشیم که بازی و سرگرمی های رایانه ای یا تولید نرم افزار، در تولید ثروت و اشتغال زایی نقش موثری داشته است. فناوری اطلاعات پشتیبان بقیه صنایع هم هست.

*اعلام شده بود که سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد ما 2.5 درصد است. در برنامه پنج ساله ششم توسعه که از ابتدای سال 1396 در کشورمان اجرایی شده یک هدف این است که سهم این فناوری به 5 درصد از تولید ناخالص داخلی برسد.

-ما باید هم صنعت فناوری اطلاعات را مورد توجه قرار بدهیم و هم این که فناوری اطلاعات را به عنوان پشتیبان، حمایت کننده و تقویت کننده بقیه صنایع، حمایت کنیم. فناوری اطلاعات می تواند کمک کند که صادرات پوشاک ما بهتر شود. می تواند کمک کند که بازاریابی بهتری برای فرش و زعفران داشته باشیم.

این فناوری همچنین می تواند در فروش صنایع دستی کمک کند یا در توریسم و گردشگری پزشکی می تواند موثر باشد. ما پتانسیل های زیادی در کشورمان داریم. اما بعضی اوقات به خوبی عمل نکرده ایم.

به نظر من علاوه بر این که باید زیر ساخت ها را درست کنند، همچنین باید حمایت کنند که ما اپلیکیشن(نرم افزار کاربردی) درست کنیم. ما اگر بتوانیم اپلیکیشن های خوب و رقابتی درست کنیم می توانیم جایگاه های خوبی را به دست بیاوریم.

*گفته شده که سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد کشورهای پیشتاز در این فناوری 11 درصد است. با این 11 درصد سهم، اشتغال آن کشورها تغییر خاصی داشته است؟

-بر مبنای شواهدی که وجود دارد می توانیم بگوییم خیلی از کشورها هزاران شغل و میلیون ها شغل در حوزه تجارت الکترونیکی و حوزه فناوری اطلاعات ایجاد کرده اند.

ما اگر این حوزه را تقویت کنیم از همه نظر به نفع است. همه حوزه های اینترنت، فضای مجازی، وب سایت ها و موبایل، درآمدزا هستند. فعالیت در این حوزه ها، هم شغل ایجاد می کند و هم ثروت و کارآفرینی. ما در عملکردها باید جدی تر رفتار کنیم.

*آقای عیسی منصوری معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار، تعاون و رفاه گفته اند که عدم انطباق بین آموزش های مرتبط با فناوری اطلاعات و تقاضای موجود در بازار است که باعث شده بیکاری فارغ التحصیلان رشته فناوری اطلاعات افزایش پیدا کند.
آیا واقعا آموزش هایی که ارائه می شود کاربردی نیست که منجر به اشتغال شود و تولید ثروت؟

-تغییرات فناوری اطلاعات خیلی سریع است. این یک واقعیت است. فناوری اطلاعات خیلی به روز است و به روز کردن رشته های دانشگاهی، تلاش دانشجویان را می خواهد. نکته دوم این است که من به عنوان یک فعال اقتصادی اعتقاد دارم در کشور ما برای ساختمان راحت تر هزینه می کنیم تا برای نگهداری ساختمان.

برای مثال در حوزه خرید کامپیوتر و موبایل، راحت تر پول می دهیم ولی اگر یک متخصص فناوری اطلاعات به مدت 5 ساعت در یک زمینه خدمات و مشاوره بدهد که چگونه در یک بازار فعالیت کنیم، به سختی حاضر می شویم که به آن متخصص فناوری اطلاعات بابت آن مشاوره و خدمات، پول بدهیم.
در نتیجه این حوزه ضعیف می شود. از این فکرافزارها است که سیستم های قدرتمند به وجود می آید.

*یعنی نوع نگاه مردم به فناوری اطلاعات باعث می شود که به راحتی پرداخت برای دریافت این خدمات اتفاق نیفتد و اشتغال هم به آن صورتی که معاون وزیر کار گفته عملی نشود؟

- در جایی که دانش و آگاهی به وجود می آید و مشاوره به وجود می آید ما هزینه های آن را به راحتی درک نمی کنیم. بر این اساس حق مالکیت فکری را رعایت نمی کنیم. در نتیجه آن فرد هم ممکن است زندگی اش از آن محل سخت بگذرد.

همان بحث قدیمی است که آیا اول مرغ بوده یا تخم مرغ. اگر مدیر اقتصادی ما یا بنگاه اقتصادی ما، یک جوان تحصیلکرده را به خدمت گرفت و آن فرد در مورد بازارها کار کرد یا ایده ای را آورد و به این فرد دستمزد مناسب پرداخت شود، این فرد تحصیلکرده هم خودش را تقویت می کند و دفعه بعد با نتیجه بهتری می آید.

همه اینها روی خروجی کار آن کارخانه یا شرکت تاثیر مثبت می گذارد. اما وقتی آن کارخانه یا بنگاه این کار را انجام نمی دهد آن فرد تحصیلکرده نمی رود تحقیق کند و زحمت نمی کشد. او می گوید من بروم از این دست بخرم و به آن دست بفروشم.

شرکت هایی که موفق شده اند همه در عمق وارد شده اند. به عمق مفهوم و فرآیند رفته و توانسته اند موفق باشند.

*طبق گزارش سال 2016 کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد(UNCTAD) ایران در توسعه تجارت الکترونیک رتبه 77 را بین 137 کشور دنیا داشته است. آقای واعظی وزیر سابق فناوری ارتباطات و اطلاعات گفته بودند که سهم ایران از بازارهای جهانی فناوری ارتباطات و اطلاعات کمتر از سه دهم درصد است.

به نظرتان چه راهی می تواند در پیش گرفته شود که اشتغال زایی از طریق این فناوری نوین اتفاق بیفتد؟

-ما باید اپلیکیشن(نرم افزار کاربردی) درست کنیم. ما باید سیستم درست کنیم. یعنی این که استفاده از فناوری اطلاعات را جدی تر بگیریم. برای  مثال یک صادر کننده در خارج از کشور با هزینه های هنگفت شرکت تاسیس می کند و مثلا 2 میلیارد تومان هزینه می کنند که وارد کشورهای عربی مثل عمان شوند.

شرکت های زیادی دیده ام که مثلا 500 میلیون تومان هزینه کرده اند که در چند نمایشگاه در حوزه کشورهای آسیای میانه شرکت کنند. من می گویم شرکت ها در این نوع نمایشگاه ها شرکت کنند.

برای این که می خواهند صادرات انجام بدهند و این هم کاری ارزشمند است ولی این کارها را بدون استفاده از فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی انجام ندهند. شخصی که می خواهد در کشورهای عربی سرمایه گذاری کند و صادرات انجام بدهد با کمک تجارت الکترونیکی می تواند درباره آن بازارها اطلاعات کسب کند و برند خودش را در آنجا سر زبان ها انداخته باشد.

*برای سال 1395 قرار شده بود 130 هزار شغل در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات ایجاد شود. آیا واقعا کشور ما این ظرفیت را دارد که این تعداد شغل فقط در همین فناوری ایجاد شود؟

-اجازه بدهید به این سوال پاسخ ندهم. من واقعا بررسی نکرده ام که چه تعداد شغل در این حوزه می توان ایجاد کرد.

*یعنی این فناوری اینقدر در کشور ما عمق پیدا کرده است که این تعداد در یک سال شغل ایجاد کند؟

-این که ایران می تواند این کار را انجام بدهد یا نه، نمی دانم ولی کشورهایی مثل قزاقستان و مغولستان که کشورهای در حال توسعه هستند جهش های خیلی بزرگی در حوزه دولت الکترونیک داشته اند. این کشورها در رتبه های سازمان ملل ظرف 2 سال یا 4 سال یک دفعه از رتبه 120 به رتبه 80 ارتقا پیدا کرده اند.

کشورهای حوزه خلیج فارس هم همین طور. در مورد این که آیا ایران هم می تواند این کارها را انجام بدهد باید گفت خیلی از مولفه های کشور ما از آن کشورها قوی تر است.

فناوری اطلاعات سه تا حوزه دارد. یک حوزه، زیرساخت است. حوزه دوم، نیروی انسانی است. سوم هم وب سایت یا خدمات آنلاین یا کاربرد یا اپلیکیشن است. این سه حوزه ای است که گزارش دولت الکترونیک سازمان ملل به آنها توجه دارد.

نویسندگان این گزارش ها گفته اند سرمایه گذاری در بخش زیرساخت، بلند مدت است و پر هزینه. اما ساختن کاربردها، کوتاه مدت تر و کم هزینه تر است. بنابراین باید کاربرد ایجاد کنیم. خدمات الکترونیکی ایجاد کنیم. فروشگاه های الکترونیکی را با کیفیت ایجاد کنیم.

کیفیت اساس این موضوع است. اگر می خواهیم یک وب سایت داشته بسازیم باید بسیار باکیفیت باشد. این طور نباشد که با کمترین هزینه وب سایت بسازیم.

من از سمت اقتصاد خُرد صحبت می کنم. فعالان اقتصادی و شرکت های کوچک، اقتصاد مملکت را می سازند. اگر این طور عمل کنیم می توانیم جهش های بزرگ داشته باشیم. کما این که ما در حوزه فناوری اطلاعات، جهش های بزرگی داشته ایم. ما کاملا در زندگی  اجتماعی و اقتصادی خودمان، فناوری اطلاعات را می بینیم.