موش های تهران چهره عوض می کنند / اسماعيل كهرم

ناوهاي هواپيمابر از شاهكارهاي مصنوع دست بشر هستند. تمام جهان را دور مي‌زنند و براي استراحت يا تعميرات به «سان‌ديه‌گو» مي‌روند و در پاركينگ قرار مي‌گيرند. اطراف اين غول‌هاي افقي مردم براي ديدار مي‌روند. گاه ٦ هزار نفر در اين ناوها انجام وظيفه مي‌كنند و يك اسكادران هواپيماي جنگنده با احتمال تعميرات در طبقات گوناگون آن وجود دارند. اسكادران از ٨٦ هواپيماي جنگنده تشكيل شده است.

راستي انسان از توانايي‌هاي خودش به تحسين و تعجب وادار مي‌شود. وقتي كه ناو در حال حركت است چند ناوچه در اطراف آن مشغول خدمات‌رساني به اين ناو هستند. جايي خواندم كه روزي ٢٥ هزار تخم‌مرغ در آن مصرف مي‌شود! اگر خيلي تعجب كرده‌ايد يك دقيقه تحمل بفرماييد. طناب‌هاي بسيار ضخيم اين ناوها را به سازه‌هاي فولادي در ساحل وصل مي‌كنند. اما وسط‌هاي اين طناب‌ها كه به اندازه مشت يك آدم قوي و كلفت هستند، صفحات فلزي كاملا صيقلي‌شده به صورت دايره كه طناب از ميان آن مي‌گذرد، به تعداد زياد وجود دارند. پرسيدم اينها چيست؟ يك نظامي كه در اين ناوها خدمت كرده بود گفت اين صفحات ضد‌موش هستند! يعني جلوي موش‌هايي را كه از بندر به داخل ناو مي‌خواهند بروند سد مي‌كنند.

گفتم يعني در اين ناوها از موش خبري نيست. او خنديد و گفت تا دلت بخواهد لذا ما هم گربه به داخل انبارها برده‌ايم. عجب! اين موش چه اعجوبه‌اي است كه در انبار ناوهاي هواپيمابر هم لانه مي‌كند، زاد‌و‌ولد مي‌كند و كسي هم از پس او برنمي‌آيد. بنده چند سال قبل كتابي به عنوان «حيات وحش در خانه شما» را منتشر كردم و مطالعات فراوان در مورد انواع جانوراني كه در اين كتاب ذكر كرده بودم، آغاز كردم. از توانايي‌هاي موش متعجب و نگران شدم. نگران از اين بابت كه اگر به آنها شانس بدهيم، مانند قرن ١٩ موجب شيوع بيماري طاعون خواهند شد.

در قرن نوزدهم بيش از يك‌چهارم از جمعيت اروپا جان باختند! بنده شاهد بودم كه علما و فضلاي انگليسي منجمله اكولوژيست‌ها تصميم گرفتند يك تونل ٥٠٠ متري را با آنچه در اختيار داشتند سموم، گرمايش، سرمايش، الكتريسيته انواع امواج و غيره را از شر موش‌ها برهانند! نتوانستند كه نتوانستند و عجز خود را اعلام كردند! ولي موش چه جانوري بود كه همه اين علما را به زانو درآورد. بنده ميل دارم او را معرفي كنم تا اين دشمن به ظاهر بي‌آزار را بهتر بشناسيم.

خصوصيات فيزيكي موش‌ها

سر و مغز موش‌ها كاملا رشد كرده و بزرگ است. اندازه سر در انسان يك‌هفتم طول بدن است و اندازه سر موش يك‌سوم يا يك‌چهارم است. سر بزرگ يعني مغز بزرگ كه داراي قسمت‌هايي براي حافظه، ديدن به وضوح و تصميم‌گيري است. گوش‌هاي موش نسبت به اندازه سر و بدن بسيار بزرگ است و تعداد ماهيچه‌هاي زيادي كه در ساختمان آنها قرار گرفته، گوش‌ها را قادر مي‌سازد كه در جهت منبع صدا بچرخد و منشا صوت و جهت آن را شناسايي كند. ديد موش در شب بسيار شفاف است و وجود سلول‌هاي مخروطي در چشم نشان مي‌دهد كه موش‌ها رنگي مي‌بينند.

به‌خصوص ديد در شب مزيت بسيار بزرگي است و لذا آنها وقتي فعال هستند كه ما خواب هستيم. معده موش‌ها نسبت به اندازه موش‌ها بسيار فراخ است و روده‌ها نسبتا طويل. نتيجه آن است كه موش‌ها از مقدار كم مواد غذايي، انرژي فراواني به دست مي‌آورند. دست‌هاي موش كاملا با پاهاي وي همخواني دارند و مثلا سيم برق را به راحتي مي‌گيرند و بالا مي‌روند و اگر يخچال يك لحظه قفل نباشد، او خود را به داخل آن مي‌رساند. درجه حرارت بدن موش بالا است و اگر او را در دست بگيريد مانند حيوان تب‌دار است. البته موش جانداري خونگرم است و حرارت بدنش بالاتر از محيط است. اين مساله موش را براي زندگي در تونل‌هاي زيرزميني بدون تابش نور خورشيد، آماده مي‌سازد.

بيني موش‌ها بسيار حساس است به طوري كه بوي غذا مانند سرخ‌كردني‌ها يا پنير را از ٥٠٠ متري حس مي‌كنند. موش‌ها بوي خانه را از كيلومترها در بيابان حس مي‌كنند و به طرف آن مي‌روند، همين مساله موجب رفتن آنها به خانه‌ها در اروپا و مبتلا كردن اهالي خانه به طاعون كرد. اين موش‌ها از شر ما به خانه‌ها پناه بردند. ساعت‌ها پيش براي كار روي سياه خروس به منطقه ارسباران رفته بودم.

شب در پاسگاه مكيدي خوابيدم. سقف پاسگاه كه از علوفه خشك و تيرهاي چوبي تشكيل شده بود، صداي خش خش شديدي مي‌آمد، به شكاربان همكارم گفتم اين چيه؟ شكاربان گفت (با لهجه شيرين تركي) چيزي نيست مشو رفته توي علف‌هاي سقف. آن وقت مار رفته اونها رو بگيره. ارسباران مانند اروپا سرد بود و موش‌ها به خانه‌ها پناه مي‌برند. هنوز هم! دم موش‌ حاوي مقداري زيادي چربي است كه اگر موش گرسنه شود از اين ذخيره استفاده مي‌كند. گرسنگي موجب نازك شدن دم و برعكس تغذيه، او را دم‌كلفت مي‌كند!؟

خصوصيات رفتاري

رفتار موش‌ها بسيار داهيانه است. موش‌ها جانوراني صددرصد اجتماعي هستند. آنها افراد لانه خود را مي‌شناسند. اگر يكي از آنها را بگيريم و مدتي او را از بقيه جدا نگه داريم، به محض آزاد كردن اين فرد بقيه دور او را مي‌گيرند و به وجد مي‌آيند. موش‌ها همه‌چيز‌خوار هستند و رژيم غذايي آنها در فصول گوناگون متفاوت است؛ در زمستان به خصوص از غذاهاي چرب و روغن مانند گردو استفاده مي‌كند در اين فصل آنها اضافه وزن پيدا مي‌كنند تا در مقابل سرما مقاومت كنند. اين موضوع براي تله‌گذاري و نوع طعمه به كار رفته به خصوص كاربرد دارد. حس بويايي موش‌ها به قدري قوي است كه بوي دست انسان را روي طعمه (مثلا گردو) مي‌شناسد و به آن لب نمي‌زند.

مي‌گويند اگر بمب اتمي در عالم منفجر شود موش‌ها همراه با سوسك‌هاي حمام و احتمالا كاكايي‌ها (مرغان دريايي) باقي مي‌مانند. سوال اينكه فايده هم دارند؟ حتما دشمن حشرات، لارو و تخم آنهايند. ما به هيچ عنوان نمي‌توانيم آنها را به كل حذف كنيم ولي مي‌توانيم تعداد آنها را كاهش دهيم و آنها را از منزل‌مان دور نگه داريم. حدود ٣٥ نوع بيماري كاملا به موش‌ها وابسته است. يكي از آنها طاعون است. همين. ما در تهران، با سر پوشيده كردن جوي‌ها و انبوه زباله كه در آنها مي‌ريزيم، شيرخوارگاه موش‌ها را تاسيس كرده‌ايم. خدا كند به خانه‌هاي ما رخنه نكند.