ممنوعیت کشت برنج، چرا و چگونه؟/ دولت، مشوّق هایی را برای کشت جایگزین در نظر بگیرد

عصر ایران؛ یوسف ناصری- کشت برنج در بیش از 10 استان کشورمان از جمله تهران، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، قزوین، زنجان، اردبیل، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، اصفهان، چهار محال و بختیاری، فارس و خوزستان انجام می شود.

در چند سال اخیر به خاطر وضعیت آب کشور، ممنوعیت کشت برنج در استان هایی که آب و هوای نیمه مرطوب و نیمه خشک و خشک دارند اعلام شده است اما عملا این ممنوعیت بنا به دلایلی به طور کامل رعایت نمی شود.

در گفت و گو با عباس رجایی، مشاور وزیر جهادکشاورزی دلایل ممنوعیت کشت برنج در برخی استان ها و راهکارهای احتمالی برای مقابله با بحران کم آبی و در عین حال توجه به کشاورزی بررسی شده است.
گفت و گو با مشاورر فعلی وزیر جهاد کشاورزی و نماینده مجلس در دوره های هفتم، هشتم و نهم را می خوانید.

***

*چند سالی هست که بحث کمبود آب و کمبود منابع آبی و در نهایت ممنوعیت کاشت برنج در برخی استان ها مطرح شده. از طرفی، شما از سال 1383 به مدت 12 سال به عنوان نماینده در کمیسیون «کشاورزی، آب و منابع طبیعی و محسط زیست» مجلس بودید و یک مدت ریاست آن کمیسیون را به عهده داشتید.
با توجه به این که تفاوت خیلی اساسی در میزان بارندگی ایران اتفاق نیفتاده است چرا در سال های قبل نسبت به آب بَر بودن کشت برنج در اکثر استان ها حساسیت ایجاد نشده بود ؟

-در این زمینه حساسیت وجود داشته است. یعنی از همان ده، پانزده سال پیش، روی محصولات آب بَر در مناطقی که میزان بارندگی کم هست، حساسیت بوده.

اما به خاطر فشارهایی که به طور همه جانبه بر سیستم های اجرایی وارد شده، این است که در سال های اخیر موضوع محدودیت کشت برخی محصولات از جمله برنج را برای استان هایی به غیر از مازندران و گیلان اعمال کرده اند و این کار هم عملیاتی شده.

البته وزارت نیرو، دو وظیفه به عهده داشته است. یک وظیفه مربوط به حوزه برق است و یک وظیفه هم مربوط به آب. در رابطه با تامین و تولید آب آنچنان که شایسته و بایسته است، وزارت نیرو در سال های گذشته تلاش جدی نداشته است.

در آن زمان که ما در مجلس حضور داشتیم با وزارت نیرو، تفاهم کردیم که حدود دوازده روش برای تامین و تولید آب و بهبود وضعیت آب، اجرایی شود از جمله استحصال مجدد روان آب ها، توسعه آبخیز داری و آبخوان د اری، بارور کردن ابرها و روش های جدید و روش های جدید باران افزایی، استفاده از آب های پیرامونی کشور مثل خلیج فارس و دریای عمان.

همچنین بازچرخانی پساب ها مطرح شد. در زمینه بازچرخانی پساب ها باید بگویم که الان حداقل 45 میلیارد متر مکعب، پساب داریم که اگر آب تصفیه شده در چرخه استفاده کشور بیاید یک عدد بسیار درشتی است و می تواند بخشی از نیازهای کشور را برطرف کند.

*در خصوص این که بازچرخانی پساب ها را مطرح می کنید این موضوع مطرح است که در سال های اخیر 100 هزار هکتار شالیزار برنج در جنوب تهران وجود داشته است و با فاضلاب آبیاری شده.
اجرای پروژه های تصفیه فاضلاب، وقت می برد تا بخواهند تاسیسات آن را راه اندازی کنند و همه فاضلاب موجود تهران تصفیه شود.

-ما اگر برنامه برای بازچرخانی فاضلاب داشته باشیم این کار امکانپذیر است. در سال های گذشته در قوانین ما مصوب شده که وقتی یک پروژه تعریف می شود به صورت یک پروژه کامل و زنجیره پیوسته تعریف شود که عملا بشود از پروژه ها، استفاده اقتصادی لازم برده شود.

از جمله در مورد آب، این بود که اگر ما برای استحصال آب کاری می کنیم حتما بالادست تاسیسات آبی و پایین دست تاسیسات آبی، پروژه ها در نظر گرفته شود. یعنی این طور نباشد که ما یک قسمت از پروژه را اجرایی کنیم و بعد برود تا چندین سال بعد که ببینیم می خواهیم چه کار کنیم.

در این زمینه تعلل وجود دارد. موضوع دیگر در رابطه با کنتور دار کردن چاه های حجمی چاه های کشاورزی و صنعت و شُرب است که متاسفانه در حوزه صنعت و کشاورزی، با وجود این که قانون وجود داشته است وزارت نیرو کاری نکرده است و استفاده بسیار زیادی از آب های زیرزمینی می شود.

با انجام چنین اقداماتی می شود مساله آب کشور به راحتی حل شود و در عین حال ساماندهی کند. ما نیاز به الگوی کشت هم داریم.

*مناطقی که از لحاظ آب و هوایی مرطوب هستند بالاتر از 600 میلی متر در سال بارندگی دارند. از یک طرف هم مدیر عامل شرکت آب کرمانشاه اعلام کرده که کشت برنج، نیاز به بارش بیش از 800 میلی متر دارد و کرمانشاه 385 میلی متر بارندگی دارد.
اگر این معیار 800 میلی متر مبنا باشد استان های گیلان و مازندران چنین وضعیتی دارند و آن مدیر عامل شرکت اب کرمانشاه گفته بود که کرمانشاه برای کشت برنج مناسب نیست. به نظر شما، آیا این مبنای 800 میلی متر درست است و برنج باید فقط در مازندران و گیلان کشت شود؟

-بر اساس مطالعاتی که انجام شده، بله. همین است و درست است. البته در استان گلستان، با تمهیداتی شاید بشود کشت برنج را انجام داد ولی باید با دقت انجام شود. الان هم کشاورزان گلستانیف معترض هستند که چرا مطرح شده کشت برنج در این استان انجام نشود.

به نظر می رسد که الگوی کشت ما در مورد برنج باید در دو استان گیلان و مازندران متمرکز شود.

*به هر حال کشاورزانی بوده اند که در همه سال های اخیر مشغول کشت برنج بوده اند. ایا الان آنها احساس شان این است که حق دارند برنج کشت کنند؟

-وقتی ما الگوی کشت را تعریف می کنیم و تصمیم می گیریم کشت جایگزین انجام شود، باید برای آن مشوّق هایی هم شکل بگیرد تا کشاورز علاقه مند که کشت خودش را عوض کند.

اما اگر اجبار برای تغییر الگوی کشت وجود داشته باشد حتما باد نوع کشت جایگزین، امکانات، تسهیلات و مقدمات آن فراهم شود. وقتی به مردم لرستان یا خوزستان یا اصفهان می گویید کشت برنج خودتان را باید جایگزین کنید باید به کشاورز هم کمک کنند که این کار عملی شود. چون کشاورز ما، از لحاظ مالی ضعیف است.

اگر قرار باشد فقط دستور، عملیاتی شود و از کشت یک محصول، جلوگیریشود همه اسیب می بینند. یعنی این شیوه، شیوه درستی نیست.

*مدیر زراعت جهادکشاورزی استان فارس گفته بود با هر متر مکعب آب می شود 150 گرم برنج تولید کرد ولی با همان مقدار آب می شود یک کیلو گندم برداشت کرد. یک موضوع دیگر مرتبط با نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی که در اردیبهشت سال 1397 توسط دولت اعلام شده است.
دولت، هر کیلو برنج گروه یک را با قیمت 3 هزار و 836 تومان و برنج گروه دو از جمله رقم «سپیدرود» را با قیمت 3 هزار و 448 تومان خریداری می کند.
اگر رقم 150 گرم برنج در مقابل یک کیلو گندم درست باشد آیا کمی شود کشاورز را به کشت محصولی همچون گندم ترغیب کرد؟

-اگر ما به کشاورز استان فارس می گوییم برنج کشت نکنید، باید مشوّقی ایجاد شود که کشاورز ترغیب شود سراغ کشت جایگزین برود. ما در این زمینه قانون داریم. در قانون «افزایش بهره وری بخش کشاورزی» بحث الگوی کشت را که مطرح کرده است، مشوّق ها را نیز تعریف کرده است که باید چگونه عمل شود.

به نظر من، تغییر نظام الگوی کشت در مناطق مختلف حتما نیازمند این است که ما تشویق کنیم تا کشاورزان به سمت کشت محصولات دیگر بروند.

از طرف دیگر فرض کنید ما به یک کشاورز بگوییم کشاورزی برنج نداشته باش ولی فلان محصول را بکار. برای مثال اگر می شود کشت گلخانه ای برای او فراهم شود و این کشت در آنجا انجام شود، ما شرایط را به وجود بیاوریم که گلخانه برای آن فرد ایجاد شود.

در این زمینه ما باید تسهیلات بانکی ارزان قیمت پرداخت کنیم و بیمه لازم انجام شود تا این فرد بتواند روی پای خودش بایستد و کار خودش را ادامه بدهد. در غیر این صورت، این نوع کارها شکست می خورد.

*این که اعلام شده با یک متر مکعب می شود 150 گرم برنج یا یک کیلو گندم تولید کرد ایا با کار تبلیغی در همین زمینه می توان کشاورز را قانع کرد که سراغ کشت برنج نرود؟

-یک کیلوگرم گندم به ازای یک متر مکعب آب، زیاد است. آن هم اِشکال هم دارد و ان هم باید اصلاح شود. اصلا ما در بحث کشاورزی، باید با سرعت مساله آبیاری های نوین را دنبال کنیم.

من معتقدم اگر دولت یک پول مشخص را برای آبیاری های نوین در نظر بگیرد و حتی به طور مجانی، برای کشاورزانی که امکان تبدیل آبیاری های سنتی خودشان به آبیاری نوین دارند، دولت نظام آبیاری آنها را تعغییر بدهد، برای کشور بیش تر به صرفه است تا این روشی که الان انجام می شود.

من نمی توانم خیلی دقیق در مورد این امار 150 گرم برنج و یک کیلوگرم گندم، نظر بدهم و بگویم آیا این دقیق است یا نیست ولی می خواهم بگویم یک متر مکعب آب چه برای برنج باشد و برای یک کیلو گندم باشد، در هر صورت زیاد است.

*به هر حال دولت، قیمت خرید تضمینی گندم معمولی را 1300 تومان برای هر کیلو اعلام کرده است. با این فرض که آمارها درست باشد و اگر یک گندم را بشود با یک متر مکعب تولید کرد و در مقابل آن 150 گرم کندم است، قانع کردن کشاورز برای کشت محصولی که آب کمتری نیاز دارد وظیفه چه نهادی است؟

-به نظر من، وظیفه وزارتخانه هایی مثل وزارت جهادکشاورزی و وزارت نیرو و حتی سازمان حفاظت محیط زیست است. این وزارتخانه و نهادها باید کشاورزان را قانع کنند. راه قانع کردن هم این است که ما روش های به صرفه و صلاح کشاورزان را دنبال کنیم و مشوّق هایی را در نظر بگیریم.

*شما الان مشاور وزیر جهادکشاورزی هستید. وزارت جهادکشاورزی از سال 1395 رقم های کم آب بَر برنج مثل «گیلانه» را برای کشت برنج معرفی کرده است.
آیا کشت چنین رقم هایی می تواند میزان مصرف آب در بخش کشاورزی را کاهش بدهد و احیانا آن ممنوعیت کشت لغو شود یا تفاوت زیاد است و این ارقام محصول هم آب زیادی نیاز دارند؟

-به دلیل این که کشور ما دارد به سمت کم آبی و کم بارشی می رود، این که ما بگوییم ممنوعیت کشت را برمی داریم عقلایی نیست. چون اصلا آمارهای جهانی هم این موضوع را اعلام می کند. در کل سطح جهان، یک اتفاقات جدی در حوزه آب در حال رخ دادن است.

این که ما بگوییم در اینده ممکن است شرایط ما بهبود پیدا کند و این موضوع را منتفی کنیم، چنین چیزی دور از ذهن است. اقلیم کشور ما، قواعدی را می طلبد که باید پیروی کنیم. بالاخره نمی شود با طبیعت جنگید.

ما باید در جایی که می توانیم بهترین بهره وری را از طبیعت داشته باشیم و ساختار را اصلاح کنیم.

*ظاهرا اطلاعاتی وجود دارد که در کشورهای دیگر کشت برنج بدون آبیاری غرقابی انجام می شود. شما اطلاع دقیقی دارید که این روش کشت چگونه است؟

-بله امکان آن وجود دارد. حتی طبق تحقیقاتی که در موسسات مختلف کشاورزی کشور انجام شده است، این امکان وجود دارد که ما با استفاده از تغییر در بذرها و تغییر در روش ها و استفاده از روش هایی که کمتر آب می برند، مسشاله برنج را حل کنیم.

*خانم خوش خلق سیما رئیس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی ایران که زیرمجموعه وزارت جهادکشاورزی است گفته کشت برنج بدون غرقابی را تا سال 1400 شمسی در ایران رواج می دهیم.
آیا امکان ندارد این نوع کشت مثلا در سال 1398 اجرایی شود و زودتر در کشور تحقق پیدا کند؟

-بعید می دانم. در حد محدود ممکن است این نوع کشت انجام شود ولی به صورت فراگیر این امکان وجود ندارد.

*نمایندگان مجلس به خاطر بحث جذب رای، مدافع حوزه انتخابیه خود هستند. شما هم چند دوره نماینده بوده اید و الان مشاور وزیر هستید. چند ماه است که به عنوان رئیس کارگروه کشاورزی کانون نمایندگان ادوار مجلس انتخاب شده اید.
در بحث نوع کاشت محصول و مطالبات حوزه انتخابیه از نماینده و تصمیم دولت برای کشت برنج در برخی استان ها، این تعارض چگونه می شود حل کرد؟

-بالاخره باید عقلانی به مسائل نگاه کنیم. ما نباید اشتباه کنیم. مدافع مردم بودن، معنایش این نیست که نظامات مملکت را به هم بریزیم. ما باید به طور عقلانی و منطقی و قانونی این مساله را پیش ببریم.

تماشاخانه

رسوایی اخلاقی در کلیساهای انگلستان / کسی که تاج شاه چارلز را بر سرش گذاشت چه کرد؟ (فیلم)

عروسک‌های پاپت به جای خانواده / اهالی یک روستا در ژاپن حسرت گذشته را به شکل عجیبی پر می‌کنند (فیلم)

فیلم های دیگر