کوچ عاشقِ روسریِ آبی ...

عصر ایران ؛ نهال موسوی - کوچ ابدی عزت‌الله انتظامی خبری ناگهانی بود که صبح جمعه را منفجر کرد، تا لحظه نگارش این نوشته پیام تسلیت‌ها و تاسف‌هاست که از وزرای دولت تا اهالی سینما، تئاتر، تلویزیون، موسیقی، نقاشی و ... در فضا موج می‌زند. واقعا از همه طرف و همه کس، داخل ایران و خارج از ایران، با تعابیری چون عزت سینمای ایران کوچ کرد و یا آقای بازیگر پر کشید و ...

اگرچه از انتظامی حدود 8 سال بود که فیلمی جدید بر پرده سینما نقش نبسته بود (فیلم زادبوم که سال گذشته اکران شد در سال 1387 تولید شده بود) ولی حضورش چنان در دل مردم ثبت شده است که هیچگاه غیبت او به چشم نمی آمد. کمتر بازیگری مثل او نزد مخاطب چنین ارج و قربی داشت، راز این همه محبوبیت انتظامی شاید فقط در این گفته از خود ایشان باشد: «خوشبختانه هنر یک خاصیتی دارد که با پول و این چیزها نمی‌شود آن را به دست آورد... آدم باید واقعی زندگی کند و عاشق کارش باشد. نه پول می تواند خوشبختی بیاورد، نه شهرت. شهرت آرامش آدم را می گیرد. من خوشحالم که سلامت بودم و سلامت زندگی کردم.»

آری انتظامی سالم بود و سلامت زندگی کرد، فروتنی، احسان به دیگران و به خصوص عشق به آموختن از بارزترین وجوه شخصیتی این هنرمند بی بدیل بود. 

در فیلم "ناصرالدین شاه اکتور سینما"

عزت‌الله انتظامی اولین بازیگر ایرانی بود که موفق به دریافت جایزه از فستیوال بین‌المللی شد. وی برای بازی در فیلم "گاو" جایزه هوگو نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اول مرد را از جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو دریافت کرد.

انتظامی به خاطر بازی‌هایش، جوایز سینمایی خارجی و داخلی بسیاری کسب کرد. جایزۀ هوگوی جشنواره فیلم شیکاگو برای بازی او در فیلم "گاو"، و جایزۀ سپاس بهترین بازیگر برای فیلم "آقای هالو"، از جوایزی است که در سال های پیش از انقلاب به او تعلق گرفت. بعد از انقلاب نیز سه بار به خاطر بازی در فیلم های "گراند سینما" ساخته حسن هدایت، "روز فرشته" و "گاوخونی"، هر دو ساخته بهروز افخمی، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر در جشنواره فیلم فجر شد. او همچنین سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای بازی در فیلم "خانه ای روی آب" ساخته بهمن فرمان آرا به دست آورد.

عزت الله انتظامی، از پیش پرده خوانی در تماشاخانه های لاله زار و کنترلچی سینماها در کوچه برلن شروع کرد و به قلۀ بازیگری در سینمای ایران رسید و به شهرت و محبوبیتی گسترده در میان مردم ایران دست یافت. نام عزت‌الله انتظامی، در تاریخ سینمای ایران با نقش های ماندگاری که در فیلم های گاو، پستچی، اجاره نشین ها، دایره مینا، هزاردستان، ناصرالدین شاه آکتور سینما، بانو، گراند سینما و روسری آبی خلق کرد، باقی است.

عزت‌الله انتظامی متولد ۳۱ خرداد سال ۱۳۰۳ در محلهٔ سنگلج تهران است، فعالیت هنری خود را با پیش پرده خوانی در تماشاخانه‌های لاله زار شروع کرد؛ او پس از یک سال به تماشاخانه‌های هنر و فرهنگ تهران رفت؛ در سال ۱۳۲۰ نخستین نمایش حرفه‌ای خود را با عنوان اولتیماتوم نوشته پرویز خطیبی به کارگردانی اصغر تفکری در تئاتر پاریس خیابان لاله‌زار اجرا کرد و تا سال ۱۳۲۶ توانست در بیش از ده نمایش نقش پردازی کند. بازی در فیلم واریته بهاری به کارگردانی پرویز خطیبی نخستین تجربه سینمایی اوست.

او در سال ۱۳۴۸ با گاو ساخته داریوش مهرجویی وارد عرصه حرفه‌ای سینما شد. انتظامی در نقش مش حسن که در فراق گاو خود می‌نالد با او همذات‌پنداری می‌کند و شرایطی را به وجود می‌آورد که بازی او در فیلم گاو نقطه عطف و تحولی شگرف در تاریخ بازیگری سینمای ایران می‌شود.

از میان فیلم هایی که بازی کرده بود، از بازیگری در فیلم های گاو داریوش مهرجویی، حاجی واشنگتن علی حاتمی و ناصرالدین شاه آکتور سینمای محسن مخملباف، به عنوان سخت ترین تجربه های بازیگری اش یاد می کرد. قریحه سرشار، خلاقیت و انعطاف پذیری و طنز از ویژگی های انتظامی در حرفه بازیگری بود. او قابلیت بازی در هر نقشی را که به سن و سال او می خورد داشت و به همین دلیل توانست در ژانرهای متفاوت و در نقش های متفاوت از کمدی تا درام های تاریخی ظاهر شود.

صادق کرده ساخته ناصر تقوایی، فیلمی در ژانر تریلر جنایی بود که بر اساس ماجرایی واقعی ساخته شده بود و داستان مردی قهوه چی را روایت می کرد که بعد از تجاوز یک راننده کامیون به همسرش و کشتن او، از راننده های کامیون در جاده ها انتقام می گرفت. در این فیلم، انتظامی، نقش ژاندارمی را بازی می کرد که در وضعیت دراماتیک بین عواطف خانوادگی و وظیفۀ حرفه ای اش قرار می گرفت و باید با دامادش (مرد قهوه چی) مقابله می کرد.

با سعید راد در فیلم "صادق کرده"

بازی انتظامی در فیلم بانو ساخته داریوش مهرجویی در نقش نوکری فرصت طلب به نام قربان سالار، با آن گریم عجیب و چشمان وغ زده، بعد از فیلم گاو، شاید نامتعارف ترین نقشی بود که او بر پردۀ سینما آفرید.

یکی از بازی های به یادماندنی انتظامی در سینما، بازی او در نقش حسینقلی صدرالسلطنه، نخستین سفیر ایران در آمریکا در فیلم حاجی واشنگتن ساخته علی حاتمی بود.

حاجی واشنگتن، داستان طنزآمیز و در عین حال غم انگیز مردی سنتی و مذهبی بود که در فضایی گروتسک و بیگانه با روحیات شرقی اش گرفتار شده بود و غم دوری از وطن و خانواده و تنهایی، ذره ذره او را از پا درمی آورد و انتظامی این نقش پیچیده را با قدرت اجرا کرد.

در فیلم روسری آبی رخشان بنی اعتماد، نقش رسول رحمانی، کارخانه داری را بازی کرد که به خاطر عشقش به نوبر کردانی کارگر فقیر کارخانه اش، در برابر خانواده، سنت و شکاف طبقاتی قرار می گرفت.

سریال هزاردستان ساختۀ علی حاتمی، تنها سریال تلویزیونی بود که انتظامی در آن بازی کرد. در این سریال، انتظامی در نقش خان مظفر (هزاردستان) ظاهر شد، مردی مقتدر و مرموز که در پشت پردهٔ وقایع سیاسی- اجتماعی آغاز قرن بیستم در ایران بود و حاتمی او را با الهام از شخصیت تاریخی عبدالحسین میرزا فرمانفرما خلق کرده بود.

فیلم حکم، تنها همکاری انتظامی با مسعود کیمیایی بود؛ فیلمی در ژانر گانگستری و نوآر که انتظامی در آن نقش گانگستری به نام رضا را بازی می کرد. انتظامی در مورد همکاری اش با کیمیایی در فیلم حکم گفته بود: «در روزنامه ها خواندم که آقای کیمیایی برای فیلم حکم مرا انتخاب کرده است. ما با هم سلام و علیک داشتیم و من از کارهایش خوشم می آمد و برایش احترام قائل هستم. به هر حال ایشان سبک کار خود را همیشه انجام می داد. وقتی مرا خواستند و رفتم دفترشان یک وحشت و ترسی مرا گرفته بود. اینکه با کارگردانی دارم کار می کنم که تا الان کار نکرده بودم و سر پیری اصلا نمی توانم راه بروم. کارگردانی که با هنرپیشه های بزرگ سینمای ایران کار کرده بود.

با فاطمه معتمدآریا در فیلم "روسری آبی"

یکی از حسرت های زندگی انتظامی این بود که نتوانست با بهرام بیضایی کار کند: " آقای بیضایی استاد من بوده و به کارش علاقمند هستم. با بیضایی کار نکردم، ولی شاگردش بودم. در دانشگاه که تئاتر چین را درس می داد و من بلد نبودم جواب بدم. یاد بهرام به خیر. همیشه برایش احترام قائل هستم."

انتظامی چند نسل را خنداند و گریاند و سرگرم کرد و با نقش‌های بلند و کوتاهش و تداومش در مسیر سنگلاخ سینمای ایران طی پنج دهه، هنر بازیگری را برای مردم به تماشا گذاشت.

به یاد آوردن عزت‌الله انتظامی بعد از درگذشتش تلخ نیست؛ سرشار است از لحظه‌های شیرین که به یادگار مانده است. او در خاطره و حافظه ما زنده می‌ماند. و خوشبختانه او از معدود چهره‌های سرشناس هنر معاصر ایران بود که در زمان حیات قدر دید. خدا را شکر.


از جمله فیلم‌های که انتظامی در آن به ایفای نقش پرداخت:

«واریته بهار» پرویز خطیبی ۱۳۲۸، «گاو» داریوش مهرجویی ۱۳۴۸، «آقای هالو» داریوش مهرجویی ۱۳۵۰، «پستچی» داریوش مهرجویی ۱۳۵۰، «بی تا» هژیر داریوش ۱۳۵۱،«ستارخان» علی حاتمی ۱۳۵۱، «صادق کرده»  ناصر تقوایی ۱۳۵۱، «قیامت عشق» هوشنگ حسامی ۱۳۵۲، «دایره مینا» دارویش مهرجویی ۱۳۵۳، «شیر خفته» اسماعیل کوشان ۱۳۵۵، «ملکوت» خسرو هریتاش ۱۳۵۵، «این گروه محکومین» هادی صابر ۱۳۵۷، «غبارنشین‌ها» داود روستایی ۱۳۵۷، «مدرسه‌ای که می‌رفتیم / مدرسه عدل آفاق» دارویش مهرجویی ۱۳۵۹، «حاجی واشنگتن» علی حاتمی ۱۳۶۰، «کمال الملک» علی حاتمی ۱۳۶۲، «خانه عنکبوت» علی رضا داود نژاد ۱۳۶۲، «اجاره نشین‌ها» دارویش مهرجویی ۱۳۶۵، «شیر سنگی» مسعود جعفری جوزانی ۱۳۶۵، «چمدان» جلال مقدم ۱۳۶۵، «شیرک» داریوش مهرجویی ۱۳۶۶، «جعفر خان از فرنگ برگشته» علی حاتمی و محمد متوسلانی ۱۳۶۷، «گراند سینما» حسن هدایت ۱۳۶۷، «کشتی آنجلیکا» محمد بزرگ نیا ۱۳۶۷، «در مسییر تند باد» مسعود جعفری جوزانی ۱۳۶۷، «هامون» داریوش مهرجویی ۱۳۶۸، «سایه خیال» حسین دلیر ۱۳۶۹، «بانو» داریوش مهرجویی ۱۳۷۰، «خانه خلوت» مهدی صباغ زاده ۱۳۷۰، «ناصرالدین شاه اکتور سینما» محسن مخملباف ۱۳۷۰، «بازیچه» تورج منصوری ۱۳۷۲، «روز فرشته» بهروز افخمی ۱۳۷۲، «جنگ نفت کش‌ها» محمد بزرگ نیا ۱۳۷۲، «روسری آبی» رخشان بنی اعتماد ۱۳۷۳، «روز واقعه» شهرام اسدی ۱۳۷۳، «توفان» محمد بزرگ نیا ۱۳۷۵، «جهان پهلوان تختی» بهروز افخمی، ۱۳۷۶، «باد و شقایق» ضیا الدین دری ۱۳۷۷، «کمیته مجازات» علی حاتمی ۱۳۷۷، «میکس» داریوش مهرجویی ۱۳۷۸، «طهران روزگار نو» علی حاتمی ۱۳۷۸، «سایه روشن» حسن هدایت ۱۳۸۰، «خانه‌ای روی» آب بهمن  فرمان آرا ۱۳۸۰، «دیوانه‌ای از قفس پرید» احمدرضا معتمدی ۱۳۸۱  و «گاو خونی» بهروز افخمی ۱۳۸۲ ، جایی برای زندگی (۱۳۸۳)، ستاره‌ها (جلد ۱: ستاره می شود) (۱۳۸۴) ،حکم (۱۳۸۴) ، مینای شهر خاموش (۱۳۸۵) ، رئیس (۱۳۸۵) ، شب (۱۳۸۶) ، آتش سبز (۱۳۸۶) ، زندگی با چشمان بسته (۱۳۸۷) ، زادبوم (۱۳۸۷) ، چهل سالگی (۱۳۸۷) و راه آبی ابریشم (۱۳۸۹)  نقش آفرینی کرد.

از سریال‌های که عزت‌الله انتظامی در آنها ایفای نقش کرده بود می‌توان از «مسافرت»، «هزاردستان» و «محاکمه» نام برد.

او پدر مجید انتظامی موسیقی دان و آهنگ ساز فیلم ایرانی است.

بیشتر بخوانید:

مراسم بدرقه و خاکسپاری عزت‌الله انتظامی (عکس)

هنرمندان در بدرقه عزت‌الله انتظامی (عکس)

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر