سن مشتری‌های ما هم نسبت به قبل پایین‌تر آمده است. زمانی مادر یا خواهر خانواده لوازم آرایش می‌خریدند و اعضای دیگری که سن پایینی داشتند به صورت پنهانی و مخفیانه از این لوازم استفاده می‌کردند اما امروزه این افراد کوچک خودشان برای خرید لوازم آرایش اقدام می‌کنند.

مدیرکل امور فراورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو اخیراً اعلام کرده گردش مالی محصولات آرایشی و بهداشتی کشورمان ۶۵ هزار میلیارد تومان است. جدا از این رقم بالا، بارها خبرهایی مبنی بر اینکه ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان است، مطرح شده. اما دلیل این گردش مالی بالا و مصرف زیاد ما در این حوزه چیست؟

ایسنا نوشت: شاید بتوان پرس و جو را از بازار تهران، جایی که لوازم آرایشی به دست مصرف‌کننده می‌رسد، شروع کرد؛ محلی که بسیاری از آرایشگرها یا مصرف‌کننده‌های بالای لوازم آرایش به بهانه ارزان‌تر بودن این محصولات به آنجا مراجعه می‌کنند.

با اینکه فروشگاه‌های لوازم آرایشی بازار مروی خلوت و بی‌رونق هستند و مغازه‌دارها در یک روز عادی کاری، پشت صندوق، بیکار نشسته‌اند و به امید واردشدن مشتری چشم به در دوخته‌اند اما پاساژ صدف در بازار تهران پررونق است. در هر طبقه، خریدارانی که برای خرید عمده یا خرده‌ی لوازم آرایشی آمده‌اند، تجمع کرده‌اند. برخورد مغازه‌دارها با کسانی که خواهان جنس بیشتری هستند صمیمانه و با احترام است و به آنهایی هم که جنس تک می‌خواهند، از سر ناچاری جوابی می‌دهند.

صاحبان مغازه‌ها و فروشنده‌ها درگیر حساب و کتاب هستند یا بارهای تازه‌رسیده را از جعبه‌هایی که روی بیشتر آنها به خط چینی نوشته شده، بیرون می‌آورند. کمتر فروشنده یا مغازه‌داری حاضر می‌شود کارش را کنار بگذارد و با کسی که خریدار نیست، گفت‌وگو کند. با این حال برخی از آنها غُر می‌زنند و از تاثیراتی که شرایط اقتصادی روی کار آنها هم گذاشته است، گله دارند و برخی دیگر هم خدا را شکر می‌کنند و معتقدند چون کار آنها دلالی است، سودشان را می‌کنند.

لازم نیست گوش‌ها را تیز کنید. با گشتی در بازار و مکالمه‌های بین متقاضیان و عرضه‌کنندگان، متوجه سود بالای این محصولات می‌شوید.

-آقا این مداد چشماتون چنده؟

- عمده‌ش ۱۷ تومن، تک‌فروشی ۲۳. تو مغازه تا ۳۰ تومن هم می‌تونی بفروشی.

البته همه‌ی فروشنده‌ها و صاحبان مغازه از فروششان راضی نیستند و برخی از فروشنده‌های جوان این صنف در خیابان مروی می‌گویند فروش آنها تحت تأثیر شرایط اقتصادی و نوسان نرخ ارز قرار گرفته و بسیاری از بِرندهای لوازم آرایشی و بهداشتی مثل گذشته وارد نمی‌شوند، برخی هم به صورت قاچاق وارد می‌شوند. با اینکه بِرندهای ایرانی زیادی در تولید لوازم آرایش نداریم اما برخی که قبلاً فقط ژل مو تولید می‌کردند در حال حاضر لاک‌ها و محصولات پرطرفدار دیگری تولید می‌کنند که مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار گرفته است و حتی برخی از مصرف‌کنندگان این محصولات را در مقایسه با محصولات خارجی بیشتر می‌پسندند.

لوازم آرایش هم مافیایی است

مهرداد کارش به لوازم آرایش مربوط نمی‌شود اما چون مغازه‌اش کنار صنف لوازم آرایش‌فروشی‌هاست، بارها دیده که صبح‌های خیلی زود قبل از آنکه مأموران مبارزه با قاچاق کارشان را شروع کنند، باربرها لوازم آرایش‌های قاچاق را خالی و فروشنده‌ها هم آنها را به سرعت در مغازه‌ها جاگیر می‌کنند. حتی برخی از لوازم آرایش‌ها مثل حجم‌دهنده‌های لب، زیرِ پله‌های بازار و با کمترین امکانات و مواد اولیه‌ ساده‌ای از جمله فلفل خوراکی تولید و بعد از بسته‌بندی فروخته می‌شوند.

مسعود هم که در بخش دیگری از بازار و صنف بدلیجات فعالیت می‌کند، معتقد است: «در حال حاضر صنف لوازم آرایشی‌ها نسبت به دیگر حوزه‌ها در بازار در جایگاه اول قرار دارند و پرفروش‌ترین هستند. لوازم آرایش هم مافیایی است و در کل واردات آن دست پنج نفر است که این محصولات را به صورت شرکتی یا قاچاق عرضه می‌کنند. بیشتر لوازم آرایشی را هم از چین وارد می‌کنند.»

در این بین صحبت‌های افشین امیری یکی از مغازه‌داران لوازم آرایش که حدود ۱۷ سال است در این حوزه کار می‌کند قابل توجه است. او در بین صحبت‌هایش با ایسنا مجبور است جواب مشتری و تلفن‌ها را هم بدهد و در بین شلوغی‌های کارش از دغدغه‌ها در این حوزه بگوید.

او می‌گوید: «کار ما هم مثل مشاغل دیگر تحت تأثیر مسائل اقتصادی اُفت کرده است اما چون بیشتر دلالی محسوب می‌شود، یعنی جنسی را می‌خریم و می‌فروشیم، مسائل اقتصادی در آن به اندازه شغل‌های دیگر تأثیرگذار نبوده است زیرا سود حاصل از فروش ما ثابت است. اگر قبلاً در فروش یک ادکلن ۱۰ درصد سود می‌کردیم همچنان این سود را داریم. به عقیده من یک کارمند یا شاغل در اداره‌های دولتی بیشتر ضرر می‌کنند و امثال ما ضرر کمتری را متحمل می‌شویم. یک کارمند باید حقوق ماهانه دو میلیون تومان را برای زندگی خود در یک ماه در نظر بگیرد. در حال حاضر قیمت یک ادکلن ۱۰۰ هزار تومانی، ۳۰۰ هزار تومان افزایش داشته است و یک کارمند باید مبلغ بیشتری از حقوق یک‌ماهه خود را برای این کار در نظر بگیرد ولی ما همان ۵ تا ۱۰ درصد سودی را که داشتیم، همچنان داریم. ما هم مثل بسیاری از کارهای آزاد دیگر از یک دست جنس را تهیه می‌کنیم و از طرف دیگر آن را می‌فروشیم.»

او با بیان اینکه توان خرید مردم کمتر شده است اما همچنان ادامه دارد، می‌افزاید: «تا مدتی پیش می‌شد با مبلغ ۱۰۰ هزار تومان یک اُدکلن خوب خرید و گزینه‌های زیادی برای خرید در این زمینه وجود داشت اما امروز مثل قبل تنوعی وجود ندارد. در حال حاضر با ۱۰۰ هزار تومان می‌توان ادکلنی مشابه ۲۰۰ هزار تومانی سابق خرید که قیمت آن به یک میلیون و دویست هزار تومان افزایش پیدا کرده است. متاسفانه بِرندهای خوب و جایگزین ایرانی هم به‌ویژه در حیطه‌ی عطر و ادکلن نداریم. از طرفی بِرندهای ایرانی در حوزه لوازم آرایش داریم که مردم هم از آن رضایت دارند اما به هر حال مردم بیشتر به خارجی‌ها تمایل دارند و برندهای داخلی لوازم آرایش، بسیار نوپاتر از دیگر صنعت‌ها در ایران است.»

بِرندهای چینی بارها دردسر ساز شده است

امیری با بیان اینکه بهای تمام‌شده کالای قاچاق ارزان‌تر از جنس شرکتی است، به همین دلیل مشتری و مغازه‌دار ترجیح می‌دهند از جنس قاچاق استفاده کنند، می‌گوید: «فکر می‌کنید قاچاق چگونه می‌آید؟ مطمئن باشید در مبادی ورودی مشکلی برای ورود این محصولات وجود ندارد. حتی در بازار هم راه حلی برای مأموران مستقر وجود دارد. کالاهای قاچاق از فیلترها و ذره‌بین‌های قوی رد می‌شود و می‌تواند یک برند خوب یا ضعیف چینی باشد. وقتی برندهای خوب اروپایی و آمریکایی را می‌فروشیم هیچ مشکلی وجود ندارد اما برندهای چینی بارها برای مشتری‌ها دردسر ساز شده است. یا این محصولات را مرجوع کرده‌اند یا مشکلات دیگری به وجود آورده است.»

او اضافه می‌کند: «حتی محدودیت‌ها و تحریم‌ها هم موجب نشده که یک محصول آرایشی وارد نشود. به دلیل انجام‌نشدن ثبت سفارش، یک‌سری کالاها کم هستند اما هر جنسی در حوزه لوازم آرایش را می‌توان به وفور پیدا کرد. در حال حاضر دولت ثبت سفارش نمی‌کند تا بتوانیم کالایی را وارد کنیم. دلیل اینکه برند مشخصی در صنف ما پیدا نمی‌شود این است که ثبت سفارش صورت نمی‌گیرد و کسی هم نمی‌تواند آن کالا را وارد کند. کالاهای موجود هم ته‌مانده اجناس باقی‌مانده در انبارها هستند که به صورت قانونی دِپو شده یا به صورت قاچاق وارد می‌شوند. یکی از عئوامل سوق‌یافتن به سمت قاچاق، همین ممنوعیت ثبت سفارش است. تاثیرات نوسانات دلار جای خودش را دارد اما کانالی هم نیست که بتوانی پول را حواله کنی و مبادلات صورت بگیرد. به همین دلیل دولت به صورت ناخواسته، بسیاری را به سمت قاچاق کالا سوق می‌دهد؛ حتی کسانی که تمایل دارند به صورت قانونی کار کنند. در حال حاضر واردات به صورت قانونی راحت‌تر صورت می‌گیرد در حالی که قبلاً این طور نبود اما فعلاً کسانی که برند ثبت‌شده و سابقه واردات کالا دارند ترجیح می‌دهند کالا را به صورت صد در صد قانونی وارد کنند زیرا هزینه پایین‌تری دارد اما وقتی دولت جلوی پای آنها سنگ می‌اندازد، مجبور می‌شوند قاچاق کنند.»

«در وضعیت امروز اقتصادی تا کنون مغازه لوازم آرایشی در بازار تعطیل نشده است، مگر اینکه به صورت ساعتی کار را تعطیل کرده باشند. گاهی اوقات کالایی را با مبلغ ۵۰ هزار تومان می‌خریدند و بعد از حساب کتاب متوجه می‌شدند در عرض یک ساعت قیمت آن افزایش داشته و می‌ماندند که آن را بفروشند یا نفروشند، بخرند یا نخرند. اگر آن جنس را بفروشد می‌تواند با همان قیمت جدید که نمی‌داند چند است، جایگزین کند یا نه؟ به همین دلیل همکاران ترجیح می‌دادند یک روز از قید سود فروششان بگذرند تا قیمت آن محصول به ثبات برسد. نه به این دلیل که یک کالا را احتکار کنند بلکه به این دلیل که تکلیف کار خودشان را بدانند. البته در بسیاری از مواقع مغازه را تعطیل نمی‌کنند اما محصولی هم نمی‌فروشند و این اتفاق چند بار رخ داده است.» این صحبت‌ها را امیری در ادامه حرف‌هایش می‌زند.

پر فروش‌ترین محصولات آرایشی چیست؟

رُژ لب، ریمل، خط چشم، پنکک، مداد چشم و کرم پودر پرفروش محصولات آرایشی هستند که او عرضه می‌کند و معتقد است: «چرخه‌ی فروش عطر و ادکلن قوی‌تر از چرخه‌ی لوازم آرایشی است. گرچه قیمت‌ها بالاتر رفته است اما جایگزین‌هایی برای آن آمده که اگر بهتر از عطرها با قیمت‌های قبلی نباشند، بدترهم نیستند. شاید پارسال یک برند معروف عطر را می‌توانستید با قیمت ۳۸۰ هزار تومان تهیه کنید اما در حال حاضر می‌توان همان برند را با قیمت یک میلیون و ۵۵۰ هزار تومان تهیه کرد. کالایی با قیمت ۱۵۰ هزار تومان هم می‌توان در این حوزه پیدا کرد. شاید این محصول همان برند نباشد اما می‌توان مشابه همان بو را با این قیمت تهیه کرد.»

این فعال لوازم آرایشی درباره آینده این حوزه می‌گوید: «هیچ‌کس نمی‌تواند درباره وضعیت آینده در این حوزه اظهارنظر یا پیش‌بینی داشته باشد. پیش‌بینی درباره چنین موضوعی خنده‌دار است. بر اساس تجربه، همه، سال آینده را بدتر از امسال می‌بینند. این را من نمی‌گویم بلکه بارها و بارها در رسانه ملی هم دیدم که نظر کارشناسان نسبت به سال آینده در حوزه اقتصادی مثبت نیست.»

امیری همچنین درباره گردش مالی بالا در این حوزه، معتقد است: «این موضوع می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. وقتی زنان در جامعه ما محدودیت‌هایی دارند، تلاش می‌کنند با صورتشان، خودشان را معرفی کنند. به همین دلیل تعداد زیادی به سمت خرید و مصرف لوازم آرایش هجوم می‌آورند. این در حالی است که یک آقا می‌تواند با پوشیدن لباس جذب و بدن‌نما عرض اندام کند. این موضوع اتفاق عجیبی هم نیست بلکه طبیعت انسان است. ایران یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های لوازم آرایشی است و معمولاً کشورها یا افرادی که محدودتر هستند، گرایش بیشتری به مصرف لوازم آرایش دارند».

ایران دومین کشور پرمصرف لوازم آرایش در خاورمیانه

او درباره کاهش سن مشتری‌هایش در سال‌های گذشته اظهار می‌کند: «هر چه جامعه نسبت به مصرف لوازم آرایشی به‌روز می‌شود، سن مصرف آن هم پایین می‌آید. در برهه‌ای یک دختر تا زمانی که ازدواج نمی‌کرد نمی‌توانست به ابروهایش دست بزند و برخی از مسائل در جامعه‌ی ما تابو بود اما در حال حاضر این مسائل وجود ندارد. سن مشتری‌های ما هم نسبت به قبل پایین‌تر آمده است. زمانی مادر یا خواهر خانواده لوازم آرایش می‌خریدند و اعضای دیگری که سن پایینی داشتند به صورت پنهانی و مخفیانه از این لوازم استفاده می‌کردند اما امروزه این افراد کوچک خودشان برای خرید لوازم آرایش اقدام می‌کنند و به عبارتی در این زمینه سنت‌شکنی شده است.»

حوزه لوازم آرایش یکی از بحث‌برانگیزترین حوزه‌ها در ایران است. طبق بررسی‌های یک گروه تجاری هلندی درباره صادرات و واردات لوازم آرایش در سال ۲۰۱۷، حجم واردات لوازم آرایشی در ایران ۱/۲ میلیارد دلار بوده در حالی که حجم کل واردات لوازم آرایش خاورمیانه ۲/۷ میلیارد دلار است. این میزان از واردات، ایران را در رتبه دوم بعد از عربستان سعودی قرار می‌دهد.

بر اساس آماری که موسسه تحقیقی گالوپ درباره ایران منتشر کرده است، طبق نظرسنجی از زنان شاغل بالای ۱۵ سال در سال ۲۰۱۵، زنان ۳۰ درصد درآمد ماهانه خود را صرف خرید لوازم آرایشی، بهداشتی و مراقبت پوست می‌کنند. این آمار در آلمان ۵/۱ درصد، در فرانسه و انگلیس ۷/۱ درصد و در ایتالیا ۸ درصد را به خود اختصاص می‌دهد. با این حساب ایران دو برابر بیشتر از کشورهایی مانند ایتالیا و سه برابر کشورهای انگلیس و لوازم آرایش می‌خرند.

طبق اعلام Beauty World Middle East ارزش بازار لوازم آرایشی ایران در سال ۲۰۱۶ حدود چهار میلیارد دلار برآورد شده است و ایران را هفتمین بازار بزرگ مصرف‌کننده لوازم آرایش و محصولات مراقبت از پوست جهان معرفی می‌کند که هر ساله رشد ۶ درصدی را تجربه می‌کند. همچنین محصولات زیبایی و طراحی ناخن نیز از محبوب‌ترین لوازم آرایشی واردشده به ایران است اما با توجه به مصرف بسیار لوازم آرایش این کشور، ایران در حوزه تولید این محصولات بسیار ضعیف عمل کرده و تنها دو درصد از مصرف بازارش را تولید می‌کند.

طبق این گزارش، کشورهای امارات متحده عربی، ترکیه، فرانسه، هند، آلمان، سوئیس، ایتالیا، اسپانیا، کره جنوبی، چین، انگلیس و اندونزی بیشترین حجم صادرات لوازم آرایش به ایران را دارند.

همچنین به گفته عبدالعظیم بهفر مدیرکل امور فراورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، اداره کل آرایشی و بهداشتی در سازمان غذا و دارو پس از سال‌ها راه‌اندازی شده است و تشکیل این اداره کل یکی از ضروریات است که گردش مالی این حوزه بر اهمیت آن دلالت دارد.

مدیرکل اداره فراورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه قاچاق و تقلب یکی از مباحث جدی و مهم حوزه فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی محسوب می‌شود، اظهار کرد: طبق اعلام ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، رقم تولید این فرآورده ۷۲۲ میلیون دلار، مصرف آن ۲ میلیارد و ۷۱۷ هزار دلار و واردات ۳۹۰ میلیون دلار است که بر این اساس مشخص می‌شود یک میلیارد و ۷۰۰ هزار دلار از این بازار زیر نظر رگولاتوری نیست که می‌تواند قاچاق یا تقلبی باشد که البته با توجه به افزایش نرخ ارز بحث قاچاق چندان مطرح نیست و بیشتر متوجه حوزه تقلب است. بنابراین باید برای کاهش تقلب به سمت تقویت تولید داخل و تحت نظارت حرکت کنیم.

همچنین بر اساس آمارهای گمرک در ۱۰ ماهه نخست امسال میزان واردات فرآورده‌ها برای آرایش لب حدود ۷۵ تن معادل سه میلیون و ۱۰۸ هزار دلار بوده است. این فرآورده‌ها معمولاً از سه کشور آلمان، فرانسه و ترکیه وارد می‌شوند که ارزش ریالی آن حدود ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است.

از طرفی در ۱۰ ماهه نخست امسال حدود ۴۶ تن از فرآورده‌ها برای آرایش ناخن دست و پا به ارزش یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان به کشور وارد شده است. این فرآورده‌ها هم عمدتاً از سه کشور آلمان، فرانسه و ترکیه وارد شده‌اند. در این مدت حدود ۲۷ تن دستمال مرطوب بهداشتی و آرایشی وارد کشور شده که ارزش آن حدود ۱۹۱ هزار دلار یعنی ۷۳۰ میلیون تومان بوده است.

بسته‌بندی بسیاری از تولیدات آرایشی و بهداشتی داخل کشور هم وارداتی هستند که روی قیمت تمام‌شده محصولات داخلی تأثیر گذاشته‌اند و موجب افزایش قیمت این محصولات شده‌اند. میزان واردات ظروف بسته‌بندی برای محصولات آرایشی و بهداشتی هم هزار و ۶۰۰ تن معادل سه میلیون و ۲۳۵ هزار دلار و به ارزش ریالی ۱۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده است.

تجربه‌های ناخوشایند از مصرف لوازم آرایش قاچاق

در هر صورت واردات لوازم آرایشی قاچاق به بازار ایران برای مصرف‌کنندگان آن هم مشکلاتی به همراه داشته است و سلامتی آنها را تحت تأثیر قرار داده است.

فاطمه تجربه خوشایندی از خرید لوازم آرایش با عنوان برند اصل ندارد و می‌گوید: «برای یک کرم خارجی ۱۸۰ هزار تومان پرداخت کردم اما بعد از دو روز متوجه التهاب پوستم شدم. بعد از مراجعه به متخصص پوست، دکتر تشخیص داد احتمالاً بر اثر سرب زیاد موجود در کرم این اتفاق افتاده است که بعد از تزریق آمپول و مصرف داروهای تجویزی مشکلم برطرف شد.»

ریحانه یکی دیگر از افرادی است که ریمل را با عنوان یک بِرند اصل از فروشگاه‌های معتبر خریده است و برای آن کلی هم پول داده اما اصل‌نبودن این محصول موجب شده به عفونت چشم مبتلا شود.

با این حال دو متخصص پوست، به ایسنا می‌گویند تعداد مراجعه‌کنندگان آسیب‌دیده از لوازم آرایش قاچاق محدود هستند و نیازی به پرداختن به آن وجود ندارد.

اما یک محقق و پژوهشگر در روانشناسی فرهنگی، دلیل گرایش زنان و دختران به مصرف لوازم آرایش در جامعه‌ی ما را امری فرهنگی می‌داند که نباید تنها زنان را در این موضوع مقصر دانست.

حجت محمودی در این‌باره به ایسنا می‌گوید: «بحث درباره پدیده‌های اجتماعی در ایران بسیار پیچیده و چند بعدی است. روانشناسی هم بر چند قسم است و اگر بخواهیم این موضوع را از بُعد فرهنگی بررسی کنیم خواسته یا ناخواسته به بُعد اجتماعی لینک می‌شود. از نظر روانشناسی فرهنگی و اجتماعی نقص پایه‌ای در این زمینه وجود دارد و آن نوعِ نگرش به زن در جامعه ماست. یعنی هر رفتاری از زنان و دختران بروز می‌کند نباید انگشت اتهام را به سوی آنان بگیریم زیرا این فرآیند محصول یک جامعه‌ی مردسالار است.»

او ادامه می‌دهد: «جرارد هندریک هافستد - جامعه‌شناس هلندی - که فرهنگ ایران را بررسی کرده و محققان بسیاری پژوهش‌های او را تأیید کرده‌اند، معتقد است فرهنگ ایران به شدت مردسالار است و تمام گرایش‌هایی که به سمت زنان وجود دارد از جمله زیبایی، مردسالارانه است. وقتی مردی برای ستایش دختربچه‌ای بلافاصله از بُعد زیبایی استفاده می‌کند، این موضوع موجب می‌شود یک طرح‌واره جنسیتی در خانواده‌ها به وجود بیاید که ویژگی زیبابودن خودشان را ثابت کنند. بر اساس تحقیقی که اخیراً صورت گرفته، زنانی که آرایش می‌کنند به دید دیگر زنان جامعه شرقی می‌خواهند جلب توجه کنند و به چشم بیایند.»

این محقق و پژوهشگر معتقد است: «بسیاری از نظر روانشناسی باور دارند که زیبایی و درک آن یک پدیده تکاملی و غریضی است. اما جلوه‌های زیبایی، پدیده‌ای کاملاً فرهنگی است. چطور شده جلوه‌های زیبایی که فرهنگی است نُرم یکسان و جهانی به خودش گرفته است؟ برای مثال بینی کوچک‌تر و زیبایی‌های ظاهری در مردان و زنان به نوعی تجارت برمی‌گردد. غول‌های مارکتینگ، نیازهای کاذبی ایجاد کرده‌اند و جوامعی را هدف قرار داده‌اند که نقص فرهنگی دارند و یکی از آن جوامع ایران است. چه نقص‌هایی وجود دارد که کشوری مثل ما طعمه این مارکتینگ‌ها می‌شود؟ چرا یک زن فرانسوی با موتور یا دوچرخه به ایران سفر می‌کند و ما او را در سادگی تمام می‌بینیم؟ چرا آنها شکار نمی‌شوند اما ما زود شکار می‌شویم؟ این به مسئله رقابت زنانگی برمی‌گردد زیرا هویت جنسیتی در ایران دچار تناقض شده است. یعنی در جوامع ما نتوانستند به زنان هویت جنسیتی بدهند و بگویند ما تو را به همان شکلی که زن هستی می‌پذیریم و وجود شما بدون هیچ پیش‌شرطی برای ما ارزشمند است.»

هوش فرهنگی ایرانیان ضعیف است

محمودی اضافه می‌کند: «از طرفی هوش فرهنگی ایرانیان در حالت کلی ضعیف است. هوش فرهنگی یعنی پذیرش سایر فرهنگ‌ها همزمان با نگهداری فرهنگ خودمان. حالا چرا هوش فرهنگی ما کم است؟ این نقص ما نیست بلکه آن فرهنگی که باید به ما داده می‌شده، داده نشده است. یعنی ما در حال حاضر دچار نوعی بحران هویتی هستیم. حتی خرده‌فرهنگ‌ها هم در حال زوال هستند. سنت‌های بسیاری از روستاهای آذربایجان و کردستان روز به روز کمرنگ‌تر می‌شوند. چرا هیچ مرکزی از فرهنگ‌های اصیل ایرانی پاسداری نمی‌کند که ما دچار از خودبیگانگی نشویم؟ اعتماد به نفس و عزت نفس نیز موضوع دیگری است. وقتی اعتماد به نفس و زیبایی درونی زنان پذیرفته نشود به دنبال زیبایی فیزیکی و بیرونی می‌گردند تا خودشان را ابراز کنند. هافستد هم معتقد است که ایرانیان فرهنگ ابهام‌گریزی دارند یعنی تغییرات را دوست ندارند و می‌خواهند در سنت‌های خودشان بمانند، از تغییرات می‌ترسند و نوعی استرس در این جامعه وجود دارد.»

او با بیان اینکه در این بخش می‌توان به روانشناسی تکاملی پرداخت، می‌گوید: «وقتی در جامعه‌ای استرس وجود داشته باشد، زنانی که از نظر غریزی گرایش به باروری دارند می‌ترسند که باردار شوند و فرزندشان در یک جامعه سالم رشد نکند لذا سراغ رقابت جنسی می‌روند تا مردانی که توانایی دارند فرزندان آنها را در چنین شرایط استرس‌داری بهتر پرورش دهند، انتخاب کنند. این امر کاملاً ناخودآگاه اتفاق می‌افتد. این پروسه در جوامعی که استرس و ناپایداری در آن وجود دارد کاملاً به صورت اتوماتیک اتفاق می‌افتد. در جامعه‌ی ما مردم، گرایش بیشتری به چشم و هم‌چشمی دارند که می‌تواند از بُعد فرهنگی مورد بررسی قرار بگیرد. به گفته هافستد، جامعه ایرانی از نظر فرهنگی به شدت محدودکننده است. در جوامع محدودکننده رفتار انسان‌ها بر اساس هنجارهای اجتماعی تعیین می‌شود و نه بر اساس خواسته‌های فردی زیرا ما حس استقلال و فردیت را از زنان گرفته‌ایم و این موضوع نوعی هنجارها را به زنان تحمیل کرده است که موجب اعتراض آنها شده است و نمود اعتراضی آنها آرایش‌کردن شده که این اتفاق هم به صورت ناخودآگاه رخ می‌دهد.»

این محقق و پژوهشگر در روانشناسی فرهنگی می‌گوید: «می‌توانیم نگاهی هم به نظریه نیازهای روانشناختی اساسی و نظریه خودتعیین‌گری بیندازیم. آنها به نیازهای پایه‌ای انسان‌ها اشاره کرده‌اند که شامل شایستگی، خودمختاری و ارتباط است. کدام یک از این نیازها برای زنان در جامعه‌ی ما الزام می‌شود؟ برخی تابوهای ذهنی مردسالارانه، وجود زنان را خرد می‌کند. ما باید به نیازها و غریزه‌ها احترام بگذاریم.»

محمودی درباره اینکه چه راهکارها و پیشنهادهایی در این‌باره دارد، توضیح می‌دهد: «هافستد معتقد است تغییر فرهنگ بسیار دشوار است. او فرهنگ را چند لایه کرده که تغییر لایه‌های میانی تقریباً غیر ممکن است اما لایه‌های رویی با آموزش قابل تغییر است. باید ساختارهای آموزش و پرورش تغییر پیدا کند و زنان از سایر ابعاد مثل ورزشی یا هنری و برخی ویژگی‌های درونی تشویق شوند و الگوهایی که باید به آنها داده می‌شود، زننده نباشد. در مدارس یکسری الگو تعیین می‌کنند و به دانش آموز می‌گویند این باش در حالی که این اتفاق اصلاً درست نیست. روانشناسان نمی‌گویند به اجبار برخی از رفتارها را به افراد یاد دهید، ما می‌گوییم مفهوم را به آنها انتقال دهید. زن صرفاً برای زیبایی و ازدواج نیست بلکه می‌تواند از هر بُعدی مثل هنری، ورزشی و غیره برای خودش حق انتخاب داشته باشد. هیچ دلیلی ندارد ما به زیبایی امتیاز بدهیم. این اتفاق باید اصلاح شود که تغییر آن زمان‌بر است. من معتقدم افزایش فعالیت زنان در جامعه زودبازده است.»

شاید گردش مالی ۶۵ هزار میلیارد تومانی، حاصل یک فرآیند فرهنگی و اجتماعی در جامعه ماست و نشان می‌دهد عرضه و تقاضا به نسبت هم وجود دارند؛ چرخه‌ای که بسیاری از مسائل فردی و جمعی مثل محدودیت‌های حاضر در جامعه، تمایل زنان و مردان به زیبایی بیشتر و عوامل دیگر در آن نقش دارند.

تماشاخانه