اسهال؛ از دلایل تا پیشگیری

اسهال یکی از شایع‌ترین مشکلات گوارشی است. شدت این شرایط می تواند از خفیف و موقتی تا موارد جدی و بالقوه تهدیدکننده زندگی متغیر باشد.

به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "مدیکال نیوز تودی"، هر ساله دو میلیارد مورد اسهال در سطح جهان رخ می دهد. همچنین، هر ساله حدود 1.9 میلیون کودک زیر پنج سال - بیشتر در کشورهای در حال توسعه - جان خود را به واسطه اسهال از دست می دهند. بر همین اساس، اسهال دومین دلیل مرگ در این گروه سنی محسوب می شود.

اسهال با مدفوع شل و آبکی مشخص می شود. بیشتر موارد اسهال به واسطه باکتری ها، ویروس ها یا انگل ها شکل می گیرند. اختلالات دستگاه گوارش نیز می توانند موجب اسهال مزمن شوند.

اگر فردی به طور مکرر دفع مدفوع انجام می دهد، اما آن از قوام عادی برخوردار است، این شرایط اسهال در نظر گرفته نمی شود. همچنین، نوزادان شیرخوار اغلب مدفوع شل و چسبناک دفع می کنند. این شرایط نیز به طور معمول عادی است.

دلایل

بسیاری از موارد اسهال به دلیل یک عفونت در دستگاه گوارش رخ می دهند. میکروب های مسئول این عفونت شامل باکتری ها، ویروس ها و ارگانیزم های انگلی می شوند.

شایع‌ترین دلایل اسهال حاد در آمریکا باکتری های سالمونلا، کامپیلوباکتر، شیگلا، و اشرشیا کلی هستند.

برخی موارد اسهال مزمن به نام «عملکردی» شناخته می شوند زیرا اگرچه شرایط تمام اندام های گوارشی عادی به نظر می رسند، اما آن گونه که باید عملکرد درست و عادی خود را ارائه نمی کنند. در کشورهای توسعه یافته، سندرم روده تحریک پذیر (IBS) شایع‌ترین دلیل اسهال عملکردی است.

سندرم روده تحریک پذیر موجب علائم بسیاری می شود از جمله کرامپ، شکم درد، و تغییر در عادات دفع مدفوع که می تواند شامل اسهال، یبوست یا هر دو باشد.

بیماری التهابی روده (IBD) یکی دیگر از دلایل اسهال مزمن است. بیماری التهابی روده اصطلاحی است که برخی از بیماری روده مانند کولیت زخمی یا بیماری کرون را شامل می شود. هر دو شرایط می توانند موجب مشاهده خون در مدفوع شوند.

از دیگر دلایل اصلی اسهال مزمن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

کولیت میکروسکوپی: این یک نوع مداوم اسهال است که به طور معمول افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد. این شرایط به واسطه التهاب شکل می گیرد و اغلب هنگام شب رخ می دهد.

اسهال سوء جذب و سوء گوارش: مورد نخست به واسطه اختلال در جذب مواد مغذی، و دومی به واسطه اختلال در عملکرد دستگاه گوارش رخ می دهد. بیماری سلیاک یک نمونه در این زمینه است.

عفونت های مزمن: سابقه مسافرت یا استفاده از آنتی بیوتیک می تواند سرنخ هایی در مورد اسهال مزمن ارائه کند. باکتری ها و انگل های مختلف می توانند دلیل این شرایط باشند.

اسهال ناشی از مصرف دارو: ملین ها و داروهای دیگر از جمله آنتی بیوتیک ها می توانند محرکی برای اسهال باشند.

دلایل مرتبط با غدد درون ریز: گاهی اوقات، عوامل هورمونی موجب اسهال می شوند. این شرایط را می توان در بیماری ادیسون و تومورهای سرطانی مشاهده کرد.

دلایل مرتبط با سرطان: اسهال نئوپلاستیک با تعدادی از سرطان های روده مرتبط است.

درمان

موارد خفیف اسهال حاد ممکن است بی نیاز از درمانی خاص بهبود یابند.

برای اسهال پایدار یا مزمن، پزشک دلایل زمینه ای بروز اسهال را افزون بر علائم آن درمان خواهد کرد.

تامین آب مورد نیاز بدن

به طور خاص، کودکان و افراد مسن نسبت به کم آبی بدن آسیب پذیر هستند. برای تمام موارد اسهال، تامین دوباره آب بدن اهمیت دارد.

افراد می توانند با نوشیدن مایعات بیشتر، جایگزینی مایعات از دست رفته به واسطه اسهال را انجام دهند. در موارد شدید، فرد ممکن است نیازمند تزریق درون سیاهرگی مایعات باشد.

او.آر.‌اس (ORS) برای جبران آب و نمک های از دست رفته به واسطه اسهال مصرف می شود. روده کوچک محلول را برای جایگزینی آب و الکترولیت های از دست رفته همراه با مدفوع جذب می کند.

به گفته سازمان بهداشت جهانی، او.آر.‌اس می تواند به صورت ایمن و موثر بیش از 90 درصد موارد اسهال غیر جدی را درمان کند.

مکمل روی نیز ممکن است به کاهش شدت و مدت زمان اسهال در کودکان کمک کند.

داروهای ضد اسهال

داروهای بدون نسخه ضد اسهال نیز در دسترس هستند که از آن جمله می توان به لوپرامید (ایمودیوم) و بیسموت ساب‌سالیسیلات (پپتو-بیسمول) اشاره کرد.

ایمودیوم یک داروهای ضد تحرک است که سرعت عبور مدفوع را کاهش می دهد. پپتو-بیسمول خروجی مدفوع اسهال در بزرگسالان و کودکان را کاهش می دهد. این دارو می تواند از اسهال مسافر (Traveller's Diarrhea) نیز پیشگیری کند.

برخی نگرانی ها وجود دارند که داروهای ضد اسهال می توانند با کاهش حذف عوامل بیماری‌زا از طریق مدفوع موجب طولانی‌تر شدن دوره عفونت های باکتریایی شوند.

آنتی بیوتیک ها

آنتی بیوتیک ها می توانند اسهال ناشی از عفونت های باکتریایی را درمان کنند. اگر دلیل اسهال یک داروی خاص باشد، تغییر دارو ممکن است به بهبود اسهال کمک کند.

پیش از تغییر دارو همواره با پزشک خود مشورت کنید.

رژیم غذایی

نکته های زیر در مورد رژیم غذایی ممکن است به بهبود اسهال کمک کنند:

یک مایع شفاف مانند یک نوشیدنی الکترولیت، آب یا آبمیوه بدون شکر افزوده را جرعه جرعه مصرف کنید.

پس از هر بار دفع مدفوع شل، با مصرف حداقل یک فنجان مایع به جایگزینی مایعات از دست رفته کمک کنید.

نوشیدن مایعات را بین وعده های غذایی و نه حین آنها انجام دهید.

مواد غذایی و مایعات سرشار از پتاسیم مانند آبمیوه های رقیق شده، سیب زمینی بدون پوست و موز مصرف کنید.

مواد غذایی و مایعات سرشار از سدیم مانند آبگوشت، سوپ ها، نوشیدنی های ورزشی، و کراکرهای شور مصرف کنید.

مواد غذایی سرشار از فیبر محلول مانند موز، جو دوسر، و برنج مصرف کنید تا به سفت شدن مدفوع کمک شود.

از مصرف مواد غذایی که ممکن است موجب تشدید اسهال شوند مانند خوراکی های خامه ای، سرخ شده، سرشار از لبنیات و شیرین پرهیز کنید.

از جمله غذاها و نوشیدنی هایی که ممکن است اسهال را تشدید کنند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- آدامس بدون قند، نعناع، گیلاس، و آلو

- نوشیدنی ها و داروهای کافئین‌دار

- فروکتوز به میزان زیاد از آبمیوه، انگور، عسل، خرما، مغزهای خوراکی، انجیر، نوشابه ها، و آلو

- لاکتوز در محصولات لبنی

- منیزیم

- اُلسترا (Olestra) که یک جایگزین چربی است

- هر چیزی که حاوی شیرین کننده های مصنوعی باشد

پروبیوتیک ها

شواهد یکدستی پیرامون نقش پروبیوتیک ها در اسهال وجود ندارند. آنها ممکن است به پیشگیری از اسهال مسافر و اسهال در کودکان کمک کنند.

افراد باید با پزشک خود مشورت کنند زیرا سویه های مختلفی از پروبیوتیک ها وجود دارند. بیشتر مطالعات در مورد پروبیوتیک ها بر اساس لاکتوباسیلوس رامنوسوس و ساکارومایسس بولاردی برای اسهال مرتبط با مصرف آنتی بیوتیک انجام شده اند.

علائم

اسهال به مدفوع آبکی و شل گفته می شود اما ممکن است با علائم دیگر از جمله موارد زیر همراه باشد:

- معده درد

- کرامپ های شکم

- نفخ

- کاهش وزن

- تب

- بدن درد

- لرز

همچنین، اسهال نشانه ای از شرایط دیگر است که برخی از آنها می توانند جدی باشند. از علائم احتمالی دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- خون یا چرک در مدفوع

- استفراغ مداوم

- کم آبی بدن

اگر هر یک از این موارد با اسهال همراه است یا اگر اسهال مزمن است، امکان دارد به یک بیماری جدی‌تر اشاره داشته باشد.

عوارض

دو عارضه جدی خطرناک اسهال شامل کم آبی بدن (در موارد شدید و مکرر اسهال) و سوء جذب ( در موارد مزمن اسهال) می شوند.

اسهال می تواند نشان دهنده طیف گسترده ای از شرایط زمینه ای مزمن نیز باشد. تشخیص و درمان می تواند به پیشگیری از مشکلات بیشتر کمک کند.

آزمایش ها و تشخیص

در زمان تشخیص دلیل اسهال، پزشک پرسش هایی درباره علائم فرد مطرح کرده و موارد زیر را بررسی می کند:

- داروهایی که فرد اخیرا مصرف کرده است

- سابقه پزشکی

- سابقه خانوادگی

- سابقه سفر

- هر شرایط پزشکی دیگر که فرد به آنها مبتلا است

همچنین، پزشک پرسش های زیر را مطرح می کند:

- اسهال چه زمانی آغاز شده است

- تکرر دفع مدفوع چه میزان است

- آیا خون در مدفوع وجود دارد یا خیر

- آیا فرد با استفراغ مواجه شده است

- آیا مدفوع آبکی یا حاوی مخاط یا چرک است

- چه میزان مدفوع دفع می شود

همچنین، پزشک نشانه های کم آبی بدن را بررسی خواهد کرد. کم آبی شدید بدن در صورت عدم درمان به موقع می تواند مرگبار باشد.

آزمایش های اسهال

بیشتر موارد اسهال بی نیاز از درمانی خاص بهبود می یابند و پزشک اغلب قادر است مشکل را بدون استفاده از آزمایشی خاص تشخیص دهد.

با این وجود، در موارد جدی تر، آزمایش مدفوع ممکن است ضروری باشد، به ویژه اگر علائم برای بیش از یک هفته ادامه داشته باشند.

اگر فرد با موارد زیر مواجه باشد، پزشک ممکن است آزمایش های بیشتر را تجویز کند:

- نشانه های تب یا کم آبی بدن

- مدفوع حاوی خون یا چرک

- درد شدید

- فشار خون پایین

- سیستم ایمنی ضعیف

- انجام مسافرت به تازگی

- دریافت آنتی بیوتیک یا بستری شدن در بیمارستان به تازگی

- اسهال برای بیش از یک هفته ادامه داشته است

اگر فردی به اسهال مزمن یا پایدار مبتلا باشد، پزشک انجام آزمایش هایی بر اساس دلیلی که به آن مشکوک است را تجویز خواهد کرد.

این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آزمایش خون: کم خونی ممکن است نشان دهنده سوء تغذیه، رخم هایی که خونریزی دارند یا بیماری التهابی روده باشد.

آزمایش های عملکرد کبد: این شامل آزمایش سطوح آلبومین می شود.

آزمایش هایی برای سوء جذب: این آزمایش ها جذب کلسیم، ویتامین B12 و فولات را بررسی می کنند. همچنین، آنها وضعیت آهن و عملکرد تیروئید را ارزیابی می کنند.

آزمایش هایی برای پادتن ها: این آزمایش ها ممکن است به تشخیص بیماری سلیاک کمک کنند.

آزمایش های مدفوع: پزشکان می توانند انگل ها، باکتری ها و برخی ویروس ها را در کشت مدفوع تشخیص دهند. آزمایش های مدفوع می توانند به تشخیص خون میکروسکوپی، گلبول های سفید و سرنخ های دیگر برای تشخیص کمک کنند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم

اسهال اغلب بی نیاز از درمان پزشکی بهبود می یابد، اما در صورت مواجهه با موارد زیر دریافت کمک پزشکی فوری اهمیت دارد:

- استفراغ مداوم

- اسهال مداوم

- کم آبی بدن

- کاهش وزن چشمگیر

- چرک در مدفوع

- خون در مدفوع که اگر از قسمت های بالای دستگاه گوارش سرچشمه بگیرد ممکن است رنگ مدفوع را سیاه کند

هر فردی که پس از عمل جراحی، پس از بستری بودن در بیمارستان، یا پس از استفاده از آنتی بیوتیک ها اسهال را تجربه می کند باید در پی دریافت مراقبت پزشکی باشد.

بزرگسالانی که به واسطه اسهال نمی توانند بخوابند باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن در پی دریافت مراقبت پزشکی باشند زیرا این به طور معمول نشانه ای از دلایلی جدی‌تر است.

کودکانی که پنج دوره اسهال داشته اند یا بیش از دو بار طی 24 ساعت استفراغ کرده اند باید در کوتاه‌ترین زمان به پزشک مراجعه کنند.

پیشگیری

موارد زیر می توانند به پیشگیری از اسهال کمک کنند:

- نوشیدن آب تصفیه شده

- بهره‌مندی از سیستم های بهداشتی خوب مانند فاضلاب و پساب

- رعایت بهداشت، مانند شستشوی منظم دست ها با آب و صابون، به ویژه پیش از آماده کردن غذا و خوردن آن و پس از استفاده از توالت

- آموزش خود درباره گسترش عفونت

با این وجود، پیشگیری از اسهال در کشورهای در حال توسعه به واسطه استفاده از آب آلوده و بهداشت نامناسب ممکن است چالش برانگیزتر باشد.

------------------------------------------------

بیشتر بخوانید: 

*اسهال مزمن و درمان طبیعی آن

*از غذاهای ممنوع هنگام اسهال

بیشتر بخوانید:

هنگام ابتلا به اسهال چه غذاهایی بخوریم؟

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر