ناشناخته، پیچیده، جهش یافته، آزمایشگاهی، منحوس، چموش و ... همه القابی بود که به عضو جدید خانواده کروناویروس ها نسبت داده شد. ویروسی که با ویژگی های منحصر بفردش از شرق تا غرب عالم را طی کرده، اما هنوز هیچ قطعیتی درباره آن وجود ندارد.

تحقیقات بی سابقه و بسیاری درباره سارس۲ به عنوان ویروس جدید خانواده کرونا در گوشه و کنار جهان در جریان است، اما این ویروس که عامل بیماری کووید۱۹ است هنوز علائم ثابتی ندارد، راه های ابتلا به آن مشخص نیست، داروی صد در صد موثری وجود ندارد و هنوز واکسن قطعی برای کنترل انتقال این ویروس در جوامع تایید نشده است.

دکتر سید علیرضا ناجی، استاد تمام ویروس شناسی پزشکی دانشگاه شهید بهشتی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی و رئیس آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری وابسته به دانشگاه شهید بهشتی، در گفت و گویی برایمان از ویروسی می گوید که این روزها از یک سو نظم زندگی همه مردم جهان را مختل کرده و از سوی دیگر همه کشورها را برای مقابله و ساخت دارو و واکسن ضد آن بسیج کرده است.

رئیس آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری کرونا در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه ویروس سارس۲ که عامل بیماری کووید۱۹ است جزو خانواده بزرگ کرونا ویروس ها است، اظهار کرد: تا یک دهه پیش اعضای اصلی این خانواده ویروس هایی بودند که بیماری های ساده ای مثل سرماخوردگی ایجاد می کردند، اما از سال ۲۰۰۲ که ویروس سارس در چین و بعد از آن در سال ۲۰۱۳ ویروس مرس در در عربستان شیوع پیدا کرد، اعضایی از خانواده کرونا ویروس را شناختیم که مثل قبل نیستند و بیماری های سختی ایجاد می کنند که باعث ذات الریه می شود.

سارس۲، عضو جدیدی از خانواده کرونا با منشاء خفاشی

وی با بیان اینکه ویروس سارس۲ عضو جدیدی از خانواده کرونا ویروس است که اواخر سال ۲۰۰۱۹ در چین شناسایی شد، افزود: از خصوصیات ویروس های خانواده کرونا به ویژه ویروس های جدید این است که منشاء خفاشی دارند. مطالعات سارس۲ هم نشان می دهد این ویروس منشاء خفاشی دارد البته در این بین حتما میزبان های دیگری هم به عنوان تقویت کننده باید وجود داشته باشد که در مورد سارس۲ هنوز به قطعیت این واسطه انتقال ویروس از خفاش به انسان را نمی دانیم.

استاد ویروس شناسی پزشکی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه در خفاش ها به غیر از کرونا، تیپ های جدید آنفلوآنزا نیز از یک دهه قبل شناسایی شده، تصریح کرد: هر چقدر انسان به طبیعت تجاوز کند و نظم زندگی حیوانات وحشی را به هم بزند متاسفانه باید منتظر پیدایش ویروس های جدید باشیم، چون ویروس های حیوانات وحشی موجودات باهوشی هستند که می توانند رفتار خود را تغییر دهند و راه های انتقال به انسان را پیدا کنند.

نگاهی به سیر تغییرات ویروس سارس۲

وی با بیان اینکه ماهیت بیولوژیکی ویروس تغییرپذیری است وگرنه نمی تواند خود را حفظ کند، گفت: در مورد ویروس ها به ویژه RAN ویروس ها، این موضوع بیشتر است. مطالعاتی که در تمام دنیا بر روی کرونا ویروس سارس۲ که عامل بیماری کووید۱۹ است انجام شده نشان می دهد این ویروس تغییرات زیادی داشته، البته نه به این معنا که ماهیت ویروس تغییر کند، اما به دلیل اینکه ویروس در جمعیت انسانی جا به جا می شود، برای تطابق با بیولوژی انسان ها تغییراتی در خود به وجود آورده است.

ناجی با بیان اینکه شاید معروف ترین تغییر ویروس سارس۲ که بیشتر درباره آن شنیده شده تغییری است که باعث افزایش انتقال ویروس به انسان ها شده است، توضیح داد: پروتئینی روی غشا ویروس وجود دارد به اسم اسپایک که با تغییری در ناحیه ۶۱۴ ویروس باعث می شود ویروس بتواند راحت تر وارد بدن میزبان خود شود، به همین خاطر گفته می شود عفونت زایی ویروس یا انتقال ویروس بین ۳ تا ۱۰ برابر شده است.

رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی ادامه داد: اگر سیر تغییرات ویروس جدید کرونا را نگاه کنیم می بینیم که از ۳ ماه قبل تاکنون درصد ویروس های تغییر یافته افزایش زیادی پیدا کرده و بیشترین میزان جمیعت ویروس کرونا را دربرگرفته است، براین اساس پیش بینی می کنیم به زودی اکثر جمعیت ویروس از ویروس های تغییر یافته باشد، چون مزیتی کسب کرده که بتواند به دیگران منتقل شود.

تغییراتی که جمعیت هدف ویروس را جوان تر کرد

وی با یادآوری اینکه عفونت زایی بیشتر ویروس دلیل بر افزایش بیماری زایی نیست، گفت: عفونت زایی بیشتر یعنی اینکه ویروس می تواند راحت تر دیگران را مبتلا کند، اما دلیل بر افزایش قدرت بیماری زایی ویروس نیست. مشاهده ما این است که ویروس فقط می تواند راحت تر و بهتر به دیگران منتقل شود.

ناجی با بیان اینکه به خاطر تغییراتی که در ویروس صورت گرفته می بینیم که جمعیت هدف ویروس جوان تر شده است، افزود: قبلا افراد با سن بالا تحت تاثیر ویروس قرار می گرفتند، درحالی که الان گروه سنی که درگیر می شوند وسیع شده و به طور کلی متوسط گروه مورد حمله ویروس یک و نیم دهه کاهش پیدا کرده است.

رئیس آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری با اشاره به اینکه این تغییرات در پروتئین های عامل اتصال ویروس به سلول و ورود آنها به بدن میزبان است، ادامه داد: تغییرات دیگری هم می بینیم که می تواند باعث تغییر در ایمنی زایی و رفتارهای ایمونولوژیک ویروس شود. یکی از مواردی که الان مطالعات زیادی بر روی آن درحال انجام است عفونت زایی دوباره ویروس است، به طوری که ممکن است برخی افراد بعد از چندین ماه دوباره مبتلا به ویروس شوند و این موضوع به تغییرات ویروس برمی گردد که باعث می شود فرد دوباره درگیر شود.

تلاش های ویروس برای انتقال راحت تر و منحرف کردن اذهان

وی با تصریح براینکه تغییرات ویروس فقط به خاطر تغییر پروتئین های سطحی ویروس نیست، بلکه پروتئین های داخلی و تنظیمی و تکثیر ویروس هم می تواند باعث تغییر رفتار ویروس شود، یادآور شد: همانطور که می بینیم علائم بالینی ویروس تغییر نکرده است، اما علائم کلاسیک بیماری شامل تب، سرفه و بدن درد بود، درحالی که الان عوارض گوارشی یا از دست دادن چشایی و حتی تک علامت در افراد دیده می شود. این ها همه بازتابی از تغییراتی است که ویروس در خودش می دهد تا مزایایی کسب کند که راحت تر از افراد منتقل شود و حتی ذهن ها از ویروس منحرف شود و کسی به آن توجه نکند، مثلا فرد فکر کند سردرد یا علائم دیگری دارد و پیگیر درمان نباشد.

ناجی این ویژگی ها و تغییرات را باعث منحصر بفرد شدن کرونا به عنوان یک ویروس تنفسی دانست و تاکید کرد: البته اینکه سرایت ویروس از فردی به فرد دیگر بیشتر شده، دلیل بر این نیست که خطرناک تر شده یا بیماری زایی آن افزایش پیدا کرده است و در این مورد نمی توان با قطعیت اظهار نظر کرد بلکه باید مطالعات بیشتری صورت گیرد.

ویروس وحشی تر نشد، اما قدرت سرایت آن بیشتر شد

استاد ویروس شناسی پزشکی دانشگاه شهید بهشتی این نظریه که چرخش و انتقال ویروس در بین افراد باعث ضعیف شدن آن می شود را اظهار نظر اشتباهی دانست که در ابتدای شیوع کرونا صورت گرفت و افزود: این اظهار نظر پایه علمی نداشت و دیدیم که در عمل هم این اتفاق نیفتاد، البته ویروس وحشی تر نشد ولی حداقل با تغییراتی که در خودش به وجود آورد این مزیت را پیدا کرد که قدرت سرایت آن بیشتر شده و راحت تر و بهتر از فردی به فرد دیگر منتقل شود، بنابراین در جوامعی که کنترل خوبی صورت نمی گیرد شیوع ویروس بیشتر و گروه های سنی جدیدتری درگیر می شوند.

وی با بیان اینکه ویروس جدید کرونا تقریبا در تمام مناطق مشابه است، توضیح داد: وقتی ویروسی در جمعیت های مختلف جغرافیایی شایع می شود یکسری تغییرات اختصاصی خواهد داشت، ولی در مجموع تفاوت زیادی پیدا نمی کند و بر روی بیماری زایی ویروس تاثیری نمی گذارد.

ناجی تغییرات اختصاصی ویروس کرونا در مناطق مختلف جغرافیایی و باتوجه به ژنتیک افراد را نیازمند زمان و مطالعات تکامل ویروس عنوان کرد و افزود: ممکن است در مورد ویروس های دیگر بتوانیم بعد از گذشت مدتی تغییراتی را ببینیم، اما در مورد سارس۲ فعلا چنین تغییراتی نداریم.

ایمنی جمعی با آزاد گذاشتن افراد و عفونت طبیعی به وجود نمی آید

این متخصص ویروس شناسی در بخش دیگری از سخنانش به صحبت های زیادی که در مورد ایمنی گله ای یا جمعی در جامعه می شود اشاره و اظهار کرد: این شبهه پیش آمده که برخی کشورها سیاست دارند با ایمنی حاصل از عفونت طبیعی قصد دارند ایمنی گله ای ایجاد کنند، درحالی که ایمنی گله ای در جامعه با آزاد گذاشتن افراد و ایجاد عفونت طبیعی به وجود نمی آید.

وی با اشاره به فرمول محاسبه اینکه چند درصد افراد جامعه باید نسبت به یک ویروس ایمن شوند تا جلوی چرخش موثر ویروس را بگیریم، تصریح کرد: یک مبتلا به ویروس سارس۲ بین ۲ و نیم تا ۳ نفر را می تواند آلوده کند که عدد بالایی است، درحالی که ویروس آنفلوآنزا یک و ۲ دهم درصد می تواند آلوده کند، بنابراین عفونت زایی این ویروس بسیار زیاد است.

رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی ادامه داد: اگر بخواهیم در مورد سارس۲ فرمول ایمنی جمعی را پیاده کنیم باید نزدیک ۶۷ درصد جامعه عفونت را بگیرند تا ایمنی گله ای برقرار شود، چنین اتفاقی اصلا امکان پذیر نیست چون در تمام کشورهای دنیا حداکثر بین ۵ تا ۹ درصد مبتلا شده اند و همین میزان ابتلا نیز فشار زیادی بر روی جامعه و کادر درمان و امکانات بهداشتی و درمانی آورده و باعث بیماری و فوت افراد شده است.

تنها راه جلوگیری از گردش ویروس، ایمنی گله ای با استفاده از واکسن است

وی ابتلای بیش از ۶۰ درصد جامعه به ویروس کرونا را غیرممکن و غیر اخلاقی دانست و تاکید کرد: تنها راه برای جلوگیری از گردش ویروس در جامعه، ایمنی گله ای با استفاده از واکسن است، به طوری که با پوشش واکسن می توانیم به قطع گردش ویروس در جامعه امیدوار باشیم.

ناجی درخصوص واکسن های درحال تولید برای مقابله با بیماری کووید۱۹ نیز گفت: ۳ واکسن مدرنا، آکسفورد و چین در مراحل نهایی است و پیش بینی می شود که اواخر امسال و یا اوایل سال آینده میلادی واکسن قابلیت توزیع داشته باشد. البته مولفه هایی بر روی آن تاثیر می گذارد از جمله تولید دوز مناسب برای دنیا بسیار سخت است، به همین خاطر ممکن است تا سال دیگر دسترسی به واکسن را نداشته باشیم.

تقویت رفتارهای بهداشتی تا زمان دسترسی به واکسن

این استاد دانشگاه شهید بهشتی، مهمترین راه مقابله با کرونا تا زمان دسترسی به واکسن را تقویت رفتارهای بهداشتی همچون ماسک زدن، پرهیز از حضور در اجتماعات، رعایت فاصله اجتماعی و شستن دست ها عنوان کرد و افزود: این رفتارهای بهداشتی را باید به عنوان یک فرهنگ بپذیریم، درحالی که یکی از مشکلات جامعه ما، با وجود تمام تلاش های وزارت بهداشت و کادر درمان، بی تفاوت شدن مردم به رعایت اصول بهداشتی است.

وی خاطرنشان کرد: بی توجهی مردم به رعایت اصول بهداشتی موضوعی است که ممکن است در تمام دنیا به وجود بیاید، چراکه وقتی مردم در شرایط سخت و محدودیت اجتماعی قرار می گیرند خسته می شوند و ممکن است به بحران اجتماعی برسند که اولین نتیجه آن انکار بیماری است.

ناجی سیاست دولت ها در تاکید و الزام مردم به تقویت رفتارهای بهداشتی را حائز اهمیت برشمرد و تصریح کرد: در شرایطی که نه داروی موثر و نه واکسن در دسترس است تقویت رفتارهای اجتماعی بسیار مهم است، درحالی که در کشور ما دولت در زمانی که بازگشایی هایی انجام داد الزامی برای رعایت پروتکل های بهداشتی در نظر نگرفت، از سوی دیگر زیرساخت های لازم برای رعایت پروتکل ها وجود ندارد ازجمله اینکه وسیله نقلیه عمومی به اندازه کافی وجود ندارد تا مردم بتوانند فاصله اجتماعی خود را حفظ کنند و همین موضوعات باعث نقص غرض می شود.

رئیس آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری بیان کرد: مردم ما از شرایط به وجود آمده خسته شده اند و البته حق هم دارند ولی این موضوع واقعیت بیماری را تغییر نمی دهد. بنابراین برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا باید هرچه بیشتر فرهنگ اجتماعی و بهداشتی خود را تقویت کنیم.

وی با اشاره به اینکه هنوز در سطح جامعه برخی از مردم آن طور که باید پروتکل های بهداشتی را رعایت نمی کنند، تاکید کرد: این موضوع عواقب بدی دارد چون وقتی دوره بیماری طولانی شود از نظر روانی و اقتصادی بر روی جامعه تاثیر می گذارد، از طرف دیگر یکی از نگرانی هایی که وجود دارد خستگی پرسنل پزشکی است که نتیجه ای که باید از تلاش هایشان می گرفتند را نمی بینند و هر بار با شیوع بالا مواجه می شویم.

وقتی برای مبدع بودن نداریم، از کشورهای موفق الگو بگیریم

ناجی با اشاره به تجربه کشورهای موفقی مثل ترکیه در کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر، گفت: شاید وقتی برای مبدع بودن نداشته باشیم ولی می توانیم از کشورهایی که عملکرد خوبی داشته اند یاد بگیریم.

استاد ویروس شناسی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید براینکه باید بدانیم این اولین و آخرین بحران عفونی دنیا نیست، خاطرنشان کرد: با شروع فصل سرما نگرانی از شیوع آنفلوآنزا را هم داریم، این درحالی است که هنوز موج اول کرونا را مهار نکرده ایم و با موج دومی روبرو می شویم که با آنفلوآنزا همراه است.

وی با ابراز تاسف از اینکه در طول ۶ ماه گذشته نتوانسته ایم بازتوانی در سیستم درمان انجام دهیم، گفت: باید ببینیم کشورهای موفق که چندان از ما دور نیستند و مشابهت های زیادی با ما دارند چه کرده اند و ما چه باید بکنیم. باید الگوی ثابتی که در دنیا و کشورهای موفق وجود دارد را استفاده کنیم، درحالی که برخی کشورها روش های دیگری رفتند و بعد متوجه شدند و برگشتند چون الگوی مبارزه با کووید۱۹ مشخص است.

این استاد ویروس شناسی دانشگاه شهید بهشتی بار دیگر با تاکید براینکه باید براساس پروتکل های مشخص جهانی و تجربیات کشورهای موفق عمل کنیم، گفت: توصیه های بهداشتی ساده و دقیقی هست که همه دنیا استفاده کرده اند و با کمک علم پزشکی و تصمیم گیری های به موقع و منطقی باعث کنترل بیماری شد. تا زمانی که واکسن و داروی مستقیم نداشته باشیم وضعیت به همین صورت است، مگر اینکه اتفاق خاصی بیفتد که ویروس ضعیف شود اما احتمال آن بسیار کم است.

وی از مردم خواست برای کنترل چرخش ویروس در جامعه توصیه های ساده ای مثل استفاده از ماسک، رعایت فاصله اجتماعی، خودداری از حضور در تجمعات و شستن دست ها را رعایت کنند.

جامعه پزشکی برای دفاع از سلامت مردم ایستاده اند

ناجی با یادآوری اینکه قبل از شیوع کرونا، کادر درمان و پزشکی کشورمان مورد هجمه زیاد رسانه ها ازجمله صدا و سیما بود، تصریح کرد: درحالی که در همه قشرها و حرفه ها ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد اما مسائل جامعه پزشکی را بزرگ می کردند، البته جامعه پزشکی فقط پزشک نیستند و پرستاران، پیراپزشکان، کارکنان آزمایشگاه، رادیولوژی و سطوح مختلف جامعه پزشکی را دربر می گیرد.

رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی با بیان اینکه جامعه پزشکی با رفتار خودش در دوران شیوع کرونا اعاده حیثیت کرد، خاطرنشان کرد: جامعه پزشکی در تمام سطوح نشان دادند با وجود کم لطفی ها و نامهربانی ها هنوز برای دفاع از سلامت مردم ایستاده اند و وظیفه خود را با عشق و محبت تمام به مردم انجام می دهند.

کارکنان آزمایشگاه در خط مقدم مقابله با کرونا هستند

وی با اشاره به اینکه کارکنان آزمایشگاه ها در این دوران کمتر دیده شدند، یادآور شد: کارکنان پیراپزشکی از افرادی هستند که در معرض بیشترین خطرات ویروس کرونا قرار دارند و در کنار پرسنل خدوم پزشکی و پرستاری در حال مجاهدت هستند، درحالی که فقط پزشکان و پرستاران دیده می شوند اما کارکنان خدوم آزمایشگاه یک قدم جلوتر و در خط مقدم هستند.

ناجی با اشاره به اینکه کارکنان آزمایشگاه از ابتدای اسفند تاکنون به صورت ۲۴ ساعته در آزمایشگاه با پوشش خاص و فشار کاری مشغول فعالیت هستند و با نمونه های پرخطر کار می کنند، گفت: آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری از ابتدای شیوع کرونا آزمایشگاه پیشرو در ایران و جزو اولین آزمایشگاه های تشخیص کرونا بود و همچنان نیز در این عرصه مشغول فعالیت است. به عنوان مسئول این آزمایشگاه قدردان تک تک همکارانم هستم، به آنها خداقوت می گویم و مطمئنم به خاطر زحماتی که می کشند خیر و خوبی در زندگی همه این عزیزان جاری خواهد شد.

تماشاخانه