پاسخ‌های دبیر «سینما حقیقت» به نگرانی‌های مستندسازان

به گزارش ایسنا، جشنواره فیلم سینماحقیقت که هر سال اواخر پاییز برگزار می‌شود، یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های سینمایی کشور و شاید بی‌اغراق، شاخص‌ترین جشنواره پس از فیلم فجر باشد؛ اما دوره چهاردهم این جشنواره مثل دیگر رویدادهای هنری و سینمایی دنیا تحت تاثیر شیوع کرونا است و امکان برگزاری‌اش به شیوه هر سال ممکن نیست. در شرایطی که بسیاری از جشنواره‌های دنیا تعطیلی را بر برگزاری آنلاین یا با مخاطب محدود ترجیح دادند، دست‌اندرکاران «سینماحقیقت» فعلا گزینه آنلاین را روی میز دارند و در حال بررسی و تکمیل شیوه‌ اجرایی آن هستند، هر چند اجرای فیزیکی نیز به طور کامل از دستور کار خارج نشده است.

در این باره بویژه در یکی دو ماه گذشته برخی مستندسازها نسبت به برپایی این جشنواره، رسمی و غیررسمی اظهارنظر کردند که اگر بخواهیم یک جمع‌بندی کلی داشته باشیم باید این نظرها را در دو دسته موافق و مخالف برگزاری جشنواره تقسیم‌بندی کرد. گروهی که مخالفند می‌گویند در این شرایط اقتصادی که بخاطر کرونا امکان کار به راحتی نبوده، بهتر است به جای برگزاری جشنواره و صرف پول، به فکر معیشت مستندسازان باشند و از آن مهم‌تر اینکه اگر جشنواره به صورت آنلاین باشد چه تضمینی برای جلوگیری از کپی نشدن فیلم‌ها وجود دارد؟ اما دسته دوم که موافق برگزاری هستند، معتقدند جشنواره برای آن‌ها نشاطی به همراه دارد و بودنش از نبودنش بهتر است. ضمن اینکه چون بازار اقتصادی خوبی مثل فیلم‌های داستانی برای سینمای مستند وجود ندارد، حال اگر فیلم‌ها کپی هم شوند، چندان اتفاق بغرنجی رخ نمی‌دهد.

براین اساس در گفت‌وگویی با محمد حمیدی مقدم که هم دبیر جشنواره و هم مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است و امسال برای دومین بار مدیریت جشنواره سینماحقیقت را برعهده دارد، گفت‌وگویی ایسنا داشته است تا او علاوه بر ارائه جزئیاتی از جشنواره، به نگرانی‌ها و دغدغه‌های مستندسازها نیز پاسخ دهد.

تجربه جشنواره‌های خارجی برای «سینما حقیقت» چیست؟

یکی از مهمترین نکاتی که تاکنون از نتیجه جلسه‌های شورای سیاست‌گذاری جشنواره منتشر شده، ارزیابی جشنواره‌های مستند خارجی بوده تا با استفاده از تجربه‌های آن‌ها برای سینماحقیقت نیز برنامه‌ریزی شود. حمیدی مقدم در پاسخ به اینکه نتیجه این بررسی‌ها دقیقا چه بوده و چقدر مورد استفاده جشنواره حقیقت قرار  گرفته است؟ توضیح داد: از ابتدای امسال مدیران یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های سینمایی دنیا، یعنی جشنواره فیلم کن به این نتیجه رسیدند که برگزاری آنلاین برای یک جشنواره فیلم داستانی خوب نیست، اما همین جشنواره کار دیگری را ابداع کرد که برگزاری بازار آنلاین کن بود و این اتفاق با وجود خوبی‌ها و بدی‌هایش و اینکه چه میزان موفق بود، یک نکته مهم داشت و آن هم اینکه جشنواره کن با این ابداع ریل را کمی برگرداند و این پیشنهاد را مطرح کرد که می‌توان با این بیماری ناشناخته جور دیگری کنار آمد و فکری جدیدی کرد. البته جشنواره‌های دیگری نیز دچار سردرگمی بودند مثل جشنواره کارلووی‌واری که کلاً تعطیل شد.

او افزود:  نکته بسیار مهمی که جشنواره‌های بزرگ فیلم داستانی با آن مواجه بودند، عدم برقراری حفاظ امنیتی برای فیلم‌ها بود، چون قطعاً باید روی پلتفرم‌های دیجیتال و آنلاین می‌رفتند، در حالی که این پلتفرم‌ها هنوز هم نوپا هستند و حتی جریانی مثل نتفلیکس را مردم بعد از 6- 7 سال تازه می‌شناسند؛ اما در همین شرایط جشنواره‌های فیلم‌ مستند و کوتاه در اجرای آنلاین پیشگام شدند و اولین جشنواره‌ها «هات‌داکس» تورنتو و ویزیون‌دورئل سوئیس و سارایوو بودند که به صورت آنلاین برگزار شدند. در این بین دو جشنواره هات‌داکس که ارتباط خوبی هم  با سینماحقیقت دارد و جشنواره ویزیون‌دورئل برای ما ملاک و هدف قرار گرفتند. تمام جزئیات آنالیز شد و اگرچه شاید این دو رویداد به قدر کافی شور و هیجان نداشتند ولی نکته مهم این بود که فیلم‌ها را رد نکردند. آن‌ها اگرچه نرم‌افزار جداگانه‌ای را طراحی کردند و با پلتفرم‌های مخصوص وارد گفتگو شدند اما در یک وجه مشترک بودند؛ اینکه بالاخره امکان سرقت فیلم وجود دارد. جشنواره هات‌داکس در این مورد برگزاری جشنواره را در یک گستره جغرافیای یعنی فقط استان اُنتاریو محدود کرد. داوری‌ها نیز با نرم‌افزاری که طراحی شده بود به صورت آنلاین برگزار شد. این‌ها همه در کنار حفاظ امنیتی که قرار داده بودند پیشرفت خوبی بود. در جشنواره سوییس شکل فیزیکال رویداد، کاملا آنلاین و مجازی شد یعنی سالن‌های سینمایی با همان ظرفیت و تعداد سانس‌های همیشگی جشنواره بلیت آنلاین فروختند. این یک گام رو به جلو برای ارتباط با مخاطب در چنین فضایی بود، آن هم مخاطبی که ارتباطش با سینمای مستند در دوران اپیدمی قطع شده بود. با این حال این پاتوق مجازی همچنان دغدغه حفاظت امنیتی فیلم‌ها را با خود داشت و براساس صحبت‌هایی که کرده‌ایم، متوجه شدیم فرهنگ‌سازی در حوزه سینمای مستند آن‌ها را تا حدودی ایمن کرده بود.

وی با بیان اینکه «در واقع اگر فیلم‌های آن‌ها سرقت نشد،  به دلیل همان فرهنگ سازی بود» ادامه داد: از سوی دیگر جشنواره سارایوو رویدادهای خود را در حوزه آنلاین برگزار کرد، مثل آنچه سیف‌الله صمدیان در جشن تصویر سال انجام داد و با وجود سالن‌های خالی و نبود تماشاگر روح جشنواره باقی ماند. خوبی چنین اتفاق‌هایی این بود که نشان داد سینما با هر وضعیتی به زندگی خود ادامه می‌دهد و این افراد تلاش می‌کنند بگویند سینما در حوزه مستند، کوتاه یا داستانی همچنان هست.

نمی‌توانیم بخاطر کرونا جشنواره را تعطیل کنیم

وی با اشاره به تلاشی که در جشنواره‌های جیفونی و ونیز ایتالیا انجام شد، اضافه کرد:‌ ما بعد از بررسی تمام این‌ها به این نتیجه رسیدیم که نمی‌توانیم بگوییم چون سال کروناست، نمی‌توان جشنواره را برگزار کرد چون در وهله اول مهم‌ترین سوال این می‌شد که با حدود ۷۰۰ فیلم تولید شده امسال که از جشنواره سال بعد حذف می‌شوند چه باید کرد؟ بویژه آنکه برخی ممکن است بنا به موقعیت داستان و تاریخ ساخت اصلا دِمُده شوند. پس مشخص شد که جشنواره را باید برگزار کنیم، اما با تجربه دیگران و دنیایی که زودتر از ما با این رویداد برخورد کردند.

حمیدی مقدم در پاسخ به اینکه آیا بررسی‌های جشنواره‌های دیگر سبب شده که جشنواره سینماحقیقت ابداع یا طرحی تازه داشته باشد و اصلا چطور می‌توان برای کپی نکردن فیلم‌ها فرهگسازی کرد؟ گفت: بسیاری از جزئیات و برنامه‌های ما تا نیمه مهر ماه قطعی می‌شوند و بیشتر می‌توان تشریح کرد اما در جلسه‌های مربوط به بخش مجازی گفته‌ام با همه عدم اطمینانی که وجود دارد، هیچ راهی برای جلوگیری از کپی و سرقت جز فرهنگسازی نیست. باید این فرهنگ را ایجاد کنیم و برهمین اساس قرار شده یک تراکت با جملاتی موثر برای کسانی که وارد درگاه جشنواره حقیقت می‌شوند طراحی شود تا بدانند که از طریق درگاه این جشنواره وارد چرخه محدود اقتصادی فیلمسازان مستند می‌شوند که حاصل رنج و کار و زحمت خود را ارائه کرده‌اند. در این فرهنگسازی سینمای مستند به دلایلی موفق شده چون اساس اقتصاد و بازار آن متفاوت از سینمای داستانی است. طبق اطلاعاتی که از سینمای دنیا در اختیار داریم، سرقت در حوزه فیلم مستند به اقتصاد آن خیلی ضربه نمی‌زند و اتفاقاً گاهی باعث رونق آن نیز خواهد شد، برای همین است که جشنواره‌های آنلاین مستند در این مدت بیشتر برگزار شدند و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از سرقت یک اثر هنری به عنوان یک امر مذموم انجام دادند و ما هم انجام می‌دهیم.

او خاطرنشان کرد: با این حال در شورای سیاست‌گذاری برای خود یک وضعیت صفر و یک در نظر گرفته‌ایم و به هر فیلمساز که بخواهد فیلمش در اختیار جشنواره باشد اعلام می‌کنیم که بداند درصدی احتمال سرقت از فیلم وجود دارد. پس شرکت در جشنواره یک امر خود خواسته است، ولی ما همه تلاش خود را می‌کنیم که این اتفاق نیفتد به همین دلیل جریان کاملا روشن است همانطور که در دیگر جشنواره‌های دنیا بود.

درز اطلاعات از جشنواره حقیقت وجود ندارد

مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و دبیر جشنواره سینماحقیقت در ادامه، در پاسخ به اینکه عدم اطمینان برخی فیلمسازها بخاطر اتفاق‌هایی است که در گذشته تجربه کردند چون فیلم‌هایی را که برای انتخاب به جشنواره ارسال کرده بودند، دست به دست میان افرادی دیگر چرخیده و حالا چطور می‌توان در شرایطی که امکان کپی سهل‌تر است، آن‌ها را راضی به حضور در جشنواره کرد؟ گفت: از سال پیش که به مرکز آمدم، شنیدم که چنین ماجراهایی هست و برخی دوستان گله می‌کردند که چنین اتفاقاتی افتاده است. رد یکی از فیلم‌ها را گرفتیم و متوجه شدیم فیلم از برخی گروه‌های انتخاب به بیرون درز کرده است. در جشنواره‌های خارجی برای اینکه امکان کپی از بین برود لینک دیجیتال در اختیار می‌گذارند و بعد از مدتی دیگر قابل تماشا نیست. در اینجا قبل از اینکه سیستم، دیجیتال شود گروه انتخاب باید در یک زمان معین وقت خود را برای دیدن فیلم‌ها هماهنگ می‌کرد و زمانی که هارد در دسترس قرار گرفت، وقت‌ها پراکنده شد و همین نوعی از هم‌گسیختگی و اتفاق‌های بعدی را به وجود آورد. بنابراین بخاطر گله‌هایی که وجود داشت از سال گذشته برای هر اثری که در اختیار من به عنوان مدیرعامل مرکز یا اعضای هیات انتخاب و داور قرار می‌گرفت نشانه‌گذاری، اجباری و واترمارک‌ها طوری درج شد که قابل پوشش نباشد و الان با قاطعیت می‌گویم که از سال پیش هیچ درزی در اطلاعات جشنواره حقیقت وجود ندارد. ما از این طریق جلوی کپی فیلم‌ها را گرفتیم.

وی افزود: این کار به جشنواره‌های سینمایی دیگر هم سرایت کرده و حتی در مرکز رسم شده که اگر فیلمساز فیلم خود را به مرکز می‌دهد از او می‌خواهیم فیلم را به نام مرکز واترمارک بزند و ثبت کند، بعد ارائه دهد تا فردا مدعی نباشد که فیلم به مرکز رفته و کپی شده است. همانند ادعاهایی که در حوزه سینمای داستانی شاهد بوده‌ایم. با این حال این را می‌دانیم که شاید برخی چهره‌های درجه یک و تاثیرگذار سینمای مستند ما با این روش نتوانند کنار بیایند؛ مثل برخی فیلمسازان جهانی که در واقع با روالی که پیش آمده نتوانسته‌اند کنار بیایند و برای حضور در جشنواره‌هایی مثل ونیز و لوکارنو مردد بودند.

جشنواره‌های سال 2020 ادعایی ندارند

این مدیر سینمایی گفت: به نظر من جشنواره‌های سال ۲۰۲۰ هیچکدام ادعای بزرگی ندارند و فقط به نوعی می‌گویند که با شرایط موجود کنار می‌آیند تا سینما حفظ شود. اگر جریان را مرور کنیم حتی برای ونیز هم شاید خیلی مهم نبود که همه آن افراد نامدار حضور داشته باشند، چرا که می‌خواست جلو برود. سینماحقیقت هم در همین مسیر حرکت می‌کند؛ ولی آنچه می‌گویید کاملاً درست است و نگرانی دوستان به حق است. هرچند ما هم شرایط را متعادل و عادلانه پیش رو گذاشتیم. آن‌ها می‌توانند انتخاب کنند و می‌توانند این دغدغه را داشته باشند و فیلم را به جشنواره ندهند. به همین دلیل  این راه را باز گذاشتیم که دوستان نگران سال دیگر هم بتوانند در جشنواره شرکت کنند. در واقع رویکرد ما بر همدلی است و جشنواره حقیقت کاملا در تعامل با فیلمساز است تا علاوه بر حفظ امنیت فیلم، حالش را هم خوب کنیم.

حمیدی مقدم در ادامه درباره برخی اظهارنظرها از سوی مستندسازها مبنی بر اینکه خیلی از فیلم‌ها به دلیل آنکه تولید مرکز هستند، در جشنواره شرکت می‌کنند در صورتی که سازنده اثر نسبت به کپی شدن فیلمش نگران است، گفت: در گفته‌های این دوستان به نظرم تناقض‌هایی وجود دارد. دیده شدن یا نشدن فیلم در حوزه فیلمسازی فقط با اقتصاد آن است که پیوند می‌خورد. اما سوال اینجاست که آیا در کل دنیا فیلمسازی را پیدا می‌کنید که در حوزه پخش بین‌المللی فیلمش نظر دهد؟ اگر اتفاق افتاده جز این بوده که بخش عمده‌ای از سهام فیلم متعلق به اوست؟ این در شرایطی است که اگر فیلمسازی در اختیار یک کمپانی باشد، فقط پخش‌کننده است که حرف می‌زند. در حوزه سینمای داستانی هم همین‌طور است. هیچکدام از فیلمسازان حرفه‌ای ما در پخش بین‌المللی فیلم خود کلمه‌ای صحبت نمی‌کنند، چون به پخش‌کننده اعتماد کردند و اوست که تشخیص می‌دهد فیلم در چه جشنواره‌هایی حضور داشته باشد. بنابراین کپی‌رایت در وهله اول به سرمایه‌گذار فیلم تعلق دارد. مثال عینی فیلم «خروج» است که سازمان اوج به عنوان خط‌شکن در حوزه اکران آنلاین فیلم را  معرفی کرد. آیا این اتفاق به غیر از تعاملی که با کارگردان داشتند، چیزی بجز تصمیم کمپانی بود؟ این کمپانی بخشی از سرمایه خود را برای یک حرکت فرهنگی بزرگ نادیده می‌گیرد. در اینجا نیز به همین شکل است. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سرمایه‌گذار است و در تعامل با کارگردان حضور یا عدم حضور خود را بررسی می‌کنند.

معیشت مستندسازها مهم‌تر است یا برگزاری جشنواره؟

او درباره آن گروهی که معتقدند به جای برگزاری جشنواره بهتر بود به معیشت مستندسازان در شرایط فعلی رسیدگی می‌شد نیز بیان کرد: مرکز گسترش تنها متولی سینمای مستند کشور نیست، بلکه یک کمپانی مشخص در سازمان سینمایی است که در این حوزه فعالیت می‌کند. متاسفانه بعضی اظهارنظرها خیلی غیرکارشناسی است چون این هزینه‌هایی که دوستان برای حمایت در نظر دارند، هیچ ارتباطی با جشنواره ندارد؛ بویژه آنکه درباره هزینه‌های جشنواره حقیقت ادعا داریم که یکی از مقرون‌ به صرفه‌ترین جشنواره‌هاست و بیش از ورود پول و هزینه، کیفیت تولید کرده است؛ اما این جشنواره در عین حال وظیفه و ماموریت هم دارد چون برگزاری جشنواره فقط آنچه که در ظاهر می‌بینیم نیست، بلکه فضاسازی، شوق‌آفرینی و امیدآفرینی را هم به همراه دارد. همه اینها باید در کنار این متوقف شدن فعالیت‌ها و یاس و ناامیدی دیده شود.

حمیدی مقدم با بیان اینکه مستندسازها به دلیل حوزه مأموریت کاری خود معمولا بخش پرکارتر سینما هستند افزود: تمام درهای مرکز گسترش برای پذیرش طرح و ایده باز است و ما توان تولیدی خود را در دوران کرونا مضاعف کرده‌ایم. شوراها تعطیل نشده‌اند در حالی که مهرماه معمولا پذیرش طرح‌ها متوقف می‌شد. من از تمام مستندسازها خواهش می‌کنم به جای اینکه به دنبال بسته‌های حمایتی باشند، طرح خوب و جذاب بیاورند. ما مشتاق و آماده هستیم تا از این طرح ها و ایده‌های خلاق حمایت کنیم. ما ناچار هستیم توازن را در بخش تولید و عرضه برقرار کنیم و تلاش می‌کنیم بخش تولید را ارتقا دهیم. من وظیفه دارم برای ایده‌های خلاق و جذاب پول تامین کنم و حتی اگر پول ما هم تمام شود، مرکز با وجود مستندسازها به یک برند قوی تبدیل شده و امکان جذب سرمایه دارد.

جشنواره آنلاین حقیقت چطور برگزار می‌شود؟

دبیر جشنواره سینماحقیقت در بخشی دیگر از این مصاحبه، در پاسخ به اینکه چارچوب جشنواره آنلاین را چطور می‌تواند ترسیم کند و آیا گستره جغرافیایی آن همانند آنچه برای هات‌داکس مثال زد فقط به استان تهران محدود می‌شود؟ گفت: فعلا آنچه را هدف‌گذاری کرده‌ایم در چارچوب ایران است و برای خارج از کشور برنامه‌ای نداریم چون امکان کپی از طریق بدافزارها و سیستم‌های خارج از کشور بیشتر اتفاق می‌افتد. به این ترتیب در جشنواره آنلاین یکسری افراد علاقه‌مند می‌توانند از سراسر ایران به «حقیقت» سر بزنند. البته جزئیات دقیق را باید مدتی دیگر منتظر باشیم تا قطعی شود ولی امنیت فیلم‌ها برای ما اولویت است و مدام در حال بررسی هستیم تا شاید بتوانیم با وجود برنامه‌نویسان خلاقی که داریم، راهی را برای جلوگیری از کپی پیدا کنیم. اینکه فرمت چگونه و اتصال از طریق چه پلتفرمی خواهد بود، هنوز نهایی نشده است ولی قاعده این است که از بین پنج پلتفرم اصلی کار را پیش ببریم چون تعداد مخاطب برای ما مهم است و نمی‌خواهیم از نقطه صفر شروع کنیم. ما می‌خواهیم بر بستری که به جز مخاطب‌های حقیقت، بالقوه مخاطب دیگری هم دارند کار را انجام دهیم.

وی با بیان اینکه یک سامانه آنلاین برای چهار جشنواره فیلم‌های کوتاه، کودک، مستند و جهانی فجر در سازمان سینمایی راه‌اندازی شده و یک تیم مشترک آن‌ها را با اطلاعاتی پایه پشتیبانی می‌کند، ادامه داد: هر پلتفرم و شیوه‌ای که برای جشنواره‌های کودک و کوتاه که اولین‌ها هستند انتخاب شود، برای بقیه نیز ادامه پیدا خواهد کرد.

بزرگترین رخداد امسال سینما حقیقت

او در پاسخ به اینکه اتفاق ویژه بخش بین‌الملل جشنواره امسال جیست؟ گفت: با توجه به شیوع کووید ۱۹ و  عدم ارتباط فیزیکی، مهمانی در بخش بین‌الملل نخواهیم داشت، در نتیجه بخش بین‌الملل را غیررقابتی اعلام کردیم. بخش مرور آثار یک فیلمساز خارجی، مرور مستندهای یک کشور، بزرگداشت‌ها و مهم‌ترین مستندهای سال 2020 از بخش‌های بین‌المللی جشنواره هستند؛ بعلاوه بخش ویژه داخلی و بین‌المللی مرتبط با کرونا که آثاری در این حوزه را خواهیم دید.

حمیدی مقدم یاداور شد:‌ سال گذشته اتفاق خاص جشنواره حقیقت بلیت‌فروشی و نظم خاصی بود که جشنواره پیدا کرد. اگر امسال در حوزه تکنیکال دیجیتال موفق شویم، یک اتفاق بزرگ پیش‌روی مرکز گسترش قرار می‌گیرد و سینمای مستند ما وارد ارتباط با یک مخاطب جدید خواهد شد؛ چرا که به هر حال مسئله امنیت و سرقت با پیشرفت تکنولوژی حل می‌شود، اما اینکه وارد گستره مخاطب بیشتری شوید یک پدیده جدیدی برای ما خواهد بود. برای من رویاست آن پسر نوجوان چابهاری که در خانه خود نشسته و امیدوارم اینترنت داشته باشد، بتواند فیلمی از شهر خودش را امسال در جشنواره حقیقت تماشا کند. به نظرم این بزرگترین رخداد حقیقت امسال است.

برگزاری فیزیکی جشنواره منتفی است؟ 

او در پایان در پاسخ به اینکه با توجه به بالا رفتن آمار مبتلایان به کرونا در این روزها، بخش فیزیکی جشنواره چقدر برای برگزاری در دست بررسی است؟ گفت: فعلا طبق تصمیمی که در شورای سیاستگذاری گرفتیم جشنواره را فقط به صورت آنلاین برگزار می‌کنیم. البته این سوال مطرح است که چرا سینما وضعیت متفاوتی دارد؟ چرا آن را متفاوت می‌کنند؟ تفاوت سینما با مکان‌های عمومی دیگر مثل پاساژها چیست؟ حتما برای ما به عنوان برگزارکننده این سوال وجود دارد که وقتی با رعایت پروتکل‌ها ظرفیت 50 درصدی سینماها فعال است آیا باید تمام انرژی خود را روی برگزاری آن‌لاین بگذاریم یا می‌شود بخشی از جشنواره را فیزیکی برپا کرد؟ با این حال در یک نگاه کلی باید بگویم زیرساخت‌های ما، هم برای برگزاری فیزیکی آماده است و هم آنلاین، اما نه با صرف هزینه؛ بلکه منظورم بیشتر زیرساخت‌های فکری و طراحی است. امیدوارم شرایط به‌گونه‌ای شود که جشنواره در حوزه فیزیکی هم با رعایت پروتکل‌ها و فقط نمایش فیلم برگزار شود.