ماجرای کشف قبر زکریای رازی در شهرری چه بود؟

به گزارش ایسنا، خبر کشف محل دفن زکریای رازی روز گذشته اعلام شد، به فاصله چند ساعت خبر دیگری در تکذیب آن منتشر شد، حالا مهدی دانشیار ـ مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم ـ که این خبرها به نقل از او منتشر شده است، اصل ماجرا را این‌طور برای ایسنا شرح می‌دهد: این گمانه براساس کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» دکتر حسین کریمان مطرح شده است. ادعای جدیدی مبنی بر کشف محل دقیق دفن زکریای رازی صورت نگرفته است. ما به استناد مطالب آن کتاب، محدوده محل دفن این دانشمند را گمانه‌زنی کردیم.

او می‌افزاید: در آن کتاب آمده که زکریای رازی احتمالا در منطقه فیروزآباد شهرری و در امامزاده شعیب کنونی دفن شده است. شواهد و بررسی‌های میدانی نیز آن ادعا را تایید می‌کند. ما جانمایی دقیقی نداشته‌ایم. هدف از طرح این موضوع نیز جلب توجه متولیان برای ایجاد یک بنای یادبود بوده است، مثل آن‌چه برای حکیم فردوسی و عمر خیام ساخته شد. محل دفن این چهره‌ها نیز دقیق که مشخص نشده، بلکه محدوده آن تعیین و بعد یادبودی بنا شده است.

دانشیار همچنین می‌گوید که تحقیقات میدانی و بررسی‌ها در محدوده محل احتمالی دفن زکریای رازی همچنان درحال انجام است.

احمد ابوحمزه ـ ری‌شناس و مدرس دانشگاه ـ نیز در تایید این سخنان به ایسنا می‌گوید که ادعا و کشف جدیدی صورت نگرفته است. براساس مستندات مورخان این گمانه مطرح شد که محل دفن زکریای رازی در چه محدوده‌ای قرار دارد.

او اضافه می‌کند: درباره محل دفن زکریای رازی حوالی دهه ۵۰ در کتاب حسین کریمان صحبت شده است. این محقق و نویسنده محدوده آثار زیادی را در کتاب‌های خود مشخص کرده است، از جمله «دژ رشکان» که در سال‌های ۸۰ - ۷۹ دقیقا از همان محدوده مشخص‌شده در کتاب، از زیر خاک درآوردیم. یا «گنبد فخرالدوله» که شناسایی آن را براساس مستندات آن کتاب پیش می‌بریم. بر همین اساس صحبت‌هایی برای شناسایی محل دفن زکریای رازی مطرح و قرار شد آن محدوده را با توجه به تصاویر و اسناد قدیمی پیدا کنیم.

این ری‌شناس ادامه می‌دهد: در کتاب دکتر کریمان، محدوده قبر زکریای رازی، قبرستان قدیمی ری در نزدیکی امامزاده شعیب گمانه‌زنی شده است. صحبت‌هایی هم با محلی‌ها شده است و شواهدی در قبرستان قدیمی این امامزاده وجود دارد که می‌تواند ادعای مطرح‌شده در کتاب دکتر کریمان را تایید کند. اما این‌که دقیقا قبری و جنازه‌ای بعد از یک‌هزار سال پیدا شود، منطقی نیست. هدف از طرح این موضوع هم جانمایی برای ایجاد یک یادبود از زکریای رازی در محل دفن احتمالی او بوده است. با همین منطق برای فردوسی و عمرخیام نیز بنای یادبود ساخته شده است، وگرنه محل دفن ایشان که دقیق مشخص نبود.

ابوحمزه می‌گوید: زکریای رازی یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین شخصیت‌ها در علم پزشکی و فلسفه بوده است، ولی هیچ نمادی از او در شهرری دیده نمی‌شود. فقط یک مجسمه به اسم زکریای رازی در میدان گمرک تهران وجود دارد که اصلا معلوم نیست به چه دلیل و با چه انگیزه‌ای این مجسمه را در آن منطقه قرار داده‌اند.

امیرمسیب رحیم‌زاده. مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرری ـ نیز این سخنان را تکرار می‌کند و به ایسنا می‌گوید که کشفی صورت نگرفته است. محل دقیق دفن زکریای رازی هم نه مشخص شده و نه جانمایی. حتی تا به حال مطالعات باستان‌شناسی با این محور و موضوع در منطقه فیروزآباد یا بخش قلعه نو کنونی صورت نگرفته است. جا دارد باستان‌شناسان مطالعاتی را در این‌باره انجام دهند.

او در پاسخ به این سوال که با توجه به وجود طرح این ادعا براساس کتاب حسین کریمان که در دهه ۵۰ منتشر شده و گفته می‌شود کشف و ادعای تازه‌ای رخ نداده است، چرا میراث فرهنگی تا کنون روی این موضوع مطالعات و تحقیقاتی نداشته است، اظهار می‌کند: به هر حال از دهه ۴۰ و ۵۰ کاری صورت نگرفته است، اما درنظر بوده که انجام شود. ضمن این‌که امامزاده شعیب همان محدوده‌ای که به عنوان محل دفن زکریای رازی گمانه‌زنی شده، قبلا در فهرست آثار ملی ثبت شده است اما خیلی جزئی و تخصصی وارد قضیه نشده‌اند و موضوع هم مغفول مانده است. ما اعلام کرده‌ایم درصورت تامین اعتبار بررسی و مطالعات آغاز می‌شود.

رحیم‌زاده درباره تامین امنیت محدوده محل دفن زکریای رازی اظهار می‌کند: آن منطقه متولی دارد که اوقاف است و تامین امنیت آن را باید به عهده بگیرد. هرچند یگان حفاظت میراث فرهنگی نیز در هفته چند نوبت در محدوده تمام آثار ثبت‌شده گشت دارد و حتما دقت لازم می‌شود.

زکریای رازی پزشک ایرانی متولد ۲۵۲ هجری قمری (۸۶۵ میلادی) در ری بود که در زمینه‌های شیمی، فیزیک و فلسفه پژوهش‌های ارزنده‌ای داشت. در اسناد تاریخی آمده که او مدتی به زرگری مشغول شد و سپس به کیمیاگری روی آورد. در جریان کار با موادشیمیایی چشمش آسیب دید. او در سنین بالا علم طب را آموخت. رازی برای آموزش بیشتر به بغداد سفر کرد و در بیمارستان آن‌جا در طب استاد شد. بعدها ریاست بیمارستان معتضدی در عراق را به عهده گرفت و پزشک نخست آن‌جا شد. پس از مرگ معتضد، خلیفه عباسی به ری برگشت و رییس بیمارستان ری شد و تا پایان عمر در این شهر ماند.

رازی اولین پزشکی بود که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان کرد. او در ارائه نظریه ایمنی اکتسابی پیشگام بود. در اسناد پزشکی آمده که او نخستین پزشک دوره خود بود که تشریح جسد انسان، استخوان‌ها، عضلات، مغز و بعضی از شعب اعصاب را در سر و گردن، توضیح داد. او در شیمی استاد بود و الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اکسیدارسنیک و اسید سیتریک از کشفیات رازی شناخته می‌شود.

در کتاب آثار بازمانده از ری قدیمِ حسین کریمان درباره محل دفن زکریای رازی نوشته شده است: «در دیه فیروزآباد بقعه‌ای قدیمی وجود دارد که اهل محل آن‌جا را به نام بقعه امامزاده شعیب فرزند امام موسی کاظم (ع) می‌شناسند. با توجه به این حقیقت که آن حدود در قدیم هرگز شیعه‌نشین نبوده است تا فرزندی از امام را در آن‌جا مدفون سازند، (رک: ری باستان، ج ۲، فصل دوم از باب دوم) و نیز ظاهرا در کتب رجال و انساب و تراجم احوال مورد استفاده، ذکری از فرزندی به این نام از آن امام بزرگوار که در شهر ری مدفون شده باشد، درج نشده و از سویی شیبانی محمدبن حسن، فقیه بزرگ حنفی و یار ابوحنیفه در آن حدود مدفون شده است (رک: ری باستان، ج ۱ ص ۴۴۳، ج ۲ نقشه مقابل ص ۸۸) می‌توان چنین پنداشت که پس از آغاز خرابی و متروک ماندن ری و رواج مذهب شیعه، اندک اندک کلمه شیبانی به شعیب که قرابت مختصر لفظی دارند تصحیف یافته است. اگر این حدس رویی در صورت داشته باشد باید مدفن بسیاری از بزرگان سنی‌مذهب مدفون در ری، چون هشام بن عبداله و محمدبن زکریا و امثال این دو را در آن حدود جست‌وجو کرد... در حدود محل بیمارستان قدیمی ری ـ پهنه جنوبی و جنوب شرقی ری قدیم یا حوالی دیه فیروزآباد و قلعه نو و تپه میل کنونی، در میان آثار نامکشوف باستانی (شاید) نشانه‌ای از گور وی به دست آید.»