انتشار کتاب «زبان‌شناسی مازندرانی» همزمان با روز جهانی زبان مادری

به گزارش ایرنا، امروز سوم اسفند مقارن با ۲۱ فوریه روز جهانی زبان مادری است که سال ۲۰۰۸ از سوی سازمان فرهنگی بین‌المللی یونسکو با هدف احیا، حفظ و ترویج زبان‌های اقوام مختلف دنیا به این نام ثبت شد. همزمان با این روز دکتر محمدصالح ذاکری زبان‌شناس و پژوهشگر زبان و ادبیات کتاب «زبان‌شناسی مازندرانی؛ هفت گفتار درباره زبان مازندرانی» را منتشر کرد که ابعاد مختلفی از این زبان را برای پژوهشگران و مخاطبان کتاب بیان کرده است.

در این کتاب اطلاعات گوناگونی درباره اجزای زبان مازندرانی ، جایگاه آن در تاریخ و اسناد تاریخی و وضعیتش در دوره‌هایی از تاریخ ارائه شده است.

در توضیح پشت جلد این کتاب پژوهشی نوشته شده است: «هر زبان در بردارنده بخشی از میراث بشری است که در طول قرن‌ها زندگی انسان‌ها شکل گرفته و به شکل امروزی به ما رسیده است. از دست رفتن هر زبان به منزله از دست رفتن بخشی از میراث بشری محسوب می‌شود. در قرن بیستم گروهی به دنبال یکسان‌سازی فرهنگی بودند و برای همین طرح جهانی‌سازی را ترویج و تشویق می‌کردند. اما مدتی است که بشر به این نتیجه رسیده که دنیای ما بدون تنوع فرهنگی و زبانی بسیار خسته‌کننده و ملال‌آور خواهد بود. به همین خاطر در حال حاضر تلاش‌های زیادی در عرصه جهانی برای حفظ و تقویت زبان‌های محلی در حال انجام است.»

این کتاب که توسط انتشارات «میرماه» به بازار کتاب عرضه شد، شامل هفت گفتار است که در هر گفتار مباحثی تخصصی پیرامون زبان مازندرانی گنجانده شده است.

هفت گفتار

 گفتار نخست به تاریخ زبان مازندرانی پرداخته است که در آن مباحثی مانند خاستگاه زبان مازندرانی، دوران تاریک زبان مازندرانی، زمینه‌های پیدایش ادبیات مازندرانی، واژگان و ترکیبات مازندرانی،دیوان شاعران طبری، جمله‌های مازندرانی و آثار نوشته شده به زبان مازندرانی قرار دارد.

در گفتار دوم که «نام‌گذاری زبان مازندرانی» است مطالب متعددی از جمله نام زبان مازندران در تاریخ، ریشه‌های علت گیلکی نامیده شدن زبان مازندرانی و گسترش معنایی زبان شرح داده شد.

گفتار سوم که «زبان معیار مازندرانی » نام دارد، به مسائلی مانند ضرورت معیارسازی در زبان مازندرانی با استفاده از ظرفیت رادیو و تلویزیون و فضای مجازی، چاپ روزنامه و کتاب به زبان مازندرانی و آموزش زبان مازندرانی در مدارس و دانشگاه‌ها و مراحل رسیدن به زبان معیار در زبان مازندرانی پرداخته شده است.

گفتار چهارم «تغییرات ساختاری در زبان مازندرانی» نام دارد که پژوهشگر در آن به توصیف مؤلفه‌های رده‌شناختی ترتیب واژه‌ها در زبان مازندرانی، تفاوت رده‌شناختی زبان مازندرانی با زبان فارسی و همچنین مبحث کاربرد مؤلفه‌های ترتیب واژه در بین گویشوران نسل قدیم و جدید می‌پردازد.

«جاینام‌های مازندرانی» عنوان گفتار پنجم این کتاب است که در آن مطالبی پیرامون شفافیت و تیرگی در زبان، عوامل ایجاد تیرگی در جاینام‌های مازندرانی، تغییر آوایی، تغییر صرفی، تغییر معنایی، تغییر نوشتاری، عوامل ایجاد شفافیت معنایی در جاینام‌ها، استفاده از نام اشخاص، اقوام و مشاغل در جاینام‌ها و پیامدهای تیرگی معنایی در جاینام‌های مازندرانی منتشر شده است.

ذاکری در گفتار ششم سراغ سریال پایتخت و حاشیه‌های مربوط به انتقادهای مطرح شده به سازندگان این سریال مبنی بر نادرست جلوه دادن زبان مازندرانی هم رفته و گفتاری با عنوان «زبان مازندرانی و سریال پایتخت» را تألیف کرده است. در این گفتار ابتدا به پیشینه موضوع پرداخته شده و سپس مباحثی مانند مبانی نظری، بررسی سریال پایتخت و دیدگاه‌های موافقان سریال پایتخت مطرح شد.

گفتار هفتم کتاب نیز به معرفی پایان‌نامه‌های مازندرانی ارتباط دارد که در آن پایان‌نامه‌های مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری که درباره زبان مازندرانی تألیف شده‌اند معرفی شده است.

معرفی علمی زبان مادری

نویسنده این کتاب با بیان این که از حدود ۱۰ سال پیش تا کنون مطالعات و پژوهش‌های جدی درباره زبان مازندرانی را آغاز کرده است، گفت: بیش از ۱۰ سال است که بیشتر اوقاتم را صرف مطالعه و پژوهش در مورد زبان مازندرانی کرده‌ام که نتیجه این پژوهش‌ها کتاب «ژبان‌شناسی مازندرانی» است.

دکتر محمدصالح ذاکری اظهار کرد: فعالیت‌هائی که با هدف حفظ فرهنگ‌ها و زبان‌های بومی صورت می‌گیرد، معمولاً با دو رویکرد انجام می‌شود. گروهی بر اساس انگیزه‌های قوم‌گرایانه و تعصب‌آمیز، سعی بر نشان دادن برتری خود بر دیگران دارند. در این رویکرد، از هر نوع ابزاری مثل اغراق و غلو برای رسیدن به این خواسته استفاده می‌شود. این نوع فعالیت‌ها اگر چه ممکن است به ظاهر در کوتاه‌مدت جلوه‌ای داشته باشد، امّا در دنیای امروز مورد پذیرش قرار نمی گیرد و اثرگذار و پایدار نخواهد بود.

وی رویکرد دوم را شناساندن توانمندی‌ها و داشته‌های یک جامعه با روش علمی عنوان کرد و افزود: این رویکرد، به دنبال اثبات برتری گروهی بر گروه دیگر نیست و قوم‌گرائی و تعصب را یکی از موانع پیشرفت در دنیای امروز می‌داند. هدف از این فعالیت، حفظ تجربه‌های همه اقوام در طول قرون و اعصار است که به عنوان بخشی از میراث بشری، نه فقط به یک قوم که به کلّ بشریت تعلق دارد. تلاش من این بود که در چارچوب رویکرد دوم عمل کرده و با پشتوانه دانش زبان‌شناسی، به شناخت و شناساندن بخشی از میراث بشری در منطقه خویش کمک کنم.

پاسخ به پرسش‌ها درباره زبان مازندرانی

نویسنده کتاب «زبان‌شناسی مازندرانی» خاطرنشان کرد: در این کتاب سعی شده به بخشی از پرسش‌هائی که در افکار عمومی در مورد زبان مازندرانی وجود دارد پاسخ داده شود. از جمله اینکه زبان مازندرانی چه پیشینه‌ای دارد؟ زبان معیارِ مازندرانی کدام است؟ با توجه به روند همگرایی زبان مازندرانی با فارسی، آینده این زبان چه می‌شود؟ همانطور که این پرسش‌ها نشان می‌دهد در این کتاب، مجموعه‌ای از پژوهش‌های نگارنده گنجانده شده که هر کدام به گونه‌ای با زبان مازندرانی ارتباط دارد و به جنبه‌های مختلف تاریخی و اجتماعی این زبان در گذشته و حال می‌پردازد.

ذاکری درباره موقعیت کنونی زبان‌های محلی ایران نیز تصریح کرد: زبان‌های محلی ایران که بخشی مهم از میراث معنوی و فرهنگی کشور به شمار می‌روند، در چند دهه گذشته به شدت تضعیف شده‌اند و به مرور به سمت نابودی پیش می‌روند. عوامل مختلفی در وقوع این پدیده نقش داشتند؛ تشدید روند «جهانی شدن»، توسعه ارتباطات، همگانی شدن آموزش و پرورش و حضور سازمان‌یافته در دورترین نقاط کشور باعث شده زبان‌های محلی به صورت مداوم و گسترده در تماس زبانی با زبان رسمی کشور قرار گیرند. این ارتباط زمینه تحولات زبانی را بیشتر کرده است.

تهدیدهای زبان مازندرانی

این زبان‌شناس خاطرنشان کرد: زبان مازندرانی هم به عنوان یکی از زبان‌های محلی ایران، تحت تاثیر این روند در دهه‌های اخیر در معرض خطر قرار گرفته است. زبان‌شناسان معتقدند یک زبان زمانی در خطر قرار می‌گیرد که سخنگویان آن زبان، از به کار بردن آن دست بردارند و آن را در موقعیت‌های ارتباطی محدودی به کار ببرند و از انتقال و آموزش آن به نسل‌های بعدی خودداری کنند.

وی درباره عوامل رها کردن زبان مادری توسط اقوام نیز تصریح کرد: عامل مهمی که باعث می‌شود اهل یک زبان به طور خودخواسته زبان مادری خویش را رها کنند، این است که احساس می‌کنند زبان‌شان دیگر ارزش و اعتباری ندارد و در دنیای امروز، از کارآیی لازم برخوردار نیست. به همین خاطر در اثر فشار اجتماعی به زبان‌های دیگری روی می‌آورند که دارای ارزش و اعتبار بالاتری هستند و استفاده از آن‌ها زمینه‌ساز کسب موقعیت‌های اجتماعی بهتر می‌شود. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل در این که مازندرانی‌ها زبان محلی خود را کنار می‌گذارند همین نگرش منفی است.

کتاب «زبان‌شناسی مازندرانی» در ۳۵۲ صفحه و شمارگان ۵۰۰ جلد با قیمت ۸۰ هزار تومان به بازار کتاب عرضه شده است.