آیا انسان فقیر، ضامن بقاء دولت هاست؟

عصر ایران؛ سجاد بهزادی- طبقه متوسط "فقیر شده یا فقر زده" یکی از نشانه های طبقه متوسط جامعه ایران است که سال‌هاست نسبت به آن هشدار داده می شد. بر این اساس نویسنده با تبیین وضعیت طبقه متوسط در جامعه بحران زده امروز ایران، در هریادداشت که همگی مستقل از هم نوشته می شوند، پرسشی را مطرح می کند:

آیا انسان فقیر، ضامن بقاء دولت هاست؟

بعضی از گفتارها و نظریه ها ناظر بر این موضوع است که فقیر ماندن ملت ها، نوعی سیاست حکومت داری است و گفته می شود در برخی از جوامع توسعه نیافته بر روی این سیاست برنامه ریزی و تمرکز وجود دارد.

پاول کوزینسکی (Pawel Kuczynski) هنرمندی لهستانی اعتقاد دارد "فقر آفت آگاهی‌ست. انسان گرسنه در درجه نخست هدفی جز سیر شدن شکم ندارد. چون غم نان اجازه نمی دهد که انسان به تماشای جهان بنشیند. در زندگی عمیق شود. کتاب بخواند، یاد بگیردو آگاهی‌اش را بالا برده و به جهان اطراف خود بیاندیشد. آدمی در نتیجه ی زندگی فقیرانه پا را فراتر از جهل نمی گذارد. به همین دلیل است که گرسنه نگه داشتن اکثریت ملتی، ضامن بقای طبقات حاکمه است. چیزی که با فقر یکجا جمع نمی شود، آگاهی است"

این عبارت کوزینسکی اهمیت طبقه را در جامعه روشن می کند. جامعه ای که دارای طبقه متوسط کوچک و طبقه پایین و فقیر فربه ای هست ساختارها را به گونه ای غیر طبیعی به جلو هدایت می کند.

این مسئله مطالعه در ساخت طبقاتی جامعه را سودمند می کند و کلید فهم و تبیین بسیاری از رفتارهای اجتماعی را به ما می دهد.اگر رفتار اجتماعی جامعه فقیر ایران به گونه ای پیش رود که در نتیجه فقر، آرزویی فراتر از نان شب وجود نداشته باشد به نفع هیچ گروه و سیستمی نخواهد بود.

البته با نگاهی به نحوه عملکرد و تحرکات طبقة متوسط طی چهار دهه از حیات جمهوری اسلامی، نشان می دهد که طبقه متوسط جامعه ایران علیرغم فقیر شدن، حداقل تا همین چند سال پیش هرگز در نیازهای معیشتی متوقف نماند و متاثر از جریان های روشنفکری، آمال وآرزوهای خود را رها نکرد و همواره به توسعه سیاسی نیز اعتناء داشته است.

نکته مهم این که، طبقة متوسط بیش از آن که متکی به قدرت و ثروت باشد، متکی به منزلت و حیثیت اجتماعی است؛ این طبقه با حضور معنادار خود در دانشگاه های ایران و پیروی از محیط دانشگاهی و علاقمندی به حضور در حوزه عمومی همچنان به دنبال منزلت است.

طبقه متوسط جدید ایران که بعد از انقلاب شکل گرفته است تا حدودی متاثر از نوگرایی ، مدرنتیته و با محوریت روشنفکری بوده است. این طبقه که امروز بسیار فقیر شده اگر چه در تنگاهای معیشتی گرفتار است اما بر اساس چارچوب نظری ماکس وبر و آنتونی گیدنز، تنها ثروت نیست که برای آنها ملاک باشد و بلکه منزلت و قدرت (موقعیت اقتصادی، اجتماعی در کنار توانمندی و تخصص) نیز در میان طبقه متوسط فقیر شده ایران می توان جستجو کرد؛ حتی اگر بسیاری از این افراد به لحاظ اقتصادی و درآمدی ناتوان شده باشند.

هر چه برهه سخت کنونی برای طبقه متوسط سقوط کرده ایران و احساس سرخوردگی که در این چند ساله گریبانگیر آن بوده است، طولانی تر شود باید منتظر روزهای بحرانی تری بود. باید کاری کرد این طبقه بار دیگر به دنبال مشارکت های سیاسی و مدنی خود نقش آفرینی کند تا با امید و انرژی، موتور حرکت جامعه در مسیر توسعه روشن شود.

دولت ها وسیستم کنونی به خوبی می دانند که طبقة متوسط جامعه امروز ایران، از نظر اقتصادی در حد طبقات پایین تنزل یافته و از نظر قدرت، بیرون از حکومت سیاسی است.

اندک منزلت اجتماعی این طبقه که همچنان به طور نسبی حفظ شده است را حداقل ویران نکنید تاحوزه عمومی و مدنی ناقصی که وجود دارد به طور کامل از آنها تهی نگردد.

ضرب المثل قدیمی ست که اگر "از اسب افتاده ایم، زنهار که از اصل نیفتیم!" شاید فقر، آفت آگاهی باشد؛ اما فقیر بودن یک ملت به تنهایی ضامن بقاء یک سیستم نیست، حتی اگر فقر، به خُرد شدن "منزلت" ها رسیده باشد و ملتی را کامل زمین گیر کند.

بیشتر بخوانید:

ساخت طبقه متوسط دست پرورده

دولت رانتیر و مسئلۀ طبقه متوسط

نسبت طبقه متوسط با توسعه چیست؟

طبقه متوسط و جامعه بحران زده ایران (1)

تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس: جامعه ایرانی در حال فرونشست است/ اصولگرایان از درک این وضعیت ناتوان هستند و همه‌چیز را در قدرت و دولت خلاصه می‌کنند

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر