ناصر تقوایی ؛ استاد فیلم نساختن به هر قیمتی

عصر ایران ؛ کاوه معین‌فر - 21 تیر زادروز استاد ناصر تقوایی فیلمساز مطرح سینمای ایران است. فیلمسازی 81 ساله که با 6 فیلم سینمایی (آرامش در حضور دیگران، صادق کُرده، نفرین، ناخدا خورشید، ای ایران، کاغذ بی‌خط) و یک سریال بلند (دایی جان ناپلئون) و چند فیلم مستند به جایگاه رفیعی در سینمای ایران دست یافته است.

در حین نوشتن این یادداشت گفتم یک جستجو کنم تا مطمئن شوم که 21 تیر زادروز استاد است دیدم در ویکی پدیا نوشته است 22 تیر ، حتی مصاحبه ای دیدم که از زبان استاد نوشته بود: «تولد من روز 22 تیر است» مطمئن شدم که فردا باید آن را منتشر کنم، بعد از ساعاتی خانم مرضیه وفامهر همسر آقای تقوایی عکسی از کارت ملی استاد را منتشر کرده و نوشت که :

« از آنجا كه رسانه هايى تاريخ تولد ايشان را اشتباه و يك ايام تقوايی‌يه بوجود آورده اند كه از ١٨ تير آغاز و تا ٢٢ تير تبريكات ارسال مى شود، كارت ملى ايشان را اشتراك مى گذارم كه بيش از يك روز عذاب نكشد وجدان ملى و سينمايى من يا آنها كه آگاهند توقيف تقوايى چه حرمان گدازنده اى ست و اين تنها راه تسلى بخشيدن من به قلبهاى مجروح است.»

بنابر این سند مطمئن شدم که 21 تیر باید این یاداشت را منتشر می کردم ولی حال که این گونه گشت امیدوارم که این بحثی که نوشتم باعث شود سالروز استاد تقوایی در منابع به درستی ذکر گردد.

گذشته از این حرفها واقعا برای 81 سال سن استاد، تعداد فیلم‌ها و تولیدات ناصر تقوایی بسیار کم است اما سبک خاص و دانش بالای او از سینما باعث شده است که همواره یکی از تاثیرگذارترین سینماگران ایرانی به شمار آید.

از ساخت آخرین فیلم او 21 سال گذشته، چرا تا این اندازه کم کار بوده است؟ به خواسته خود و ناسازگاری ایام با او و البته او هم با ایام. ناصر تقوایی پس از انقلاب پروژه عظیم کوچک جنگلی نوشته خودش را در سال۱۳۶۲ نیمه‌کاره گذاشت (بهروز افخمی آنرا ادامه داد) .

دو پروژه مشهور «زنگی و رومی» (۱۳۸۱) و «چای تلخ» (۱۳۸۲) نیز همچنان ناتمام رها شده‌اند. تقوایی در دی ماه سال ۱۳۸۲ فیلم جنگی چای تلخ را کلید زد، اما به دلایل مالی، سانسور و عدم حمایت مراکز دولتی نیمه‌کاره ماند.

رضا درستکار (منتقد با سابقه) در نوشته‌ای به خوبی درباره ناصر تقوایی قلم زده است:

« از «ای ایران» به این سو، که در سال ۱۳۶۸ ساخته شد، تنها یک فیلم دارد و دیگر فیلمی نساخته! مگر می‌توان این همه برهوت را در آبادانی سینمایی که داشت تحمل کرد! کدام یک از ما تاب این همه سکوت را داریم؟

یک فیلمساز در طول ۴۳ سال، فقط ۳ فیلم در کارنامه اش موجود است و از این همه جفایی که رخ داده، هیچ دم نمی‌زند؟!

از خطه خوزستان رشید برخاسته و حق آب و گل دارد؛ «ناخدا خورشید»، «اربعین»، «زار»، «نخل» و «مشهد اردهال» و این همه اثر مفخم و ارزشمند را به حافظه تصویری ملت ایران افزوده.

و البته سریال بی‌نظیر و فراموش‌نشدنی «دایی جان ناپلئون» که بی نیاز از تعریف است و فیلم گرانسنگ «آرامش در حضور دیگران» و ...

به پشتوانه آثارش، او بهتر از هر کس دیگری از این وضعیت هندسی در حال شکل، سر درمی‌آورد و اطلاع دارد و بیش از همه به جعلی بودن بسیاری از اتفاقات واقف است.

سال می‌آید و می‌رود و در مزرعه این وادی، کرور کرور فیلم ساخته می‌شود که گاهی به اندازه و مناسب و مارکت‌دار هم هست بحمداله، اما دریغ از ذره‌ای جوهر و گوهر ایرانی که آدم حس کند ...؛ آن وقت فیلمساز اصلی ما، طلایه‌دار فهم وضعیت موجود، خانه نشین شده است!

[...] او این فتنه و بازی و رقابت و دویدن و هلاک شدن برای پول را خیلی خوب می‌شناسد، خوابیدن و دریدن و بیدار شدن برای پول، ... و عطشی که به جان برخی‌ها افتاده! و هدفش تهدید بنیان‌های اصیل فرهنگی این سرزمین است! تقوایی مرد این وادی است و می‌تواند برملا کند... به آرامش در حضور دیگران و دایی جان ... مراجعه کنید، او قبل‌تر این استقرار و پایگاه انهدام را با هوشمندی نشان داده...

تقوایی عزیز باید فیلم بسازد و یاور این ملت باشد، کاش همه ما بدانیم، مسئولان که نمی‌دانند، و خود باعث گوشه‌نشینی و عزلت و سکوت این بزرگ‌مرد هستند. کاش ما ملت قدرش را بدانیم، کاش قدمی برداریم ...»

نقل است که روزی شاگردی از استاد پرسید که: «آقای تقوایی در همه جا از شما به عنوان یکی از اساتید سینمای ایران یاد می‌کنند امکانش هست به ما بگویید راز این موفقیت شما در چیست؟»

تقوایی در جواب گفته است : « فکر نکنید این جایگاه به خاطر فیلم‌ها و کارهایی که ساخته‌ام به دست آمده است، اتفاقا من با کارهایی که نساختم تقوایی شدم».

دقیقا درست گفته است چون هیچ وقت نان به نرخ روز خور نبود ، هیچ وقت حاضر نشد ذره‌ای از خواسته و تعهدی که نسبت به سینما داشت پا پس بکشد، هیچ گاه خود را در موقعیت حالا این رابسازیم تا ببینیم بعد چه می‌شود قرار نداد و همیشه بر سر همان عهد و آرمانی ماند که بود، به همین دلیل هیچ فیلم ناموجهی در کارنامه‌اش وجود ندارد. 

تقوایی عصاره این کلام است که به هر قیمتی فیلم نساخت. قطعا فقط خود او می‌داند برای چنین تصمیمی چه سختی‌ها کشیده است. ولی او با این نساختن‌ها ماندگار شد، چون بهتر و بیشتر از بسیاری دیگر می‌توانست فیلم بسازد ولی نساخت. 

به امید سلامتی و فیلم‌سازی استاد ناصر تقوایی همانگونه که خود دوست دارد.

بیشتر بخوانید:

تصویری جدید از ناصر تقوایی فیلمساز برجسته سینمای ایران (عکس)

واکنش همسر ناصر تقوایی به شایعه وخامت حال استاد

مرگ نویسندۀ دایی‌جان ناپلئون؛ «کار، کار اینگیلیسی‌هاست!»

درگذشت صفدر تقی‌زاده / کاشف استعداد ناصر تقوایی

10 شخصیت مرد ماندگار سینمای بعد از انقلاب

مافیای سینما ؛ هیولایی که ذائقه مخاطب را بلعیده است

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر