تحلیل شورای روابط خارجی آمریکا از میزان نفوذ ایران در عراق

نشریه شورای روابط خارجی آمریکا در مطلبی به قلم "کالی رابینسون" به ارزیابی میزان نفوذ ایران در عراق پرداخته و این نفوذ را ساختاری، تاریخی و بسیار پیچیده تر از آن دانسته که بشود با مداخلات خارجی از سوی قدرت هایی چون ایالات متحده آن را محدود یا بی اثر کرد.

به گزارش عصرایران، در این مطلب با نگاهی به اهداف و منافع ایران در عراق آمده است:

ایران از زمان سقوط رژیم صدام حسین در سال 2003 عمیقا درگیر سیاست عراق بوده است. بیش از 12 حزب سیاسی عراقی با ایران ارتباط دارند که ادعا می شود ایران گروه های شبه نظامی همسو با این احزاب را تامین مالی و آموزش می دهد. برخی از گروه های شبه نظامی تحت چتر "حشد الشعبی" عراق با رهبر معظم ایران، آیت الله علی خامنه ای بیعت کرده اند. این گروه ها تاکنون مخالفان رابطه با ایران را در عراق سرکوب کرده و توانسته اند باقی مانده نیروهای آمریکایی از عراق را از این کشور بیرون کنند. 

از زمان بیرون راندن دولت خودخوانده اسلامی (داعش) در سال 2017، شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران به طور مکرر به 2500 نیروی آمریکایی که در یک ظرفیت غیر رزمی و مستشاری در عراق مانده‌اند، حملاتی را انجام داده‌اند.

دو منفعت عمده باعث دخالت ایران در عراق می شود. اولین مورد، جلوگیری از دشمنی مجدد دولت بغداد با تهران است، همانطور که عراق در دوران صدام به ایران حمله کرد و جنگ 8 ساله این دو کشوررا آغاز کرد. حدود یک میلیون ایرانی و  رقمی بین 250 تا 500 هزار عراقی در این درگیری جان باختند، که طبق گزارش ها، عراق در طی این جنگ بارها از سلاح های شیمیایی علیه ایران استفاده کرد. هدف دوم ایران بیرون راندن نیروهای آمریکایی از عراق و منطقه است.

در همین حال، تعداد انگشت شماری از گروه های مخالف (مسلح تروریستی) کرد که از فعالیت در خاک ایران منع شده اند، در شمال عراق مستقر هستند. ایران گاهی حملاتی را علیه این گروه‌ها در خاک اقلیم کردستان عراق به راه انداخته است، اخیرا نیز زمانی که گروه های فرقه دموکرات کردستان و کومله از تظاهرات ضددولتی اخیر در کردستان حمایت کرده و در آن مشارکت کردند، نیروهای سپاه حملاتی را به مقرها و مواضع این گروه ها در شمال عراق ترتیب داده است.

چقدر جریان مقاومت ضد ایرانی در عراق جدی است؟

مساله مداخله ایران یکی از دلایل تظاهرات گسترده ضد دولتی بود که در سال 2019 در عراق آغاز شد، زمانی که معترضان تهران را به دلیل حمایت از سیستم فاسد حکومتی که در دوران پس از صدام ایجاد شده و همچنین علیه فعالیت های شبه نظامیان حشد الشعبی در عراق، محکوم کردند. 

این اعتراضات در نهایت به بن بست سیاسی 1 ساله پس از انتخابات 2021 عراق منجر شد. یک جناح در آن مبارزه، به رهبری روحانی قدرتمند "مقتدی صدر"، هم با دخالت ایالات متحده و هم ایران مخالفت کرده است. اما بلوک صدر نتوانست مانع از تعیین "السودانی" توسط قانونگذاران عراقی به عنوان نخست وزیر در اکتبر 2022 شود و سودانی اکنون فرصت تشکیل دولت را دارد.

بعلاوه، بسیاری از عراقی ها، از آیت الله العظمی "علی سیستانی" مرجع تقلید متولد ایران که از یک رویکرد " بی سروصدا" پیروی می کند که در آن روحانیون به طور رسمی در سیاست شرکت نمی کنند، احترام گذاشته و از او تقلید می کنند. 

او تاکنون هیچ موضع علنی در مورد اینکه آیا عراق باید از حکومت دینی ایران تقلید کند یا خیر، اتخاذ نکرده است.

روابط خارج از سیاست دو کشور چقدر قوی است؟

ایران و عراق به واسطه دین، فرهنگ و جغرافیا پیوندهای ناگسستنی دارند. "برهم صالح" رییس جمهوری سابق عراق در جریان یک سخنرانی خود در شورای روابط خارجی آمریکا در سال 2021 در این باره گفت:" شما به سادگی نمی توانید عراق و ایران را از هم جدا کنید." 

سالانه میلیون ها زائر ایرانی برای زیارت مقابر امامان شیعه به شهرهای کربلا و نجف می روند و این دو شهر مذهبی برای ایرانی ها بسیار مورد احترام است. طبق گزارش‌ها، در سال‌های اخیر، تهران میلیون ها دلار برای بازسازی برخی از این زیارتگاه‌ها هزینه کرده است. پیش از آن، ایران صدها هزار عراقی را که از دیکتاتوری صدام گریخته بودند، پذیرفت که بسیاری از آنها پس از سرنگونی صدام به کشور خود بازگشتند.

این دو کشور همچنین روابط تجاری بسیار گسترده دارند. عراق پس از چین دومین شریک تجاری بزرگ ایران در سال 2021 بود. روابط تجاری  دو کشور در اعتراضات سال 2019 عراق، زمانی که تظاهرات کنندگان عراقی از گسترش بازار کالاهای بی کیفیت ساخت ایران در کشورشان انتقاد کردند، توجه ها را به خود جلب کرد. 

عراق مدت‌هاست که برای واردات گاز طبیعی و برق به ایران متکی بوده است و ایالات متحده آن را از تحریم‌های بخش انرژی ایران معاف می‌کند. این کشورها همچنین منابع آبی مشترکی دارند که می تواند به نقطه اختلاف هم تبدیل شود زیرا اثرات تغییرات آب و هوایی و سدسازی های ایران، جریان ورود آب را به حوزه های پایین دستی در عراق محدود می کند.

این رابطه برای ایالات متحده و دیگر قدرت ها چه معنایی دارد؟

از زمان پایان اشغال هشت ساله عراق، ایالات متحده به دنبال یک دولت عراقی قوی است که بتواند در برابر تهدیدات حاکمیت این کشور، از جمله تهدیدات ایران، مقاومت کند و واشنگتن بتواند روابط دوستانه خود با آن را حفظ کند. حفظ دسترسی ایالات متحده به منابع عظیم انرژی عراق نیز اولویت دیگر واشنگتن است. اگرچه دولت فدرال عراق اوایل سال جاری قراردادهای شرکت های نفتی آمریکا در کردستان عراق را باطل کرد، اما ایالات متحده هنوز سرمایه گذاری های بزرگی در بخش انرژی منطقه دارد.

 در نهایت، با وجودی که واشنگتن و تهران هر دو به دنبال گسترش نفوذ در عراق هستند، اما آمریکا در این رقابت با ایران همیشه وضعیت نامناسب تری داشته است. کارشناسان داخل و خارج از منطقه می گویند که رهبران عراقی ایران را شریک قابل اعتمادتری نسبت به ایالات متحده می دانند و برنده جنگ قدرت کنونی عراق احتمالا به دنبال متعادل کردن روابط با واشنگتن و تهران خواهد بود.

کشورهای دیگری که مشتاق مهار ایران هستند می توانند با افزایش همکاری خود با عراق، نفوذ ایران را کاهش دهند. برای مثال، پس از دهه‌ها روابط پرتنش با بغداد، عربستان سعودی رقیب ایران در تلاش است تا به عراق کمک کند تا به عنوان بخشی از تلاش گسترده‌تر برای تقویت روابط، کمتر به برق ایران وابسته شود. 

حتی در بحبوحه بن بست سیاسی، بغداد همچنان به دنبال روابط قوی تر با سایر دولت های عربی و ایفای نقش میانجی در درگیری های منطقه ای، از جمله با تلاش برای اصلاح روابط بین ریاض و تهران بود. برخی از تحلیلگران استدلال می کنند که این تلاش ها می تواند به عراق کمک کند تا جایگاه خود را در منطقه ارتقا دهد و از سایه ایران خارج شود.

چشم انداز رابطه تهران- بغداد چیست؟

ایران از اواخر سپتامبر امسال (شهریور) درگیر تظاهرات و ناآرامی های داخلی خود شده است. اگر این اعتراضات باعث تغییر قابل توجهی در حکومت این کشور شود، این مساله می تواند دخالت آن کشور در عراق را متحول کند. اما در صورتی که تغییری خاص در عرصه حاکمیت در ایران روی ندهد و سودانی موفق به تشکیل حکومت شود، احتمالا در دوره سودانی روابط دو کشور همچنان مثل گذشته نزدیک و نزدیکتر خواهد شد. 

بیشتر بخوانید:

اینترسپت: چگونه ایران ، برنده جنگ آمریکا و عراق شد؟

عراق: درباره حمله موشکی به اربیل از ایران شکایت نمی‌کنیم

ورود بیش از ۲میلیون زائر ایرانی به عراق

رییس‌جمهور جدید عراق: نگاه ما به ایران به عنوان شریکی برای مصالح دو کشور است

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر