دربارۀ «خیزش افسران آزاد»

عصر ایران - «خیزش افسران آزاد» (Free Officers Movement) سازمانی نظامی-سیاسی بود که در سال 1938 در شهر منقیاد مصر با رهبری جمال عبدالناصر مصر بوجود آمد و در سال 1952 ملک فاروق پادشاه مصر را مجبور به کناره‌گیری کرد و یکسال بعد نیز نظام پادشاهی مصر را به جمهوری تغییر داد.

این حرکت را نهضت یا جنبش افسران آزاد هم ترجمه کرده‌اند و بسیاری نیز آن را با نام «سازمان افسران آزاد» (Free Officers Committee) می‌شناسند.

به هر حال این سازمان در سال 1952 ملک فاروق را از قدرت برکنار کرد و ملک فؤاد دوم پسر ملک فاروق پادشاه مصر شد اما چون ملک فؤاد خردسال بود، "مجلس نیابت سلطنت" در کنار "مجلس فرماندهی انقلاب مصر" عهده‌دار امور کشور شد.

ملک فاروق

برکناری ملک فاروق اگرچه کودتا بود ولی از اقدام سازمان افسران آزاد به عنوان "انقلاب مصر" یاد می‌شود. شاید چون اقدام آن‌ها به برکناری یک پادشاه منتهی نشد بلکه نهایتا نظام پادشاهی را هم در مصر سرنگون کرد.

در سال 1950، کیمتۀ اجرایی سازمان افسران آزاد 5 عضو داشت و بعدها تعداد اعضایش به 9 و 13 نفر افزایش یافت. اما پس از برکناری ملک فاروق، شمار افسران آزاد به چند صد نفر رسید.

پس از کودتای افسران آزاد، ملک فاروق برای همیشه مصر را ترک کرد و کمیتۀ اجرایی سازمان افسران آزاد به عنوان "شورای انقلاب رهبری" زمام امور را به دست گرفت. رهبری این شورا با جمال عبدالناصر بود که بعدا از 1956 تا 1970 رئیس جمهوری مصر بود.

از 18 ژوئن 1953 تا 14 نوامبر 1954 ژنرال نجیب محمد رئیس‌جمهور مصر محسوب می‌شد و ناصر از پشت پرده او را کنترل می‌کرد اما چون این دو به اختلاف خوردند، ناصر او را هم برکنار کرد و قدرت را مستقیما در اختیار گرفت و از 23 ژوئن 1956 رسما رئیس جمهوری مصر شد.

ژنرال نجیب محمد

در واقع سازمان افسران آزاد با رهبری جمال عبدالناصر، در فاصلۀ نوامبر 1954 تا ژوئن 1956 شرایط سیاسی کشور را برای برگزاری رفراندوم مربوط به تصویب قانون اساسی جدید و ریاست جمهوری ناصر مهیا کرد و این گونه بود که ناصر همه‌کارۀ مصر شد.

البته جمال عبدالناصر برای تملک قدرت، علاوه بر ژنرال نجیب محمد، عده‌ای دیگر از رقبایش در سازمان افسران آزاد را کنار زد. افسران وابسته به ژنرال نجیب، که پس از ترور ناکام جمال عبدالناصر در 26 اکتبر 1954 دستگیر شدند، 140 نفر بودند.

در مجموع کودتا/انقلاب سازمان افسران آزاد، به تاسیس دموکراسی در مصر منتهی نشد ولی راه را بر پیشرفت اجتماعی مصر باز کرد. به رسمیت شناخته شدن حق رای زنان در مصر، یکی از تحولات ناشی از اقدام انقلابی این سازمان بود.

همچنین سازمان افسران آزاد با دو گروه به شدت مخالف بود: اخوان المسلمین و کمونیست‌ها. گروه اول مرتجعانی بودند که با اصلاحات اجتماعی افسران سکولار حامیِ ناصر مخالفت داشتند، کمونیست‌ها نیز غالبا در اکثر کشورهای خاورمیانه به عنوان عناصر نامطلوب شناخته می‌شدند.

جمال عبدالناصر

مردم مصر احترام زیادی برای نظامیان کشورشان قائل‌اند و این تا حدی یکی از علل موفقیت برنامۀ سیاسی سازمان افسران آزاد در این کشور بود.

در مجموع باید گفت کنار زدن یک پادشاه مستبد سنتی و سکولار بودن افسران عضو این سازمان و موافقت آن‌ها با پاره‌ای اصلاحات اجتماعی لیبرالیستی، به لحاظ تاریخی تحولی مثبت در مصر بود اما جمال عبدالناصر و یارانش اساسا در پی تاسیس یک نظام سیاسی دموکراتیک نبودند.

شاید هم با توجه به نفوذ قابل توجه اخوان المسلمین در مصر، حرکت به سمت تاسیس دموکراسی در مصر در آن دوران، اقدامی زودهنگام بود که نتیجه‌ای جز دزدیده شدن قدرت از سوی مرتجعین اخوان المسلمین در پی نمی‌داشت.

تاریخ سیاسی جهان نشان داده است گروه‌هایی که اساسا با لیبرالیسم و دموکراسی مخالف‌اند، قدرت را با استفاده از انتخابات آزاد بدست می آورند ولی بعدا حاضر نمی‌شوند قدرت را با انتخابات آزاد به دیگران واگذار کنند.

در واقع دموکراسی با وجود انبوهی از شهروندان مخالف ارزش‌های لیبرال‌دموکراتیک، محقق نمی‌شود. به همین دلیل باید گفت که افسران سکولار سازمان افسران آزاد، در قیاس با سنت‌گرایان واپس‌گرای اخوان المسلمین، نیروی سیاسی مترقی‌تری بودند و در غیاب دموکراسی، لااقل مصر را در مسیر "پیشرفت" و آزادی‌های اجتماعی بیشتر قرار دادند.

بیشتر بخوانید:

«کشور حائل» یعنی چه؟

آیا حسد پلی به سوی سوسیالیسم است؟

روایت هیأت مصری از سفر به ایران ، قسم احمدی نژاد و وعده صالحی: انتقاد از فیلتر فیس بوک و توئیتر / حتی یک گدا هم ندیدیم

موشک های مصر ؛ از تبلیغات توخالی عبدالناصر تا جنگ اوکراین! (+ فیلم)

«سیسی» پا جای پای «ناصر» می گذارد؟

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر