عرفه؛ روز بازگشت به خداوند برای مسلمان و غیر مسلمان/ توبه پس از پرداخت حقوق مردم

    آیت‌الله محمد یعقوبی (‌مرجع تقلید شیعیان)

  به مناسبت روز عرفه دفتر آیت‌الله شیخ محمد یعقوبی این متن را به قلم این مرجع تقلید شیعه ساکن نجف (عراق) در اختیار عصر ایران قرار داده است:

  یکی از رویه‌های مجامع بین‌المللی این است که برای بزرگ‌داشت برخی از امور که برای بشر دارای اهمیت است روزی را به نام آن اختصاص دهند و آن روز را به نام آن نام گذاری کنند تا در سالگردهای آن امور مربوط به آن را بررسی کنند و کارهای انجام شده و مشکلات و چالش‌های پیش آمده و پیش رو را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند و مورد توجه جهانیان قرار بگیرد مانند روز جهانی مبارزه با ایدز و روز کارگر و روز زن و مانند آن.

رهایی از بیماری‌های روحی 

 این رویه خوبی است تا با همفکری و همکاری مجامع بشری به مصاف مشکلاتی که بشر را تهدید می‌کند برخاست تا از آنها رهایی یافت؛ اما جهان امروز با نگاه تک بعدی و مادی‌گرایانه به انسان و عدم توجه به بعد معنوی و روحی او باعث گردیده که بُعد دیگر او مورد اهمال و بی توجهی واقع شود و هیچ روزی به آن اختصاص نیابد تا نیازهای آن شناسایی، و آفت‌ها و بیماری‌های روحی­ و روانی و اخلاقی و قلبی او مورد بررسی و مطالعه و درمان قرار گیرد.

  لذا خود در مورد روز جهانی مبارزه با ایدز اعتراف می‌کنند که نه تنها در از بین بردن آن بلکه حتی از مهار آن هم ناتوان بوده‌اند و تعداد مبتلایان آن به ۲۰ ملیون نفر رسیده و دریافته‌اند که درمان آن تنها در بعد تربیتی انسان نهفته است که او را باید بر اساس ارزش‌های روحی و روانی و تقویت بعد دینی و ایمانی او به خداوند متعال پرورش داد تا بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت.

 پس چرا برای یادآوری انسان به بعد معنوی و ارزش‌های روحی او روزی را نام‌گذاری نمی کنند تا انسان‌ها از آن آگاهی پیدا کنند. تا بداند که نگاه و توجه به این بعد چه کارکردهایی سحرگونه‌ای در مبارزه با عوامل سلبی و رذائل نفسانی می تواند داشته باشد که تمام وسایل مادی در مبارزه با آنها ناتوان خواهند بود.

  رهبران دینی بر محاسبه نفس در هر شب سفارش اکید می‌کنند تا آنجاکه در برخی از روایات معصومین (ع) آمده است: (لیس منّا من لم یحاسب نفسه کل لیله) (از ما نیست کسی که هر روز به حساب نفس خود نرسد) که اگر انسان به همین مورد توجه کند شاهد کاهش ظلم و انحراف در جهان خواهیم بود و اگر تا این درجه نمی‌تواند ملتزم شود لا اقل این محاسبه را یک بار در سال داشته باشیم.

فرصتی برای حساب‌کشی از نفس

  چه خوب است که این روز را در روز عرفه نهم ذی‌الحجه قرار بدهیم. روزی که میلیون‌ها انسان از زن و مرد، غنی و فقیر، رئیس و مرئوس، سفید و سیاه، غربی و شرقی از جای جای جهان دور هم جمع می‌شوند و در مقابل خداوند متعال سر تعظیم فرود می‌آورند و با زبان‌ها و گویش‌های مختلف در برابر او تضرع می‌کنند و اعلام توبه و بازگشت به سوی او می‌کنند و از او می‌خواهند تا از سر تقصیرات آنها بگذرد و صفحه جدیدی را برای آنها باز کند تا از نو شروع کنند و آنها را در این راه یاری کند.

  امام حسین (ع) در دعای مبارک خود در روز عرفه به جهانی بودن این روز اشاره می کند: (فإلیک عجّت الأصوات بصنوف اللغات)  (به هر زبان صداها به سوى تو بلند شد) روزی که تنها ویژه مسلمانان نیست بلکه برای تمام انسانها است تا در آن توبه کنند و به سوی خداوند متعال بازگردند با اینکه خداوند بی نیاز از آنهاست اما این بازگشت به سود آنهاست چراکه رهایی از شقاوت و بدبختی و گرفتاری به سبب دوری از او تنها در سایه بازگشت به او محقق خواهد شد: {وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَى وَقَدْ کُنتُ بَصِیراً قَالَ کَذَلِکَ أَتَتْکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الْیَوْمَ تُنسَى} طه ۱۲۴-۱۲۶ ( هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می‌کنیم! می‌گوید: پروردگارا چرا نابینا محشورم کردی؟ من که بینا بودم. می‌فرماید: آن گونه که آیات من برای تو آمد، و تو آنها را فراموش کردی؛ امروز نیز تو فراموش خواهی شد).

 پس بر تمام انسانها لازم است که اگر خیر و نیکی را برای خود بخواهد باید صدای خود را با ملیونها انسانی که در سرزمین عرفات کنار جبل الرحمه برای دعا گردهم آمده اند همراه سازند چراکه در احادیث شریفه مستجاب بودن دعای آنان بیان شده است.

   امام باقر علیه السلام فرموده اند: (ما یقف على تلک الجبال برٌّ ولا فاجر إلا استجاب الله له، فأما البّر فیستجاب له فی آخرته ودنیاه واما الفاجر فیستجاب له فی دنیاه) احدی از نیکان و بدان نیست که بر این کوه ها (عرفات و مشعر) وقوف کند، مگر این که خدا (دعای) او را به اجابت می رساند. (منتها، دعای) نیکوکار نسبت به امور دنیا و آخرتش مستجاب می شود، ولی (دعای) آدم بدکار، درباره دنیایش مستجاب می گردد .پس اگر همه هم نوا شویم و در دعا و نیایش و استغاثه و درخواست هایمان یکصدا شویم خداوند متعال نگاه یکسان می کند و اجابت می کند و از خداوند به دور است که یکی را بپذیرد و دیگری را رد کند.

جهانیان همه بازگشت به این رکن وحدت بخش و او خداوند متعال که خالق همه آنهاست نیاز دارند که تمام صفات کمالی در او یکجا جمع هستند که در سایه این بازگشت تمام مشکلات انسان برطرف خواهند شد و زبان حال همه این آیه مبارکه خواهد شد که می فرماید: {قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَهٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا} سبأ۴۶ بگو: شما را تنها به یک چیز اندرز می‌دهم، و آن اینکه: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید. و نیز: {فَلَوْلاَ کَانَتْ قَرْیَهٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِیمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا آمَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الخِزْیِ فِی الْحَیَاهَ الدُّنْیَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِینٍ} یونس۹۸ چرا هیچ یک از شهرها و آبادیها ایمان نیاوردند که (ایمان شان بموقع باشد، و) به حالشان مفید افتد؟! مگر قوم یونس، هنگامی که آنها ایمان آوردند، عذاب رسوا کننده را در زندگی دنیا از آنان برطرف ساختیم؛ و تا مدّت معیّنی آنها را بهره‌مند ساختیم.

 و اما ما پیروان اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) منابع خوب و کافی در این زمینه داریم دعای امام حسین (ع) در روز عرفه که در مفاتیح الجنان آمده است را داریم و دعای امام سجاد (ع) در روز عرفه و دعای طلب توبه و دعای مکارم اخلاق که در صحیفه سجادیه است را داریم.

سفارش به دعای عرفه امام حسین‌ع

عرفای بزرگ سفارش‌های زیادی در مورد دعای عرفه امام حسین (ع) می کنند و باید اینگونه باشد چرا که این دعایی است که سرور عارفان و فرزند سید عارفان آن را گفته است.

برخی از همراهان امام هنگامه خروج او برا دعا را این گونه توصیف می کنند که: شب عرفه با حسین ابن علی بودیم که ایشان با تذلل و خشوع و آهسته آهسته از خیمه خود خارج شدند تا با جمعی از اهل بیت و فرزندان و همراهان خود در کنار کوه روبروی قبله شدند. سپس دو دست خود را بالا همانند مسکینی که غذا طلب کند روبروی صورت خود کرد سپس شروع به دعا کردن کرد تا بدینجا رسید و فرمود: (اللهم اجعلنی أخشاک کأنی اراک، وأسعدنی بتقواک، ولا تُشقنی بمعصیتک، وخِرْ لی فی قضائک، وبارک لی فی قدرک، حتى لا أُحِبَّ تعجیل ما أخّرت، ولا تأخیر ما عجّلت) بار خدایا مرا از خود بترسان که گوئى تو را به چشم خود مى‌نگرم و با تقوا نسبت به خود، خوشبخت و سعادتمندم گردان و به خاطر نشاط‍‌ در نافرمانیت مرا بدبخت مکن و خیر و سعادت مرا در فرمان خود بخواه و قضا و قدر خود را بر من مبارک گردان تا آنجا که پس افتادن آنچه را که شتاب در آن دارى دوست نداشته باشم و شتاب در آنچه که پس افتادنش را خواهى نخواهم.

آنچه در کربلا دیدم

    بنده شاهد یکی از آنها در عصر روز عرفه در صحن حرم امام حسین (ع) در کربلا بودم که پس از انجام اعمال و زیارت مخصوصه آن روز این قسمت را با حالت گریان که اشکهایش ریش او را خیس کرده بود را تکرار می کرد.

 امام حسین (ع) در ادامه می فرماید: (اللهم اجعلنا فی هذا الوقت ممن سألک فأعطیته، وشکرک فزدته، وتاب إلیک فقبلته، وتنصل إلیک من ذنوبه کلها فغفرتها له، یاذا الجلال والإکرام) اى خدا! ما را در این هنگام از آنان قرار ده که از تو درخواست کردند و تو به آنها عطا فرمودى و شکرت را به جاى آوردند و تو بر نعمتت افزودى و به درگاهت توبه کردند و تو توبه‌شان را پذیرفتنى و از جمیع گناهان تبرى جستند و تو همه را آمرزیدى، اى صاحب جلال و بزرگوارى!. و در ادامه اینگونه با خداوند نیایش می کند: (کیف یُستدَلُّ علیک بما هو فی وجوده مفتقرٌ إلیک؟ أیکون لغیرک من الظهور ما لیس لک حتى یکون هو المُظهرَ لک؟ متى غبتَ حتى تحتاجَ إلى دلیلٍ یدِلُّ علیک؟ ومتى بعُدتَ حتى تکون الآثارُ هی التی توصِلُ إلیک؟ عَمِیت عینٌ لا تراک علیها رقیبا، وخسرت صفقهُ عبدٍ لم تجعل له من حبِّک نصیبا) خدایا چگونه دلیل آرند بر تو بدان چه در هستى خود بتو نیاز دارد، آیا دیگرى ظهورى دارد که تو ندارى تا او مظهر تو گردد؟ کى نهان شدى تا نیازت بدلیل باشد که بتو رهنماید، کى دور شدى تا آثار کسى را بتو رسانند، کور باد دیده‌اى که تو را نبیند با اینکه پیوسته دیده‌بان اوئى، و زیان بر دست آورد بنده‌اى که بهره‌اى از دوستى تو ندارد.

فردی و جمعی

  پس باید همه با تامل و توجه به این دعا به صورت فردی و جمعی رو به سوی پروردگار کنیم و از همه امکانات در این راستا بهره ببریم تا صدای بندگی از همه مکانها چه منازل یا حسینیه ها و مساجد بلند شود و از بلندگوهای اماکن مقدس و حتی خانه ها استفاده شود تا فضای تضرع و خشوع را فراهم آوریم و ساز بندگی را با هم به صدا در آوریم تا نگاه و عنایت خداوند را بسوی خود جلب کنیم و در سایه نگاه مهربان او از دردها و گرفتاریها رهایی بیابیم و آثار شوم عصیان و مخالفت با او از بین برود و این همان معنای حقیقی توبه و بازگشت به سوی اوست که از امیر مومنان (ع) آموخته ایم.

معانی 6 گانه استغفار

  در کتاب نهج البلاغه آمده است که کسى نزد امیر المؤمنین علیه السّلام گفت: استغفر الله، امام علیه السّلام فرمود: مادرت به عزایت بنشیند، آیا مى‌دانى استغفار چیست‌؟ استغفار مرتبۀ برتران است و آن اسمى است که بر شش معنى واقع است: پشیمانى بر گناهى که انجام شده است،

تصمیم بر بازنگشتن همیشگى به گناه، اگر گناه مربوط‍‌ به پایمال کردن حقوق مردم بوده باید حقوق آنان را پرداخت تا انسان خدا را در هنگام حساب با پاکى و بدون داشتن حق کسى بر گردنش ملاقات کند، قصد کردن به اداءو جبران هر فریضه‌اى که ترک و ضایع شده تا حقش اداء شود (قضایش بجا آورده شود)

 هر مقدار از گوشت بدن که از راه حرام و گناه روئیده شده باید بخاطر اندوه خوردن بر گناه انجام شده آن گوشت را آب کرد تا جایى که پوست به استخوان چسبیده و دوباره گوشت تازه‌اى روئیده شود.

 بدن را باید از درد و رنج طاعت و اعمال خوب چشانید چنان که شیرینى گناه را چشیده است. در این هنگام است که مى‌توانى بگوئى: استغفر الله.

دعا برای گرفتاران

  گردهمایی در جای جای دنیا برای توبه و دعا در روز عرفه را شارع مقدس بر آن تاکید کرده است و کاری نیست که ما آن را خواستار باشیم. از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: مردم در روز عرفه در شهرها بدون امام گردهم می آیند و با خداوند متعال نیایش می کنند. برای برادرانتان که گرفتار هستند و نیازمند دعا کنید یکی از اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام نقل می کند که: عبدالله بن جندب را در عرفه دیدم که هیچ وقوفى را بهتر از وقوف او ندیده بودم، او پیوسته دست‌هایش را به سوى آسمان بلند نموده بود و اشک‌هایش بر گونه‌اش جارى مى‌شد تا به زمین مى‌ریخت.

  چون مردم رفتند به او گفتم: اى ابو محمّد! هرگز موقفى بهتر از موقف تو ندیده‌ام. گفت: به خدا سوگند! به جز براى برادرانم دعا نکردم، چرا که امام کاظم علیه السّلام به من خبر داد که هرکس براى برادر خود در نبودنش دعا کند از عرش ندا شود: «بر تو باد صد هزار برابر مانند آن». پس اکراه داشتم که صد هزار برابر تضمین ‌شده را در مقابل یک دعایى که نمى‌دانم قبول شده یا نه، رها کنم.

 روز عرفه یک روز قبل از عید است و عید یعنی بازگشت است که بازگشت انسان به سوی پروردگار کریم را به نمایش در می اورد بازگشتی که خیر و رحمت و عنایت اللهی را در پی خواهد آورد و لازمه آن این است که انسان مقدمات آن را فراهم کند همانگونه که اگر فردی بخواهد زمینی را بکارد در ابتدا باید آن را از علف های هرز و آلودگی ها پاک کند سپس بذر را در آن قرار دهد تا ثمره طیبی را به بار آورد؛ قلب انسان نیز همین‌گونه باید در ابتدا غبار روبی و پاک‌سازی شود تا آمادگی دریافت نفحات الهی و نگاه‌های مهربان خداوند را داشته باشد.

{یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ} الأنفال۲۴ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می‌خواند که شما را حیات می‌بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می‌شود، و همه شما نزد او گردآوری می‌شوید!، {قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلَىَ بَیِّنَهٍ مِّن رَّبِّی وَرَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً وَمَا أُرِیدُ أَنْ أُخَالِفَکُمْ إِلَى مَا أَنْهَاکُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ} هود۸۸. گفت: ای قوم! به من بگویید، هرگاه من دلیل آشکاری از پروردگارم داشته باشم، و رزق خوبی به من داده باشد، (آیا می‌توانم بر خلاف فرمان او رفتار کنم؟!) من هرگز نمی‌خواهم چیزی که شما را از آن باز می‌دارم، خودم مرتکب شوم! من جز اصلاح -تا آنجا که توانایی دارم- نمی‌خواهم! و توفیق من، جز به خدا نیست! بر او توکّل کردم؛ و به سوی او بازمی‌گردم!

بیشتر بخوانید:

آیت‌الله محمد یعقوبی؛ مرجعیت با یاد «صدر دوم»

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر