آیا «اکو آرت» - جنبش هنری زیست محیطی- می‌تواند به نجات سیارۀ زمین کمک کند؟

  عصر ایران؛ مترجم: لیلا احمدی - وضعیت اضطراریِ آب و هوا الهام‌بخشِ خلقِ مجموعه‌ای از هنرها برای ابراز نگرانی است. نظرات در این خصوص عموماً یا نگران‌کننده‌اند یا مشوقِ درپیش‌گرفتنِ اقدام اصلاحی. اما برخی هنرمندان دید خوش‌بینانه‌تری از جهانِ پیش رو به نمایش می‌گذارند. 

  آینده عجیب و فوق‌العاده بود، به خاطر دارم که بیست سال پیش، برنامه علمی بی‌بی‌سی، دنیای فردا پس از 1400 قسمت به پایان رسید. این مجموعه برای اولین بار در سال 1965 در سالن‌های نشیمنِ سراسر کشور پخش شد. فیلمی که شاهد آن بودیم، اختراعات آیندۀ نزدیک را متصور می‌شد و طرحی از آسمان آبی ارائه می‌داد. 

  علاوه بر معرفی محصولاتی که به زودی قرار بود فراگیر شوند مثل چمن مصنوعی، ماشین حساب جیبی، تلفن همراه و جاروبرقی روباتیک، با رباتِ پخش‌کنندۀ اسنوکر، لباس زیر کاغذی و اُملت کِرم (ظرفی پر از پروتئین که پیش‌بینی می‌شد میزهای شام را تصرف کند)، تخیل به مرز فروپاشی می‌رسید. 

  قسمت‌های اول برنامۀ "جهان امروز" خوش‌بینیِ دهۀ 1960 را به نمایش می‌گذاشت و برنامۀ تلویزیونیِ "پایان دهۀ نود" رویای چیزهای بهتری را نوید می‌داد و آینده سیارۀ امروز هرگز چنین تاریک به نظر نمی‌رسید. واقعیت آن است که ما در شرایط اضطراریِ آب و هواییِ جهانی به سر می‌بریم. با موج گرمای بی‌سابقه در سراسر جهان مواجهیم. آتش‌سوزی‌های جنگلیِ انگلستان در مجاورت مناطق مسکونی در سال گذشته چهار برابر شده و هزینه‌های سالانۀ خسارت سیل ممکن است به دلیل بحران بیست درصد افزایش یابد و کِرم‌های تخم‌مرغی دیگر ایدۀ جالبی به نظر نمی‌رسند. 

  همۀ این نمایشگاه‌ها معنای عمیقی در بطن خود دارند. در سال 2009، نمایشگاه زمین در آکادمی سلطنتی لندن با بررسی آب و هوا از طریق هنرهای انتزاعی آغاز شد. کیوریتور کاتلین سوریانو در آن زمان به گاردین توضیح داد: "من پنگوئن یا کوه یخ نمی‌خواستم". "ما می‌خواستیم مردم پاسخ زیبایی‌شناختی داشته باشند". 

  داستان پروژۀ عدن چیست؟ باغ بهشت انگلستان اولین بار در سال 2001 افتتاح شد. این باغ با جاذبۀ سواحل کورنوال دارای محوطه های عظیم با بیش از هزار نوع گونه گیاهی است که بیش از 1 میلیون بازدیدکننده را در سال به خود جذب می‌کند. پروژۀ عدن در پی ایجاد سازه‌های دریایی جدیدی در مورکامب لانکاشر است و قرار است در سال 2026 افتتاح شود.

تمام‌نمایی از گنبدهای پروژۀ عدن

  سام اسمیت، مدیر خلاق پروژۀ عدن معتقد است که رویکرد چندحسیِ این مکان الهام‌بخش است و انگیزۀ عمل می‌شود. او با اشاره به احداث مجموعۀ آبی بی نهایت: بنای یادبود 9 متریِ باکتریایی که حلقه های بخار O شکل را به هوا پرتاب می کند، می‌گوید: در جنگل بارانی، می‌توانید طراوت این بنای طبیعی را استشمام کنید، جاذبه‌های بصری آن را ببینید، رطوبت و هُرمِ گرما را روی پوست خود احساس کنید، صدای آبشار و پرندگان عجیب را بشنوید". 

  پس تعجبی ندارد که هنر در سال‌های اخیر، مانند برنامۀ دنیای فردا، به آیندۀ این سیاره بنگرد. در سال 2018، هنرمندی به نام مایکل پینسکی مجموعه‌ای از غلاف‌های آلودگی را در سامرست هاوسِ لندن ایجاد کرد و پنج گنبد را با ذرات معلقِ پنج شهر ساخت.

  سال گذشته، نمایشگاه "زمانۀ زمینیِ ما" در باربیکن لندن، 18 اثر از سراسر جهان را گرد هم آورد که آینده‌های سیاره‌ای ممکن را تصور می‌کردند. برای مثال، فیلم سیارۀ شهر لیام یانگ،   کلانشهری با جمعیت 10 میلیاردی را بر اساس ایدۀ زیست‌شناس شهیر، ادوارد اُزبورن ویلسون به تصویر می‌کشید که در آن انسان‌ها فقط در نیمی از زمین زندگی می‌کردند و نیم دیگر دوباره سبز می‌شد. 

  در همین حال نمایشگاه "سیارۀ عزیز" که تا اوایل سپتامبر در گالری هیوارد در مرکز ساوت بانکِ لندن برگزار شد، آثاری از 15 هنرمند بین‌المللی را به نمایش گذاشت که به قول برگزارکنندگان گالری بنا بود میزان اثرگذاری هنر در "تعمیق واکنش‌های روانی و معنویِ مخاطب نسبت به بحران آب و هوا" را بررسی ‌کند. 

  در حالی که این نمایش ها به جامعه‌ شناسی، سیاست و اقتصاد می‌پردازند، برخی دیگر دقیقاً بر طبیعت تمرکز می‌کنند. بی بی سی Earth Experience در غرب لندن از مجموعه تلویزیونی Seven Worlds, One Planet الهام گرفته شده است و بینندگان را به سفری در حیات وحشِ جهان می برد. صفحه نمایش‌های دیجیتال بزرگ، فیلم‌های روایت شده توسط دیوید آتنبرو را نمایش می‌دهد. هر اتاق در این فضا به قارۀ متفاوتی اختصاص دارد

  گوشه و کنار این آثار بازدیدکنندگان را به تکمیل داستان هنری دعوت می‌کنند.  "دیدن چیزهای نامرئی"، نمایشگاهِ "واقعیت افزوده" است و از قابلیت "کال تو اکشن (اقدام به عمل) برخوردار است. این فعالیت بازدیدکنندگان جوان را دعوت می‌کند تا نقشۀ ذهنی، تصویرسازی یا ویدیوی کوتاهی برای تصور رخدادهای آینده بسازند

  پروژۀ عدن غالباً از فناوری استفاده می‌کند تا به بینندگان این فرصت را بدهد که سیاره را از ابعاد مختلف ببینند. اپلیکیشن Pollinator Pathmaker با هوش مصنوعی باغ‌ها را از دید زنبور  عسل تصور می‌کند. تجربۀ صوتی Vegetal Transmutation شنوندگان را تشویق می‌کند تا پروژۀ عدن را مانند یک گیاه ببینند. فیلم Kinommic Botany این ایده را تا حد زیادی پیش برد. داستان از منظر سیب‌زمینی فیلمبرداری شد و به نقش یوتیوبر معنای جدیدی داد. با این کار دیدگاه انسان محورِ ما از جهان را به چالش کشید.

  هدف از برگزاریِ این نمایشگاه‌ها خلق پیش‌نمایشی از آیندۀ نزدیک است. آن‌ها نشان می دهند که چه اقداماتی برای آینده مورد نیاز است. ایدۀ نویدبخشی که در پس کار جاذبه‌هایی مانند پروژۀ عدن وجود دارد، نه فقط نگاهی اجمالی به آینده است، بلکه باعث ایجاد تغییر نیز می شود.

  لوک کمپ، مدیر نمایشگاه "زمانۀ زمینی ما" می‌گوید: "این نمایشگاه‌ها می‌توانند به ‌نحوی ملموسی به مردم کمک کنند تا تصور کنند دنیای متفاوت چگونه می‌تواند باشد. ما دریافته‌ایم که نمایشگاه‌ها و تجربیات متعدد از منظر تاریخی مشکل بحران آب و هوا را به تصویر می‌کشند." 

میشا کورسون، مدیر ارشد هنری پروژه عدن، می‌گوید: "حقایق و داده‌ها می‌توانند احساس ناتوانی و البته عصیان در فرد ایجاد کنند. «تجربۀ غوطه‌ور، سیال و چندبعدیِ این آثار قدرتمندتر از صحبت‌های کارشناسی دربارۀ بلایای زیست‌محیطی است که هر روز در رسانه‌ها منتشر می‌شود. این رویکرد هنری، مثبت است نه آخرالزمانی". 

اما آیا "اكو آرت" يا "هنر زيست‌محيطي" ( جنبش هنري معاصر با موضوعات زيست‌محيطي كه هنرمند و مخاطب را پس از ورود به طبيعت و بررسي مشكلات آن وادار به چاره‌جویی و اقدام عملی می‌کند) در واقع ما را وادار به عمل می‌کند.

مطالعه‌ای که توسط دانشگاه علم و صنعتِ نروژ انجام شده است، رفتار بازدیدکنندگانِ غلاف آلودگی پینسکی را بررسی کرده است. مصاحبه و پرسشنامه برای سنجش پاسخ‌های احساسی مخاطبان، محققان را به این نتیجه رسانده است که این نمایشگاه تمایل مردم را برای اقدام افزایش می‌دهد.  

پژوهشگران لورا کیم سامر و کریستین آ کلکنر با بررسی اثربخشی آثار مختلف در جشنوارۀ هنرهای بوم‌زیستی COP21، چهار دسته هنر محیطی را تعریف کردند: 1- آرمان‌شهر (نمایی پویا و نشاط‌بخش از دنیایی بهتر) 2- ویران‌شهر (دیستوپیای چالش برانگیز با نمایش سناریوهای تاریک) 3- اسطوره‌شناسی (نمایش اسطوره و فولکلور) و 4- راهکارهای عالی (نمایی زیبا از طبیعت که نتایج قابل قبولی ارائه می‌دهد). 

این محققان نتیجه گرفتند که تنها 3 اثر از 37 اثر هنری تأثیر مثبتی بر رفتار زیست‌محیطیِ مخاطب داشته‌اند: پس از بررسی 3 اثر Mur Vegetal، (فرشی که از گل ساخته شده)، نهنگ آبی(نمایش نهنگی به دام افتاده) و جادۀ عسل ( 8 عکس از کندوها در سراسر جهان) آن‌ها دریافتند که این آثار به زیر مجموعۀ "راه‌های عالی" تعلق دارند

ویژگی هر 3 اثر این بود که فوق‌العاده زیبا بودند، به نمایش عموم گذاشته ‌شدند، به وضوح تأثیراتِ رفتار انسان را نشان می‌دادند و به عنوان پدیده‌ای نو در نظر گرفته می‌شدند. سامر در این گزارش می‌نویسد: "ما پیشنهاد می‌کنیم که هنر محیطی از شیوه‌ای دیستوپیایی برای به تصویر کشیدن مشکلاتِ تغییرات اقلیمی دور شود... و قدرت ارائۀ راه‌حل‌ها و تأکید بر زیبایی و انسجامِ طبیعت را در نظر داشته باشد". 

با این‌حال مالکوم مایلز، نویسندۀ کتاب "شورش هنری: زیبایی‌شناسیِ دگرگونی اجتماعی" دیدگاه شکاکانه‌ای دارد و استدلال می‌کند که تصاویر کمتر واقع‌بینانۀ طبیعت با شدت بسیار کمتری مخاطب را برمی‌انگیزانند و درنتیجه منجر به انفعال می‌شوند.

او می‌گوید: "اگر روایت زیست‌محیطی تبدیل به سرگرمی شود، پیام اثر ممکن است از بین برود و مردم در پایان فیلم به خانه‌های خود می‌روند." او همچنین در مورد تأثیرات مخرب هنر آب و هوایی هشدار می‌دهد که "هنر بد ارتباط برقرار نمی کند و این حالت در مورد فناوری‌های چندبعدی نیز صدق می‌کند."

به گفته مایلز اگر هنر به نحوی فعالانه و مستمر آینده را به نمایش بگذارد و "تصور کند که چه آینده ای می تواند جایگزینِ اکنون باشد"، نویدبخش خواهد بود. نویدبخشی مهم است، زیرا پیش‌بینیِ چیزی که هنوز وجود ندارد آسان نیست. پیام ضمنی اکو آرت این است که" همیشه جایگزین هایی برای وضعیت کنونی وجود دارد و دنیای دیگری ممکن است".

منبع: گاردین   
نویسنده: کایل مک نیل  
24 جولای 2023    

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر