سنجاقک‌های جاسوس چگونه پدید آمدند؟

   عصر ایران؛ بهاره لرستانی - در دهۀ 1970 و زمانی كه جنگ سرد در اوج بود، دفتر تحقيق و توسعۀ آژانس اطلاعات مرکزی ايالات متحده (CIA) دستگاه كوچكی براي شنود ساخت اما طريقۀ هدايت اين دستگاه آنقدر ضعيف بود كه امكان نداشت با ورودش به مكانی، توجه‌ها را به خود جلب نكند.

  پس از اينكه مهندسان سيا (CIA) از ايدۀ خرزنبور مكانيكی دست كشيدند، یک سنجاقك را جایگزین آن كردند. اين دستگاه با عنوان «Insectothopter» (يا حشرۀ بالدار) ربات‌حشره‌ای است كه نخستين حامل هوايی بی‌نام اين سازمان ناميده شد كه به اندازۀ حشره‌ای واقعی‌ بود. اين ربات‌حشره پتانسيل‌هايی داشت و تحت شرايط ايده‌آل می‌توانست طي 60 ثانيه تا شعاع 200 متری پرواز كند.

  بيونيك يا خلاقيت‌شناسی طبيعت و یا مهندسیِ ملهم از زیست‌شناسی، به علمی گفته مي‌شود كه محققان و دانشمندان با الگوبرداری از سامانه‌ها، ساختارها و سازوكارهای طبيعت و موجودات زنده به ابداع و اختراع و پيشبرد فناوری و حل مسائل فنی- مهندسی می‌پردازند. سنجاقك عاقلانه‌ترين انتخاب مهندسان سيا به شمار می‌رود؛ چراكه سنجاقك‌ها حشرات فرز و تندی هستند كه قادرند در هوا شناور بمانند و حتی به عقب پرواز كنند. همچنين می‌توانند با سه بال زدن، 180 درجه بچرخند.

   حشرۀ بالدار سازمان سيا با 6 سانتيمتر طول و 9 سانتيمتر پهنا با اندازه‌های سنجاقك همخواني دارد. علاوه بر اين سنجاقك‌ها در هر قاره‌ای به غير از قطب جنوب زندگی می‌كنند؛ بنابراين حضور آن‌ها حداقل در فصل مناسب، توجهی را به خود جلب نمی‌كند.

  طبق توصيف سيا، طريقۀ كار اين ربات‌حشره بدين شكل است: «دو پرتوی ليزری در دونوار فلزیِ دُمِ اين حشره كار گذاشته شده كه آن را هدايت می‌كند. اين پرتوی ليزری به عنوان رابط اطلاعاتیِ حسگر صوتیِ كوچك درون اين دستگاه نيز كار می‌كند. موتوری كوچك نيز بال‌ها را تكان می‌دهد؛ كيسۀ سوخت شامل مايعی است كه دستگاه را به حركت می‌اندازد.»

  اما سبك‌ترين بادها اين ربات‌حشرۀ یک گرمی را از مسير خود منحرف می‌كنند. هنوز مشخص نيست هدايت ليزری و رابط اطلاعاتی هرگز عمل كرده‌اند يا خير؛ چرا كه اين حامل هوايی بی‌نام در هيچ ماموريت جاسوسی‌ای شركت نداشته است.

  با گذشت چند دهه، سنجاقك‌ها مدل محبوب محققان برای ساخت حامل‌های هوايی ديگر شده‌اند. در سال 2005 دانشجويان دانشگاه تكنولوژی هلند دستگاه DelFly را معرفی كردند كه برای شركت در رقابت‌های بين‌المللی حامل‌های هوايی كوچك ساخته بودند. طرح اصلی با طول بال‌ 50 سانتيمتر و وزن 21 گرم، بزرگ‌تر از سنجاقك بود.

   مدتی بعد، نسخه‌ای جديد معرفی شد: دل‌فلای ميكرو كه با طول بال 10 سانتيمتر و وزنی حدود 3 گرم، اندازه‌ای واقعي‌تر داشت. اين سنجاقك رباتيك، دوربينی ويدئويی را حمل می‌كند و حاوی فرستنده‌ای است كه ويدئوهايی زنده را از طريق آن ارسال می‌كند. در سال 2008 در كتاب "ركوردهای جهانی گينس" اين دستگاه "كوچك‌ترين دوربين هوايی" ناميده شد.

  در همين حين، كمپانی‌های اسباب‌بازی، سنجاقكی رباتيك را كه از طريق امواج راديويی كنترل می‌شود، روانۀ بازار كردند. مجلۀ "تايم" WowWee را يكی از بهترين اختراعات سال 2007 ناميد اگرچه در معرفی‌ اين دستگاه آمده بود كه بادهای جانبی چالشی برای اين ربات‌حشره محسوب می‌شوند.

  اين حشره با بال‌های شفاف 20 سانتی‌متری، تنه‌ای سبز و سفيد و چشمانی درخشان، مناسب جاسوسی نيست اما بچه‌ها طرفدار پروپاقرص آنند.

  اخیرا نيز مهندسان رويكردی متفاوت در ساخت بهتر سنجاقك‌های رباتيك اتخاذ كردند. محققان موسسۀ دريپر Draper در كمبريج ماساچوست و موسسۀ پزشكی هاوارد‌هيوز در حال دستكاری ژنتيك سنجاقك‌های حقيقی هستند. یکی از آن‌ها با نام DragonflEye در نخستين آزمايش‌ خود سربلند بيرون آمد. او دارای كيسه‌ای كوچك است كه انرژی‌اش را از پنل خورشيدی می‌گيرد و اپراتوری از راه دور اين سنجاقك را كنترل می‌كند.

   طبق گفتۀ محققان، می‌توان از اين موجود نيمه‌حشره و نيمه‌ماشين برای "گرده‌افشانی كنترل‌شده" استفاده كرد و همچنين اين سنجاقک‌ می‌تواند در عمليات‌های نظارتی و جاسوسی موفق عمل كند.

   چنین موجودی در واقع یک سایبورگ است. سایبورگ‌ها، موجوداتی‌اند متشکل از اجزای ارگانیک و مکانیکی. واژۀ سایبورگ مخفف واژه‌های سایبرنتیک و ارگانیسم است.

   جسی ويلر، مهندس پزشكی ارشد كه در اين پژوهش شركت دارد، می‌گويد به زودی اين سنجاقک برای حمل محموله‌هايی مورد استفاده قرار می‌گيرد. او به سايت علمی Spectrum. iEEE گفته است: «علاوه بر رديابی، سيستم DragonflEye تكنولوژی جديدی را معرفی كرده كه طيف وسيعی از حشرات را به حسگرهای محيط‌‌ زيستی تجهيز و به طور بالقوه رفتارهای مهم آن‌ها از جمله گرده‌افشانی را هدايت می‌كند.»

   مهندسان با دستكاری ژنتيكی سيستم عصبی اين سايبورگ می‌خواهند که او قادر به واكنش به پالس‌های نور باشد. بنابراين ژن حاوی پروتئين‌های حساس به نور را به آن تزريق كرده‌ا‌ند و عصب‌ها وقتی در برابر نوری قرار می‌گيرند كه خط اتصال "كيسه" می‌فرستد، فعال می‌شوند. سپس عصب‌ها رفتار معمول خود يعنی ارسال سيگنال به بال‌ها برای تشويق پرنده به پرواز را در پيش می‌گيرند.

   در حالی كه تكنولوژی به كار رفته در اين دستكاری‌های ژنتيكی بسيار پيچيده و هزينه‌بر است اما دست بردن در كار طبيعت برای جاسوسی، نگراني‌هایی اخلاقی ايجاد كرده است.

بیشتر بخوانید:

عجیب ترین سلاح جاسوسی دنیا

تماشاخانه

داستان غم‌انگیز کودکی در غزه : «می‌خواهم روی پای مادرم بخوابم» / خبرنگار او را در شرایطی عجیبی پیدا کرد (فیلم)

قوچ‌مستی آغاز شده / قوچ‌های مست حواس‌شان به شکارچی‌ها نیست / نگرانی‌‌‌ها از شکار بیرحمانه (فیلم)

فیلم های دیگر